Minimum egzystencji – najnowsze dane

Minimum egzystencji (nazywane również minimum biologicznym) to kategoria wyznaczająca niski, „alarmowy” poziom zaspokajania potrzeb, poniżej którego występuje biologiczne zagrożenie życia oraz rozwoju psychofizycznego człowieka. Odsetek osób w gospodarstwach domowych, w których poziom wydatków jest niższy niż minimum egzystencji, składa się na stopę/wskaźnik zasięgu ubóstwa skrajnego. Jego zasięg szacowany jest na podstawie wydatków gospodarstw domowych.

Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w 2019 roku stopa ubóstwa skrajnego wyniosła 4,2 proc. Szczegółowych danych na temat poziomu zaspokajania potrzeb w polskich gospodarstwach domowych dostarcza Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS). Wartość minimum egzystencji dla poszczególnych grup w 2019 roku wynosiła:

• w gospodarstwie jednoosobowym: 616,55 zł,
• w gospodarstwie dwuosobowym (dwoje dorosłych): 528,12 zł na osobę,
• w gospodarstwie trzyosobowym:
  • dwoje dorosłych i młodsze dziecko: 506,96 zł na osobę,
  • dwoje dorosłych i starsze dziecko: 555,60 zł na osobę,
• w gospodarstwie czteroosobowym (dwoje dorosłych i dwoje dzieci): 533,67 zł na osobę,
• w gospodarstwie pięcioosobowym (dwoje dorosłych i troje dzieci): 549,34 zł na osobę,
• w gospodarstwie emeryckim jednoosobowym: 585,04 zł,
• w gospodarstwie emeryckim dwuosobowym: 496,61 zł na osobę.

W 2019 roku szczególnie narażone na ubóstwo skrajne były gospodarstwa utrzymujące się z tzw. niezarobkowych źródeł, w tym przede wszystkim ze świadczeń społecznych innych niż emerytury i renty (stopa ubóstwa na poziomie ok. 11 proc.). Niski poziom zaspokajania potrzeb charakteryzował również gospodarstwa domowe rolników (ok. 10 proc.) i rencistów (6 proc.). Skrajne ubóstwo dotykało przede wszystkim gospodarstwa domowe osób mających niski poziom wykształcenia. Wśród gospodarstw, których głowa ma co najwyżej wykształcenie gimnazjalne, stopa ubóstwa skrajnego wyniosła przeciętnie 10 proc.

Wydatkami niższymi od granicy ubóstwa skrajnego najczęściej odznaczali się mieszkańcy wsi, gdzie stopa ubóstwa skrajnego osiągnęła w 2019 roku poziom ok. 8 proc. Dla porównania w miastach, w zależności od wielkości, wynosiła ona od ok. 1 proc. do ok. 3 proc. Wyższą od średniej dla Polski stopą ubóstwa skrajnego charakteryzowały się ponadto gospodarstwa z co najmniej dwojgiem dzieci poniżej 18. roku życia, szczególnie rodziny z co najmniej trójką dzieci (ok. 7 proc. osób ubogich).

Najniższe stopy ubóstwa skrajnego odnotowano natomiast wśród gospodarstw domowych utrzymujących się z pracy na własny rachunek (ok. 2 proc.). Braku zaspokojenia potrzeb na poziomie minimum egzystencji najrzadziej doświadczały osoby z gospodarstw domowych, których głowa miała wykształcenie wyższe (ok. 1 proc.). Równie niskim poziomem charakteryzowały się gospodarstwa jednoosobowe oraz małżeństwa bez dzieci lub z jednym dzieckiem na utrzymaniu.

Dane z 2017 roku

W 2017 roku stopa ubóstwa skrajnego ukształtowała się na poziomie 4,3 proc. Zgodnie z danymi IPiSS wartość minimum egzystencji dla poszczególnych grup wynosiła:

• w gospodarstwie jednoosobowym: 574,01 zł,
• w gospodarstwie dwuosobowym (dwoje dorosłych): 483,40 zł na osobę,
• w gospodarstwie trzyosobowym:
  • dwoje dorosłych i młodsze dziecko: 465,45 zł na osobę,
  • dwoje dorosłych i starsze dziecko: 507,42 zł na osobę,
• w gospodarstwie czteroosobowym (dwoje dorosłych i dwoje dzieci): 488,60 zł na osobę,
• w gospodarstwie pięcioosobowym (dwoje dorosłych i troje dzieci): 502,22 zł na osobę,
• w gospodarstwie emeryckim jednoosobowym: 544,03 zł,
• w gospodarstwie emeryckim dwuosobowym: 453,41 zł na osobę.

Co ciekawe, w roku 2018 stopa ubóstwa skrajnego była wyższa niż w roku 2017 i 2019. Przed trzema laty niski poziom zaspokajania potrzeb charakteryzował 5,4 proc. Polaków.

Poziom stopy ubóstwa skrajnego oraz liczbę osób żyjących w skrajnym ubóstwie w latach 2015-2019 sprawdzaliśmy przy okazji analizy wypowiedzi prezydenta Andrzeja Dudy.

Poziom skrajnego ubóstwa a inflacja

Analizując zagadnienie ubóstwa skrajnego, należy również zwrócić uwagę na tempo wzrostu kwoty minimum egzystencji w stosunku do tempa wzrostu cen towarów i usług w gospodarce (tj. inflacji). Dane prezentowane przez IPiSS wskazują, że w ostatnich latach (w tym okresie czasowym lat 2017-2019) minimum egzystencji odznaczało się większą dynamiką niż wzrost cen. Z dane z poszczególnych lat prezentuje poniższa grafika.

Źródło: IPiSS