Kontekst wypowiedzi

29 czerwca 2021 roku do audycji „24 pytania – rozmowa poranka” w Polskim Radiu został zaproszony Witold Waszczykowski, Europoseł został zapytany o kwestię przyjętej kilka dni wcześniej rezolucji Parlamentu Europejskiego ws. aborcji w państwach Wspólnoty. Waszczykowski stwierdził, że rezolucja nie ma mocy prawnej. Poza tym krytycznie wypowiedział się na temat jej treści, twierdząc, że prawo do aborcji brzmi eufemistycznie, a sam pomysł można określić mianem „szatańskiego”. Były minister spraw zagranicznych oznajmił również, że w przyszłości można spodziewać się nacisków ze strony Komisji Europejskiej, ponieważ obecnie już można zaobserwować, że „KE zawłaszcza sobie prawo do obszarów, które nie są objęte traktatami”.

Krytycznie na temat tekstu rezolucji wypowiedziała się również europosłanka Beata Mazurek, która zamieściła następującego tweeta.

PE za rezolucją Matića „Zdrowie seksualne i reprodukcyjne oraz prawa w tej dziedzinie w UE w kontekście zdrowia kobiet”. Raport przesiąknięty jest ideologią gender, postulatami forsowanymi przez lobby LGBT i stwierdzeniem, że aborcja jest prawem człowieka. Szaleństwo!

— Beata Mazurek (@beatamk) June 24, 2021

Aborcja w polskim prawie

Polska konstytucja nie odnosi się bezpośrednio do kwestii legalności aborcji. Artykuł 38 mówi jedynie, że „Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia”.

Zapis ten był wielokrotnie wykorzystywany przez zwolenników zaostrzenia prawa aborcyjnego albo całkowitego zakazu wykonania aborcji, którzy chcieli wprowadzić „ochronę życia poczętego”.

7 stycznia 1993 roku weszła w życie ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Akt prawny zwany też „kompromisem aborcyjnym”, na długo zdefiniował, w jakich przypadkach wykonanie aborcji jest zgodne z polskim prawem.

Ustawa dopuszczała legalną aborcję w trzech przypadkach:

• gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej. Wystąpienie tej okoliczności stwierdza lekarz inny niż dokonujący przerwania ciąży, chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety,
• gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej). Wstąpienie tej okoliczności stwierdza lekarz inny niż dokonujący przerwania ciąży,
• gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (do 12 tygodni od poczęcia). Wystąpienie tej okoliczności stwierdza prokurator.

22 października 2020 roku Trybunał Konstytucyjny, orzekając w pełnym składzie (zdanie odrębne zgłosili Leon Kieres i Piotr Pszczółkowski), w sprawie pod sygnaturą K 1/20, stwierdził, że przerwanie ciąży, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, jest sprzeczne z konstytucją.

TK uzasadniając wyrok, powołał się na trzy zapisy konstytucji:

• art. 38 konstytucji (mówiący o ochronie życia każdego człowieka),
• art. 30 (stanowiący o przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka),
• art. 31 ust. 3 (dotyczący zasady proporcjonalności ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności).

Reakcje na wyrok TK

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego dodatkowo zaostrzyło prawo aborcyjne w Polsce. Spowodowało to, pomimo pandemii, masowe protesty uliczne w Polsce. Legalność wyroku była kwestionowana m.in. przez Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”, a także zespół ekspertów prawnych z Fundacji im. Stefana Batorego. Wyrok wywołał również sprzeciw Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

Co więcej, na początku br. w europarlamencie na temat prawa aborcyjnego w Polsce wypowiadała się przewodniczącą Komisji Praw Kobiet i Równouprawnienia Evelyn Regner, mówiąc, że publikacja wyroku TK „jest to atak na prawa podstawowe i prawa człowieka, który powinien być nie do pomyślenia w liberalnej demokracji w 2021 roku”. W podobnym tonie wypowiedział się Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar, który uznał, że „państwo i jego obecne władze podjęło ostateczną decyzję o pozbawieniu kobiet prawa do decydowania o samych sobie, narażeniu ich życia i skazania niejednokrotnie na tortury”.

Rezolucje Parlamentu Europejskiego nie są jednak wiążące prawnie, stąd też nie może być mowy o tym, by wspomniany akt rozstrzygał, co jest legalne, a co nielegalne w państwie członkowskim. Helena Dalli, Komisarz UE do spraw równości, wypowiedziała się w tej kwestii, przyznając na początku, że: „Ochrona praw kobiet jest moją misją jako komisarz, ale także moją osobistą walką”. Jak jednak zaznaczyła: „Z punktu widzenia prawnego jasne jest, że UE nie ma kompetencji, jeśli chodzi o prawo do aborcji w państwie członkowskim. Przepisy prawne w tej dziedzinie leżą w gestii danego państwa członkowskiego”.

Polska jako kraj Unii Europejskiej, musi przestrzegać unijnego prawa. Traktat Lizboński dokonuje podziału kompetencji w stanowieniu prawa między UE a poszczególnymi jej państwami, dzieląc je na trzy kategorie: kompetencje wyłączne, dzielone i uzupełniające – do których należy ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego, czyli między innymi prawo do bezpiecznej aborcji. W kwestii praw uzupełniających UE może interweniować jedynie w celu wspierania, koordynacji lub uzupełniania działań krajów członkowskich.

Oznacza to, że prawo unijne nie odnosi się bezpośrednio do takich kwestii jak legalność aborcji. To kwestie pozostawione do decyzji poszczególnym krajom UE. Rezolucja w tym przypadku ma raczej formę dyplomatycznego nacisku, którą dany kraj może wziąć pod uwagę podczas stanowienia swojego prawa. Prostą definicję rezolucji przytacza dr hab.Tomasz Kubin, tłumacząc, że to „zajęcie stanowiska, wyrażenie poglądu Parlamentu Europejskiego na daną sprawę”, które nie posiada mocy prawnej.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.