Kontekst wypowiedzi

Od kilku miesięcy toczy się spór prawny pomiędzy Czechami i Polską w sprawie przygranicznej kopalni węgla brunatnego Turów w Bogatyni po polskiej stronie. Sprawa trafiła do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który w maju 2021 roku wydał postanowienie dotyczące czeskiego wniosku o zastosowanie środka tymczasowego. W wyniku tej decyzji strona polska została zobowiązana do zaprzestania wydobycia węgla do momentu ogłoszenia wyroku kończącego całą sprawę. Szerzej o tym sporze pisaliśmy w naszej analizie opisującej cały kontekst konfliktu, postanowienie TSUE, jego potencjalne skutki oraz negocjacje polsko-czeskie.

Polska nie zastosowała się do postanowienia i nie zaprzestała wydobycia węgla w kopalni Turów, w wyniku czego TSUE 20 września wydało kolejne postanowienie. Na Polskę nałożona została kara okresowa w wysokości 500 tys. euro dziennie na rzecz Komisji Europejskiej. Kara będzie naliczana aż do dnia zastosowania się do postanowienia z 21 maja 2021 roku i zamknięcia kopalni. Zdaniem TSUE dodatkowa kara jest koniecznym środkiem, który umożliwi wzmocnienie skuteczności poprzedniego postanowienia i zniechęci Polskę do opóźniania dostosowania się do narzuconych rozwiązań.

Temat sporu o kopalnię Turów wywołuje wiele dyskusji zarówno wśród polityków, jak i w mediach. Jeszcze tego samego dnia, w którym wydano postanowienie TSUE, portal wPolityce.pl opublikował wypowiedź Anny Zalewskiej. Europosłanka PiS skrytykowała decyzję podjętą przez europejskich sędziów i broniła kopalni Turów. Odwołała się m.in. do argumentu przytaczanego przez stronę czeską, zdaniem której kopalnia jest nieekologiczna, szkodzi środowisku naturalnemu oraz ma negatywny wpływ na wody gruntowe po stronie Czech. Zalewska przytoczyła badania, które miały zostać dostarczone jako dowód w sprawie, a na podstawie których można orzec, że kopalnia w Turowie wcale nie ma wpływu na poziom wód gruntowych.

Problem wód gruntowych

Z raportu opracowanego przez analityków z Ośrodka Studiów Wschodnich możemy się dowiedzieć, że nasi sąsiedzi mieszkający na terenach w pobliżu kopalni Turów skarżą się i przywołują problemy z dostępem do wody pitnej oraz na zanieczyszczenie wody, którą uda im się pozyskać. Dodatkowe kłopoty to również zapylenie, hałas czy zapadanie się terenu.

Spór o kopalnię trwa między Polską i Czechami już od kilku lat, jednak eskalował on w 2020 roku, gdy koncern PGE uzyskał przedłużenie koncesji na wydobycie węgla do 2026 roku z zaznaczeniem potrzeby kontynuacji wydobycia do roku 2044. To spowodowało nasilenie konfliktu i zgłoszenie przez stronę czeską skargi do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w lutym 2021 roku.

W skardze wniesionej 26 lutego przeciwko Polsce Republika Czeska powołała się m.in. na art. 7 ust. 1 dyrektywy 2011/92, który dotyczy oceny środowiskowej inwestycji planowanych przez państwa członkowskie. W dyrektywie możemy przeczytać, że:

Czy kopalnia Turów jest niebezpieczna dla środowiska?

Polska Grupa Energetyczna udostępniła na swojej stronie decyzję środowiskową dotyczącą kontynuacji wydobycia w kopalni Turów z zaznaczeniem, że kompleks musiał spełnić wiele warunków regulowanych zarówno przepisami prawa polskiego, jak i unijnego. Zdaniem PGE przedłużenie koncesji stało się możliwe po otrzymaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, którą poprzedziły szerokie konsultacje transgraniczne – zarówno z Republiką Czeską, jak i Niemiecką – w styczniu 2020 roku. Ostateczną decyzję o przedłużeniu koncesji wydał Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska we Wrocławiu 21 stycznia 2020 roku.

W decyzji możemy znaleźć szczegółowe zalecenia i plany dotyczące korzystania ze środowiska naturalnego i wpływu, jaki wywoła dalsza eksploatacja. Dokument zawiera także rekomendacje prowadzenia przedsięwzięcia na każdym etapie, monitorowania zmian oraz wykonania analizy po zakończeniu wydobycia.

Wniosek o decyzję środowiskową PGE złożyła już w 2015 roku, zaznaczając, że strona polska podeszła do procesu uczciwie i przeprowadziła konsultacje transgraniczne „na niespotykaną nigdzie indziej skalę”. Efektem tych konsultacji stał się bardzo szczegółowy raport środowiskowy oraz kompromis wypracowany z Niemcami i Czechami. Na podstawie porozumienia i przyjętych protokołów Polska zobowiązała się przyjąć środki minimalizujące wpływ na środowisko naturalne, m.in. budowę podziemnego ekranu wycenionego na kwotę 17 mld zł, który miałby blokować odpływ wody z terenów czeskich w kierunku kopalni. PGE przekonywała, że czescy hydrogeolodzy, a także inne służby odpowiadające za stan środowiska, uznały i zaakceptowały zaproponowane przez kopalnię rozwiązania.

Na stronie kopalni Turów możemy znaleźć szczegółowe informacje podejmowane przez PGE w związku ze zobowiązaniami środowiskowymi, w tym również szczegółowy opis projektu ekranu przeciwfiltracyjnego.

Źródło: turow2044

PGE informuje, że celem nowej inwestycji jest eliminacja potencjalnego wpływu kopalni na rozwój leja depresji na czeskich terenach. Podobne rozwiązania funkcjonują już w Polsce (przy szybie kopalnianym Czułów i kopalni w Górce Lubartowskiej), Rosji czy Kanadzie.

Źródło: turow2044

Co na ten temat sądzą Czesi?

Tymczasem z drugiej strony granicy Czeska Służba Geologiczna (ČGS) badająca w ostatnich latach zmiany poziomu wody w sąsiedztwie kopalni na początku 2021 roku przyznała, że sprawa nie jest jeszcze jasna. O ile w głębszych warstwach wodonośnych jej ubytek jest skutkiem wyłącznie działalności Turowa, o tyle w warstwach wyższych chodzi już o kombinację wpływu wydobycia, czerpania wody na miejscu i suszy lat 2015–2019.

Jednakże w raporcie z maja 2021 roku ČGS informowała już, że zgadza się z obawami czeskiego rządu i potwierdziła, że kontynuacja wydobycia węgla brunatnego po polskiej stronie może doprowadzić do odpływu wód gruntowych z czeskich ziem. Ekspertyza przygotowana przez Czeską Służbę Geologiczną została wykorzystana przez Komisję Europejską jako jeden z dowodów w sprawie rozpatrywanej przez TSUE. Oznacza to, że Trybunał miał styczność z badaniami przekonującymi o szkodliwości kopalni Turów dostarczonymi przez stronę czeską.

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy przygotował swoje własne badanie, w którym również argumentował za tym, że wpływ na problemy po stronie czeskiej miała także susza z lat 2015–2019.

Natomiast z badania przygotowanego przez czeski Instytut Badawczy Gospodarki Wodnej im. T. G. Masaryka wynika, że rozbudowa kopalni Turów polegająca na poszerzeniu wyrobiska wydobywczego sprawi, że zbliży się ono do samej granicy Republiki Czeskiej. Kopalnia będzie oddalona o ok. 1 km od najbliższych czeskich osad. Jednocześnie wyrobisko zostanie pogłębione do poziomu 30 m poniżej poziomu Bałtyku, a najgłębszy punkt kopalni zbliży się do Czech. Zdaniem czeskich ekspertów „obecny negatywy wpływ na wody czeskie będzie się nasilał, co zaostrzy problemy już istniejące i najprawdopodobniej przyczyni się do pojawienia nowych”. Z raportu wynika, że w ciągu ostatnich 30 lat z powodu działalności kopalni poziom wód gruntowych obniżył się po stronie czeskiej o 1–2 metry.

Na ten temat wypowiedział się również hydrolog dr Sylwester Kraśnicki, który zajmował się badaniem wpływu działalności kopalni Turów na podziemne wody w tym regionie. W opublikowanym w maju wywiadzie powiedział on, że:

Czeska Służba Geologiczna w maju potwierdziła te obawy, informując, że ich zdaniem zaplanowany przez Polskę ekran przeciwfiltracyjny może się okazać niewystarczającym rozwiązaniem, szczególnie gdy weźmiemy pod uwagę poszerzenie i pogłębienie wydobycia kopalni oraz potencjalne przedłużenie koncesji aż do 2044 roku. Ośrodek Studiów Wschodnich również potwierdza, że czescy eksperci są sceptycznie nastawieni do polskiego ekranu.

Jak Polska argumentowała swoje racje przed TSUE?

W postanowieniu Trybunału z 20 września znaleźć możemy omówienie argumentacji strony polskiej. Rzeczpospolita Polska w tym sporze przytoczyła m.in. analizy dotyczące potencjalnych skutków wyłączenia kopalni w Turowie, w tym realne zagrożenie dla bezpieczeństwa polskiego i europejskiego systemu elektroenergetycznego z powodu zaprzestania funkcjonowania elektrowni Turów.

Strona polska argumentowała również, że ze względu na przeszkody technologiczne i logistyczne oraz wymagania środowiskowe nie jest możliwe spalanie w tej elektrowni węgla brunatnego z innych kopalni odkrywkowych. Oprócz tego przytoczono zagrożenia dla środowiska i bezpieczeństwa (takie jak powstawanie osuwisk), jak również argumentowano, że zdaniem Polski zaprzestanie wydobycia węgla brunatnego w kopalni Turów nie umożliwi zapobieżenia obniżaniu się poziomu zwierciadła wód podziemnych na terytorium czeskim.

Natomiast w postanowieniu z maja możemy przeczytać, że przed pierwszą decyzją TSUE (o zasądzeniu środków tymczasowych i nakazie wyłączenia kopalni) strona polska argumentowała, że złożony przez Republikę Czeską wniosek w przedmiocie środka tymczasowego jest niedopuszczalny, ponieważ to państwo nie wykazało, iż istnieje „bezpośredni, ścisły związek pomiędzy żądanym środkiem tymczasowym a podnoszonymi w skardze naruszeniami prawa Unii”. Tym samym Polska twierdziła podczas procesu, że środek tymczasowy (zamknięcie kopalni) nie ma na celu zagwarantowania pełnej skuteczności wyroku, a ponadto zarządzenie tego środka prowadziłoby do skutków idących znacznie dalej niż te wynikające z tego wyroku. TSUE nie zgodziło się ostatecznie z argumentacją strony polskiej.

W obu postanowieniach brakuje informacji na temat tego, czy strona polska dostarczyła Trybunałowi badania i raporty udowadniające brak negatywnego wpływu eksploatacji kopalni na środowisko naturalne w Czechach. Aby się przekonać, czy coś takiego miało miejsce, wysłaliśmy zapytanie do Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Ministerstwa Środowiska. Informacje nie zostały nam jednak udzielone – KPRM stwierdziła, że nie dysponuje takimi danymi, a resort w ogóle nie odpowiedział. W związku z tym wypowiedź Anny Zalewskiej oceniamy jako nieweryfikowalną.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.