Europoseł z ramienia Prawa i Sprawiedliwości Kosma Złotowski był gościem Andrzeja Morozowskiego w programie „Tak jest”. Podczas rozmowy poruszona została kwestia przyjęcia przez Parlament Europejski rezolucji w sprawie tzw. „strefy wolności dla osób LGBTIQ”. Europoseł, odnosząc się do tej kwestii, zwrócił uwagę na historyczny rys regulacji prawnych dotyczących osób homoseksualnych i podkreślił, że w Polsce – w przeciwieństwie do takich krajów jak Francja czy Niemcy – homoseksualizm nigdy nie był karany.

Homoseksualizm na ziemiach polskich za czasów I Rzeczypospolitej

Przyjmuje się, że mianem I Rzeczypospolitej określa się historyczne państwo polskie istniejące od unii lubelskiej z 1569 roku do III rozbioru w 1795 roku, w wyniku którego Polska utraciła swoją państwowość na okres 123 lat.

System prawny I Rzeczypospolitej był skomplikowany, bowiem składał się z wielu porządków prawnych, które dotyczyły różnych stanów społecznych. Obejmował on m.in.: prawo ziemskie (szlacheckie), miejskie, a także kościelne.

Dr hab. Adam Moniuszko z Katedry Historii Ustroju i Prawa Polskiego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, omawiając prawo karne dawnej Rzeczypospolitej, stwierdza, że żaden z jej systemów normatywnych nie zdefiniował, czym jest przestępstwo. W konsekwencji w kraju stosowana była zróżnicowana terminologia dotycząca czynów karalnych (zbrodnia, kryminał, grzech, łotrostwo). Ich wspólnym mianownikiem miała być wysoka szkodliwość (dla drugiej osoby, dla społeczeństwa lub też dla państwa), która miała determinować penalizację danego zachowania.

Moniuszko pisze, że w prawie wiejskim, które dzieliło czyny karalne na kryminały i występki, do katalogu kryminałów zazwyczaj zaliczano przestępstwa przeciw religii, władzy dominialnej, o charakterze seksualnym (sodomia, zgwałcenie) czy też kwalifikowane formy zabójstw i kradzieży.

Historyk Janusz Tazbir w artykule „O bezwstydzie w dawnych czasach” pisze, że w kulturze staropolskiej „anomalie pożycia seksualnego” nie tylko potępiano, ale i surowo karano. Za sodomię, której mianem określano w XVI-XVIII wieku homoseksualizm, obie strony posyłano na stos.

W źródłach historycznych mamy udokumentowane co najmniej dwa przypadki kary śmierci (poprzez spalenie na stosie) za kontakty homoseksualne w dawnej Polsce. Chodzi tu o sprawy: piekarza Michała Gołka i jego pomocnika Wojciecha ze Sromotki, których na śmierć skazał sąd w Sieradzu, i Wojciecha Skwarskiego z Kazimierza pod Krakowem.

II Rzeczpospolita i okres PRL-u

W okresie pomiędzy odzyskaniem niepodległości w 1918 roku a kodyfikacją prawa w 1932 roku na terytorium II RP funkcjonowało pięć porządków prawnych pozostałych po państwach zaborczych: prawo niemieckie (pruskie) w województwach zachodnich; prawo austriackie (galicyjskie) w województwach południowych i na Śląsku Cieszyńskim; prawo rosyjskie w województwach wschodnich; prawo byłego Królestwa Polskiego w województwach centralnych oraz prawo węgierskie w częściach Spiszu i Orawy przyłączonych do Polski. 

W kontekście karalności aktów homoseksualnych należy przytoczyć trzy kodeksy karne: rosyjski z 1903 roku (ze zmianami i uzupełnieniami z roku 1921), niemiecki z 1871 roku oraz austriacki z 1852 roku.

Rosyjski kodeks Tagancewa z 1903 roku w art. 516 stwierdza:

Należy przy tym podkreślić, że użyte w artykule pojęcie „pederastia” odnosi się do wszystkich aktów homoseksualnych, a zakres sankcji karnych za stosunki homoseksualne z nieletnimi jest szczegółowo omówiony w dalszej części artykułu. Za takie czyny groziły wyższe kary niż w przypadku aktów „pederastii” pomiędzy dorosłymi.

 Niemiecki Strafgesetzbuch z 1871 roku w paragrafie 175 wskazuje:

Czyn ten zagrożony był karą 2 lat więzienia. Więcej na temat paragrafu 175 piszemy w dalszej części analizy.

Austriacki kodeks karny z 1852 roku w paragrafie 129 mówi:

Czyny te karane były ciężkim więzieniem od jednego roku do lat pięciu.

Chociaż faktem jest, że wspomniane regulacje zostały pierwotnie narzucone przez państwa zaborcze, tworzyły one reżim prawny niepodległego państwa polskiego przez okres 14 lat jego istnienia.

Depenalizacja stosunków homoseksualnych w Polsce nastąpiła wraz z kodyfikacją polskiego prawa karnego, po uchwaleniu Kodeksu karnego w 1932 roku (tzw. kodeks Makarewicza).

Zgodnie z jego przepisami za kontakty homoseksualne nie były ustanowione żadne sankcje, natomiast odpowiedzialności karnej podlegała prostytucja homoseksualna, którą uwzględniono w art. 207:

Kodeks karny z 1969 roku (obowiązujący od 1 stycznia 1970 do 31 sierpnia 1998 roku), który zastąpił Kodeks karny z 1932 roku, nie przewidywał żadnych sankcji za stosunki homoseksualne, a także zdepenalizował homoseksualną prostytucję.

Francja

Stosunki homoseksualne we Francji były surowo karane do czasów Rewolucji Francuskiej. 

Pierwszy Kodeks karny I Republiki Francuskiej z 1791 roku nie uwzględniał jednak artykułów penalizujących w jakikolwiek sposób relacji prywatnych osób o orientacji homoseksualnej. Tak samo uczyniono też przy tworzeniu Kodeksu karnego w 1810 roku.

W czasie II wojny światowej kolaboracyjny rząd Vichy, pod wpływem nacisków nazistowskich Niemiec, wprowadził przepisy dyskryminujące osoby homoseksualne, wprowadzając rozróżnienie wieku zgody. 6 sierpnia 1942 roku marszałek Philippe Petain zmienił kodeks karny, dodając do niego przestępstwo „czynów bezwstydnych/sprośnych i przeciw naturze z młodocianym/nieletnim poniżej 21 roku życia, ze sprawcą tej samej płci”. W przypadku aktów heteroseksualnych za wiek graniczny w większości przyjęto 13 lat.

Przepisy te zostały utrzymane po zakończeniu II wojny światowej. Ponadto w 1946 roku wprowadzono artykuł, który następnie stał się częścią statutu urzędników państwowych/służby cywilnej. Brzmiał on następująco: „osoba nieposiadająca dobrego charakteru, nie może zostać powołana na urząd publiczny”, co usprawiedliwiało represje w stosunku do homoseksualistów.

W 1960 roku dodano ustęp do art. 330 Kodeksu karnego, który wprowadził kary za publiczne okazywanie orientacji homoseksualnej pod pozorem walki ze stręczycielstwem. Zniesiono go w 1980 roku.

Wiek zgody dla stosunków homoseksualnych został w 1974 roku obniżony do 18. roku życia, a następnie w 1982 roku zrównany z wiekiem zgody dla stosunków heteroseksualnych. Od tamtej pory wynosi on 15 lat.

Niemcy

Okres karalności kontaktów homoseksualnych w Niemczech datuje się, tak jak w większości innych krajów Europy Zachodniej, od średniowiecza do drugiej połowy XX wieku. Kryminalizacja homoseksualizmu rozpoczęła się 1871 roku od wprowadzenia do kodeksu karnego wspomnianego już paragrafu 175 określającego męski akt homoseksualny jako „przeciwny naturze nierząd”. 

Po dojściu do władzy nazistów w 1933 roku wydano dekret Hindenburga „O ochronie narodu i państwa”, który zniósł nienaruszalność wolności osobistej i dał podstawę do wprowadzenia aresztu prewencyjnego. Po uzyskaniu pełni władzy w Niemczech niemiecka partia nazistowska NSDAP rozpoczęła politykę prześladowań mniejszości seksualnych. 

W efekcie w 1935 roku zaostrzono przepisy paragrafu 175, zwiększając maksymalną karę z sześciu miesięcy do pięciu lat pozbawienia wolności oraz pozwalając na aresztowanie mężczyzn nie tylko przyłapanych w trakcie stosunku, ale również podejrzewanych o homoseksualizm. Za przestępstwo zaczęło być uznawane naruszenie „ogólnego poczucia wstydu” i istnienie „subiektywnego zmysłowego zamiaru wzbudzenia pożądania jednego z dwóch mężczyzn lub osoby trzeciej”.

Jednocześnie utworzono nowy paragraf 175a, w którym wprowadzono „kwalifikowane przypadki” zagrożone nie mniej niż rokiem i nie więcej niż dziesięcioma latami pozbawienia wolności. Obejmowały one: akty homoseksualne wymuszone przemocą lub groźbami, stosunki seksualne z podwładnym lub pracownikiem w sytuacji zawodowej, akty homoseksualne z mężczyznami poniżej 21. roku życia oraz męską prostytucję. Przepisy dotyczące aktów ze zwierzętami zostały przeniesione do paragrafu 175b. 

Francuski badacz Holokaustu Regis Schlagdenhauffen wskazuje, że w latach 1933-1945 na mocy paragrafu 175 aresztowanych zostało co najmniej 100 tys. ludzi, z których 5-10 tys. zesłano do obozów koncentracyjnych. Według niemieckiej Federalnej Agencji Antydyskryminacyjnej liczba homoseksualnych więźniów obozów mogła wynieść nawet 15 tys. 

Po podziale Niemiec w 1949 zarówno Niemiecka Republika Demokratyczna, jak i Republika Federalna Niemiec „odziedziczyły” paragraf 175, ale zmiany w nim zachodziły odmiennie w każdym z państw.

W NRD na początku lat 50. zdecydowano, że przepis będzie stosowany w mniej rygorystycznej wersji sprzed 1935 roku. Sąd nie zakwestionował jednak odpowiedzialności karnej za stosunki homoseksualne. W 1957 roku na mocy nowelizacji kodeksu karnego ustalono, że przestępstwo homoseksualizmu nie jest niebezpieczne i szkodliwe, dlatego wyłączono za nie odpowiedzialność karną. Jednak formalna depenalizacja stosunków seksualnych między dwoma mężczyznami nastąpiła w 1968 roku, kiedy z prawodawstwa NRD ostatecznie usunięto paragraf 175.

W ramach nowego kodeksu karnego przyjęto natomiast paragraf 151, w którym przewidziano karę do trzech lat pozbawienia wolności dla osoby dorosłej, która dopuszczała się aktów seksualnych z osobą tej samej płci poniżej 18. roku życia (dla stosunków heteroseksualnych ta granica wynosiła 16 lat). Nowe prawo dotyczyło już nie tylko mężczyzn, ale obejmowało również kobiety. Taki stan rzeczy trwał do 1989 roku, kiedy zrównano wiek zgody dla stosunków jedno- i dwupłciowych do 16 lat. 

W tym samym czasie, gdy w NRD zdecydowano o niestosowaniu paragrafu 175 w wersji po 1935 roku, w RFN Federalny Trybunał Konstytucyjny – po wniesieniu w drodze skargi konstytucyjnej apelacji przez dwóch homoseksualistów skazanych za „rozpustę” – stwierdził w 1957 roku, że art. 175 jest zgodny z prawem.

RFN złagodziła prawo w nowelizacji kodeksu karnego w 1969 roku. W mocy utrzymano tylko „kwalifikowane sprawy”, które były wcześniej rozpatrywane w paragrafie 175a – karze do lat pięciu podlegał m.in. seks z mężczyzną poniżej 21. roku życia, prostytucja homoseksualna oraz wykorzystywanie zależności. W 1973 roku przepisy okrojono jeszcze bardziej, z oryginalnego paragrafu 175 zachowując jedynie seks z małoletnimi jako cechę kwalifikującą do bycia uznanym za przestępcę. 

Po zjednoczeniu Niemiec w 1990 roku paragraf 175, który nadal obowiązywał w RFN, nie został rozszerzony na całe Niemcy. W rezultacie dobrowolne akty seksualne mężczyzn z nastoletnimi mężczyznami w wieku powyżej 16 lat były karane tylko w Berlinie Zachodnim.

Dopiero w 1994 roku zdecydowano o całkowitym wykreśleniu paragrafu 175 z kodeksu karnego. Z kolei przepisy dawnego NRD dotyczące ochrony małoletnich stały się neutralne pod względem odniesienia do płci. 

Na mocy dwudziestej dziewiątej nowelizacji prawa karnego ujednolicony został ponadto art. 182 niemieckiego kodeksu karnego regulujący kwestię wykorzystywania seksualnego nieletnich, bez odrębnego traktowania stosunków homoseksualnych.

Okres kryminalizacji homoseksualizmu trwał w Niemczech łącznie 123 lata. Jak czytamy w materiałach Archiwum Kraju Związkowego Badenii-Wirtembergii, zgodnie z różnymi wersjami paragrafu 175 skazanych zostało łącznie około 140 tys. mężczyzn.

Podsumowanie

Kosma Złotowski niezgodnie z prawdą stwierdził, że w Polsce homoseksualizm nigdy nie był karany. Ponadto, odnosząc się do faktu depenalizacji prawa, która w latach 80. miała miejsce we Francji, europoseł pominął istotny dla wypowiedzi fakt, iż dotyczyła ona jedynie pewnych regulacji dyskryminujących homoseksualistów. Same stosunki homoseksualne we Francji były bowiem legalne już od czasów Rewolucji Francuskiej. Nie jest też prawdą, że w tym samym czasie depenalizacja homoseksualizmu miała miejsce w prawie karnym Republiki Federalnej Niemiec. Liberalizacja paragrafu 175, która ograniczyła zakres penalizacji homoseksualizmu jedynie do czynów kwalifikowanych, miała miejsce nieco wcześniej, bo w 1969 roku. W 1973 roku przepisy zawężono jeszcze bardziej, pozostawiając karalność jedynie seksu z małoletnimi. W takiej formie przepisy prawa karnego utrzymały się do zjednoczenia Niemiec.

W świetle tych informacji wypowiedź oceniamy jako fałszywą.

Wspieraj niezależność!

Wpłać darowiznę i pomóż nam walczyć z dezinformacją, rosyjską propagandą i fake newsami.

Wpłacam