Akcesja Ukrainy do Unii Europejskiej zagrożeniem dla sektora rolnictwa?

28 maja 2024 roku Anna Bryłka na swoim koncie na TikToku opublikowała materiał dotyczący przyjęcia Ukrainy do Unii Europejskiej. Odnosi się w nim do kosztów i ryzyka tej akcesji, przede wszystkim pod względem polityki rolnej. 

Jako kandydatka Konfederacji w wyborach do PE Anna Bryłka jest przeciwniczką przyjęcia Ukrainy do UE. W kontekście zagrożeń płynących z takiej sytuacji wskazała, że grunty orne Ukrainy stanowią 27 proc. powierzchni takich gruntów w całej Europie.

Jaki obszar zajmują użytki rolne w Ukrainie?

Sytuację rolnictwa w Ukrainie opisuje unijny dokument „Ukrainian agriculture. From Russian invasion to EU integration” z kwietnia 2024 roku.

Czym są użytki, a czym grunty orne?

Użytki rolne (ang. agricultural land) oznaczają każdy obszar gruntów ornych, użytków zielonych i upraw trwałych. W tym pojęciu mieszczą się również ogrody przydomowe, sady, łąki i pastwiska oraz pozostałe użytki.

Natomiast grunty orne (ang. arable land) to wyłącznie grunty ugorowane, uprawiane w celu produkcji roślinnej lub obszary dostępne dla produkcji roślinnej. Są to ziemie zasiane lub zasadzone ziemiopłodami rolnymi albo ogrodniczymi.

Czy na Ukrainie znajduje się ¼ europejskich gruntów ornych?

Według danych przedstawionych w publikacji „Ukraina na światowym rynku rolnym” z 2022 roku Ukraina posiada 32,3 mln ha gruntów ornych (s. 8), które stanowią 27 proc. powierzchni takich gruntów w Europie. 

Przytoczone źródło powołuje się na „Katalog gruntów Ukrainy”. Strona ta opublikowała infografikę, z której wynika, że ziemia rolna w Ukrainie to 41,4 mln ha, co stanowi 19 proc. ziemi rolnej w Europie. Z kolei ziemia uprawna to 32,7 mln ha, co miało stanowić 27 proc. takiej ziemi w Europie. Przywołany katalog nie jest źródłem pierwotnym – informacje pochodzą z ukraińskiego Geokadastru (zasobu geodezyjnego i kartograficznego). Dodatkowo dane przedstawiają stan na początek 2019 roku, więc warto porównać je z nowszymi.

Źródła pozwalają również na porównanie względem Unii Europejskiej. Według danych dostępnych w raporcie CEMA z 2023 roku Ukraina ma 32 mln ha gruntów ornych, a Unia Europejska – 98 mln ha (s. 3). Tym samym ukraińskie grunty to ⅓ tego, czym wspólnie dysponują państwa UE. Za to gdy policzymy razem grunty Ukrainy i państw członkowskich UE, to grunty orne Ukrainy stanowią 24,6 proc. takiego zbioru.

Sprawdzamy dane FAO

Postanowiliśmy zweryfikować dostępne dane i poszukaliśmy aktualniejszych informacji na ten temat. Interesowało nas, jak dużo gruntów ornych znajduje się w Ukrainie oraz w państwach europejskich. Aby uniknąć różnic metodologicznych, zależało nam na zebraniu danych dla wielu krajów z jednego źródła. Skorzystaliśmy w tym celu z bazy danych FAOSTAT (prowadzonej przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa). 

Obliczeniami objęliśmy grunty orne Europy w 2021 roku. To ostatni rok przed pełnoskalową inwazją Rosji na Ukrainę, która mogła zaburzyć dane od 2022 roku. W obliczeniach nie zostały uwzględnione grunty rosyjskie z powodu braku możliwości podzielenia ich na część europejską i azjatycką.

Jak wojna wpłynęła na obszar rolnictwa w Ukrainie?

Według danych FAOSTAT od 2014 do 2021 roku obszar rolny Ukrainy utrzymywał się na poziomie 32,7–32,9 mln ha. 

Z unijnego dokumentu (s. 6) dowiadujemy się, że po pełnoskalowej inwazji z 2022 roku ukraińskie rolnictwo stało się głównym celem militarnym rosyjskiej agresji. W związku z trwającą wojną Ukraina obecnie kontroluje około 26,5 mln ha gruntów ornych. Jest to spadek o około 6 mln ha gruntów w porównaniu do sytuacji sprzed 2 lat.

Ukraina w Unii Europejskiej – szanse czy zagrożenia dla polskiego rolnictwa?

Jak wskazują polscy i ukraińscy ekonomiści oraz przedsiębiorcy, grunty rolne Ukrainy mogą wzmocnić pozycję UE na światowym rynku rolnym. Rolnictwo to trzeci co do wielkości sektor gospodarki Ukrainy, który wytwarza niemal 11 proc. PKB (s. 3). W przypadku UE jest to jedynie 1,4 proc. PKB (s. 3). 

Według prof. Wawrzyńca Czubaka ukraińskie rolnictwo może stać się wyraźnym zagrożeniem dla polskiego rolnictwa ze względu na swoją dużą konkurencyjność. Z drugiej strony może być również dużą szansą i bodźcem do rozwoju polskiego przemysłu rolnego, m.in. poprzez impuls do restrukturyzacji.

Obecnie, ze względu na trwającą wojnę, w ramach wsparcia Ukrainy UE utrzymała porozumienie wstrzymujące cła i kontyngenty na import żywności z Ukrainy do 5 czerwca 2025 roku. Natomiast gdyby doszło do akcesji tego państwa do UE, Ukraina musiałaby zaakceptować obowiązujące we wspólnocie prawa i regulacje.