Kontekst wypowiedzi

8 grudnia w programie „Gość Wiadomości” na antenie TVP Info pojawili się Zbigniew Kuźmiuk reprezentujący Prawo i Sprawiedliwość oraz Adam Jarubas z ramienia Polskiego Stronnictwa Ludowego. Dyskusja toczyła się wokół tematu nowego budżetu unijnego na lata 2021-2027 oraz kontrowersji związanych z powiązaniem wypłacania funduszy z tzw. mechanizmem praworządności, na co nie chciał zgodzić się polski rząd. W trakcie rozmowy prowadzący Michał Adamczyk zastanawiał się, czy – w sposób analogiczny do unijnego mechanizmu – polska władza centralna mogłaby karać konkretne samorządy i władze lokalne za decyzje niezgodne z prawem.

Do wypowiedzi odniósł się Adam Jarubas, który stwierdził, że wojewoda, czyli reprezentant władzy centralnej na terenach samorządowych, w rzeczywistości zajmuje się m.in. stwierdzaniem legalności uchwał podejmowanych przez samorządy oraz ma kompetencje pozwalające na uchylenie uchwał, które nie są zgodne z powszechnie obowiązującym prawem.

Kompetencje wojewody

Stanowisko wojewody, wraz z jego prawami, obowiązkami i kompetencjami, zostały określone w ustawie o wojewodzie i administracji rządowej w województwie z dnia 23 stycznia 2009 roku. Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Oprócz tego, w wykonywaniu swoich zadań wojewoda może być wspierany przez jednego lub dwóch wicewojewodów, którzy również powoływani są przez premiera, tym razem na wniosek samego wojewody.

Zgodnie art. 3 ustawy wojewoda jest przedstawicielem Rady Ministrów w województwie i zajmuje się zwierzchnictwem nad administracją województwa oraz stanowi organ nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego, w tym ich związków pod względem legalności. W art. 3 ust. 2 poruszona została kwestia kontroli samorządów oraz ich uchwał:

Wojewoda kontroluje pod względem legalności, gospodarności i rzetelności wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej.

Nadzór nad uchwałami samorządów

W samej ustawie o wojewodzie i administracji rządowej nie znajdziemy bardziej szczegółowych przepisów określających, na jakich warunkach i zasadach wojewoda sprawuje nadzór nad samorządami oraz legalnością podejmowanych uchwał. Procedura, wedle której sprawdzane są uchwały rad gminy, została natomiast opisana w ustawie z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym.

Z jej art. 90 ust. 1 wynika, że obowiązkiem wójta (lub burmistrza albo prezydenta miasta) jest przedłożenie wojewodzie uchwał rady gminy w ciągu siedmiu dni od ich podjęcia. Natomiast akty ustanawiające przepisy porządkowe muszą być przekazane w ciągu dwóch dni. Postępowanie w przypadku uchwały sprzecznej z powszechnie obowiązującym prawem zostało opisane w art. 91 ust. 1:

Uchwała lub zarządzenie organu gminy sprzeczne z prawem są nieważne. O nieważności uchwały lub zarządzenia w całości lub w części orzeka organ nadzoru w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia doręczenia uchwały lub zarządzenia, w trybie określonym w art. 90.

Dalsze ustępy art. 91 stanowią m.in., że organ nadzoru, wszczynając postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały lub zarządzenia, może wstrzymać ich wykonanie. Od wojewody wymagane jest, aby rozstrzygnięcie nadzorcze zawierało uzasadnienie faktyczne oraz prawne. Jest on także zobowiązany do poinformowania o możliwości wniesienia skargi do sądu administracyjnego. W art. 92 określone zostało, że jeśli organ nadzorczy (czyli wojewoda) stwierdzi nieważność uchwały lub zarządzenia, gmina wstrzymuje jej wykonanie w zakresie objętym stwierdzeniem nieważności – dzieje się to już w dniu dostarczenia rozstrzygnięcia. Jak już wspominaliśmy, organ gminy ma prawo do złożenia skargi na rozstrzygnięcie nadzorcze do sądu administracyjnego, który musi wyznaczyć datę rozprawy nie później niż w ciągu 30 dni od wpłynięcia skargi.

Warto pamiętać, że wedle art. 93 po upływie 30 dni od doręczenia uchwały lub zarządzenia wojewoda nie może we własnym zakresie stwierdzić nieważności aktu organu gminy. W takiej sytuacji przysługuje mu już tylko zaskarżenie uchwały do sądu administracyjnego, od którego zależy decyzja o ewentualnym unieważnieniu aktu. Mechanizm ten ma jednak ograniczenie czasowe: wedle art. 94 po upływie jednego roku od dnia podjęcia nie można już stwierdzić nieważności uchwały lub zarządzenia organu gminy, chyba że uchybiono obowiązku przedłożenia tych aktów przed wojewodą lub chodzi o akt prawa miejscowego.

Co w przypadku powiatów?

Przedstawione wyżej przepisy są dość podobne do tych dotyczących kontroli, jaką wojewoda sprawuje nad prawem stanowionym przez jednostki szczebla powiatowego. Szczegóły dotyczące relacji między wojewodą a władzą powiatową znalazły się w ustawie z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym. Zgodnie z art. 78, analogicznie jak w przepisach związanych z gminą, starosta powiatu musi przedłożyć wojewodzie uchwały rady powiatu w ciągu siedmiu dni od pojęcia.

Wedle art. 79 jeżeli uchwała jest niezgodna z prawem, staje się ona nieważna, a tę nieważność w całości lub części uchwały stwierdza wojewoda, najpóźniej 30 dni od dnia doręczenia. Organ nadzoru może wstrzymać wykonanie uchwały, a także, podobnie jak na szczeblu gminnym, wojewoda musi zapewnić uzasadnienie faktyczne oraz prawne takiej decyzji. Ta może zostać zaskarżona do sądu administracyjnego. Sąd musi wyznaczyć rozprawę najpóźniej w ciągu 30 dni od złożenia uchwały przez powiat. Po roku od podjęcia uchwały nie może już zostać stwierdzona jej nieważność, chyba że nie została przedłożona wojewodzie w terminie lub jest aktem prawa miejscowego.

Czy wojewoda może też stwierdzić nieważność aktów prawnych samorządu województwa?

Identyczne przepisy jak w przypadku samorządu gminnego i powiatowego zastosowano względem prawa stanowionego na szczeblu wojewódzkim. Zgodnie z art. 82 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa wojewoda dysponuje prawem unieważnienia uchwał organu samorządu województwa w ciągu 30 dni od jego otrzymania. Obowiązek dostarczenia uchwał sejmiku województwa oraz uchwał zarządu województwa w ciągu siedmiu dni spoczywa na marszałku województwa. Tak samo, jak w przypadku gminy i powiatu, organ samorządu województwa może nie zgodzić się z decyzją wojewody i zaskarżyć ją do sądu administracyjnego.

Podsumowanie

Zarówno w ramach ustawy o samorządzie gminnym, samorządzie powiatowym, jak i samorządzie województwa, obowiązki nadzorcze wojewody mają dość podobny charakter. Przejawia się to chociażby w tym, że wojewoda ma prawo stwierdzić nieważność i sprzeczność z prawem podjętych przez samorządy uchwał. Czas na podjęcie takiej decyzji to 30 dni od daty przedłożenia mu uchwały lub zarządzenia, natomiast po tym terminie wojewoda ma prawo najpóźniej przez rok zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego. Również same samorządy mają prawo zaskarżyć do takiego sądu decyzję wojewody, jeśli nie zgadzają się z jego uzasadnieniem dla wycofania danej uchwały. Wypowiedź Adama Jarubasa oceniamy zatem jako prawdziwą.