Sprzeciw wobec produkcji biomasy z drzew

9 czerwca odbyło się w Polsce głosowanie w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Bożena Przyłuska, kandydatka KWW Lewica w tych wyborach, zamieściła 20 maja na swoim profilu na Facebooku nagranie, w którym sprzeciwia się produkcji biomasy z drzew. Stwierdziła przy tym, że w tej chwili połowa drewna pozyskiwanego z polskich lasów trafia do elektrowni.

Kandydatka apeluje, że należy chronić lasy, ponieważ hamują one ocieplenie klimatu, zapewniają bioróżnorodność i dostarczają tlen. Stwierdza przy tym, że potrzebna jest nam zielona energia, a nie – energia z zieleni.

Czym jest biomasa?

Zasady i warunki wytwarzania odnawialnych źródeł energii określa ustawa z 2015 roku. Według art. 2 ust. 3 ustawy biomasa oznacza ulegającą biodegradacji część produktów, odpadów lub różnych pozostałości pochodzenia biologicznego z rolnictwa, leśnictwa i związanych z nimi działów przemysłu.

Zaliczane do tej kategorii są także ulegające biodegradacji części odpadów przemysłowych lub komunalnych pochodzenia roślinnego, lub zwierzęcego. Biomasą są także jej przetworzone postaci, takie jak brykiet, pelet, toryfikat czy biowęgiel (art. 2 ust. 3).

Została także rozróżniona biomasa pochodzenia rolniczego, oznaczająca biomasę pochodzącą z upraw energetycznych, oraz odpady lub pozostałości z produkcji rolnej i przemysłu przetwarzającego jej produkty (s. 3).

Definicje biomasy i biomasy leśnej, czyli biomasy pochodzącej z produkcji leśnej (s. 7), zostały określone w unijnej dyrektywie 2018/2001 w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Natomiast, zgodnie z jedną z definicji przedstawianych w literaturze naukowej, biomasa drzewna składa się z biomasy pierwotnej, czyli leśnej (np. gałęzi, kłód), i wtórnej, złożonej z odpadów po obróbce drewna w przemyśle drzewnym, a także drewna poużytkowego (s. 2).

Statystyki dotyczące wykorzystania biomasy

Mnogość definicji biomasy i biomasy leśnej utrudnia zbieranie statystyk i obliczenia dotyczące wykorzystania tych zasobów w energetyce. Główny Urząd Statystyczny w swoich obliczeniach przedstawia kategorię biopaliw stałych, w skład których wliczana jest biomasa leśna. Według GUS drewno opałowe i odpady drzewne są podstawowym biopaliwem stałym, nie wiadomo jednak, jaką część tej kategorii stanowią (s. 37). W 2022 roku największym ich konsumentem były gospodarstwa domowe, które zużyły ponad 69 proc. tego nośnika energii. Natomiast w przemyśle największym konsumentem biopaliw stałych był przemysł drzewny, którego zużycie wyniosło ponad 45 proc. biopaliw stałych z tej kategorii (s. 38). Z kolei Agencja Rynku Energii (ARE) w swoich raportach dotyczących bilansu energii pierwotnej używa osobno kategorii drewno i kategorii paliwa odpadowe i inne surowce, w skład której wchodzą m.in. paliwa z biomasy stałej roślinnej.

Według danych opublikowanych w raporcie „Bilans energii pierwotnej w latach 2008-2023” w Polsce w 2023 roku zużyto prawie 353 PJ energii, pozyskanych z 37,3 mln m³ drewna, oraz 193 PJ pochodzących z paliw odpadowych i innych surowców. Od 2008 do 2022 roku zużyto 311 PJ, uzyskanych z 32,7 mln m³ drewna (s. 14).

Ile drewna jest spalane w polskich elektrowniach?

ARE publikuje corocznie na zlecenie Ministerstwa Klimatu i Środowiska raport „Bilans energii pierwotnej”. Zgodnie z najnowszymi danymi z krajowych zasobów na cele energetyczne w 2023 roku przeznaczono 37,3 mln m³ drewna. Oznacza to wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim, gdy pozyskano go 32,4 mln m³ (s. 9).

Najstarsze dostępne dane pochodzą z 2004 roku – zużyto wówczas 13,8 mln m³ drewna (s. 9). Statystyki te dotyczą pozyskania, czyli ilości nośników energii pierwotnej pozyskiwanej bezpośrednio z natury oraz pochodzącej z zasobów krajowych. Trzeba podkreślić, że kategoria ta dotyczy zarówno pierwotnej, jak i wtórnej biomasy drzewnej. Nie wiemy więc, jaka część tych surowców to drewno pochodzące z lasów.

Raport „Lasy do spalenia”

Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot opublikowało w 2022 roku raport pt. „Lasy do spalenia. Prawdziwa cena bioenergii”, poświęcony biomasie leśnej. Omówiono w nim wpływ produkcji i pozyskania biomasy leśnej na środowisko, temat biomasy leśnej w polskim i w europejskim prawie, a także w krajowej gospodarce. W głównych wnioskach raportu pojawia się informacja o skokowym wzroście ilości biomasy drzewnej zużywanej w polskiej energetyce. Przytoczono dane wskazujące na to, że w latach 2004–2020 ilość biomasy drzewnej zużywanej w energetyce wzrosła z 35 tys. m³ do 4,9 mln m³ rocznie. Oznacza to wzrost o 13 852 proc., co stanowi prawie 140-krotny wzrost (s. 75). Z kolei całkowite zużycie biomasy drzewnej do wyprodukowania energii, np. w gospodarstwach domowych, w przemyśle czy rolnictwie, wyniosło 23,4 mln m³ (s. 77).

Polityczka w swojej wypowiedzi wspomniała jednak o drewnie pozyskiwanym z polskich lasów, a nie całościowo o biomasie drzewnej użytej w energetyce. Warto podkreślić, że użyta kategoria biomasy drzewnej oznacza według autorów raportu biomasę powstałą ze szczątków drzew i krzewów pochodzących z lasów, z rolnictwa lub z innych źródeł. Biomasa leśna jest natomiast jej zawężeniem (s. 117).

W raporcie nie stwierdzono także, że biomasa drzewna pochodzi wyłącznie z polskich lasów. Jak podali autorzy, w 2022 roku Polska sprowadziła zza granicy ponad 2 mln ton biomasy drzewnej na cele energetyczne (s. 80).

Autorzy raportu przyznają również, że dokładne obliczenie ilości pierwotnej biomasy drzewnej przeznaczonej do produkcji energii jest w Polsce bardzo trudne, i zwracają uwagę na to, że organy administracji państwowej podają informacje, które nieraz są ze sobą sprzeczne (s. 67). Powołują się przy tym na Krajowy Plan Działania w Zakresie Energii ze Źródeł Odnawialnych, opracowany w 2010 roku przez ministra gospodarki. W podrozdziale dotyczącym dostaw biomasy zapisano, że nawet przybliżone oszacowanie surowca drzewnego przeznaczonego na cele energetyczne jest bardzo trudne (s. 117).

Stanowisko autorów raportu

Na stronie stowarzyszenia w artykule podsumowującym raport przekazano również informację, że ok. połowa drewna pozyskiwanego z polskich lasów jest spalana jako paliwo energetyczne bezpośrednio lub w formie odpadów.

Zwróciliśmy się do autorów z zapytaniem o wyjaśnienie tej oraz paru innych kwestii. Z otrzymanej odpowiedzi dowiedzieliśmy się m.in., że dokładny udział spalanej biomasy leśnej w stosunku do biomasy drzewnej jest ciężki do oszacowania, ale przeważająca ilość biomasy drzewnej dostępnej w Polsce pochodzi z lasów.

Ponadto poinformowano nas, że informacja o tym, że ok. połowa drewna z lasów jest wykorzystywana jako paliwo energetyczne, dotyczy drewna spalanego w celach energetycznych ogólnie, z uwzględnieniem np. spalania przez gospodarstwa domowe i rolne na cele energetyczne. Zatem jest to szerszy zakres niż wykorzystanie drewna wyłącznie w celach energetycznych w elektrowniach.

Ile drewna pozyskuje się z polskich lasów?

GUS w Roczniku Statystycznym Leśnictwa z 2023 roku informuje, że w 2022 roku z wszystkich polskich lasów, zarówno publicznych, jak i prywatnych, pozyskano 44,7 mln m³ drzewa. Z tego 4,4 mln m³ stanowiło drewno opałowe (s. 98). Nie wiadomo jednak, jaka dokładnie część drewna pozyskiwanego z lasu jest wykorzystywana w energetyce lub przeznaczana na cele energetyczne.

Z kolei Pracownia na rzecz Wszystkich Istot w jednej ze swoich publikacji informuje, że w 2020 roku pozyskano w polskich lasach 7,5 mln m³ drewna wykorzystywanego do produkcji energii, co stanowiło 18 proc. całkowitego pozyskania drewna w Polsce (s. 3). Autorzy kolejny raz przyznają jednak, że są to jedynie szacunki (s. 3), ponieważ w Polsce nie istnieje odpowiedni system monitoringu pozyskiwania biomasy pochodzenia leśnego.

Stanowisko senackiej Komisji Nadzwyczajnej do spraw Klimatu

Po zapoznaniu się w 2022 roku z raportem „Lasy do spalenia. Prawdziwa cena bioenergii” senacka Komisja Nadzwyczajna do spraw Klimatu stwierdziła, że dostrzega zagrożenia związane z szybko rosnącym wykorzystaniem biomasy drzewnej w produkcji energii.

W opublikowanym stanowisku podkreślono, że należałoby zminimalizować zagrożenia dla klimatu i środowiska poprzez zapewnienie zrównoważonego wykorzystanie biomasy drzewnej w produkcji energii. Wskazano, że powinno odbyć się to także za pomocą wieloobszarowych działań, w tym:

• wprowadzenia do systemu prawnego definicji biomasy drzewnej i wtórnej biomasy drzewnej,
• odejścia od wspierania spalania pierwotnej biomasy drzewnej w mechanizmach wsparcia dla odnawialnych źródeł energii,
• wprowadzenia przepisów zapewniających skuteczny monitoring i raportowanie szczegółów biomasy drzewnej wykorzystywanej do produkcji energii,
• wprowadzenia regulacji dopuszczających uznanie energii wytworzonej ze spalania biomasy drzewnej za pochodzącą ze źródeł odnawialnych tylko wtedy, kiedy do jej wytworzenia wykorzystane są odpady nieprzydatne do produkcji trwałych produktów.

W uzasadnieniu zauważono, że w latach 2005–2020 moc instalacji wykorzystujących biomasę do produkcji energii wzrosła niemal 8-krotnie: z poziomu 190 MW do 1 512 MW. Stwierdzono także, że wpływ na klimat jest różny w zależności od rodzaju pozyskiwanej i spalanej biomasy drzewnej (s. 3).

Komisja podkreśliła, że wprowadzenie przedstawionych propozycji zmian jest kluczowe dla odpowiedzialnego kształtowania polityki klimatycznej i środowiskowej kraju oraz zapewnienia, że wzrastające zapotrzebowanie na biomasę drzewną w energetyce nie doprowadzi m.in. do degradacji przyrody lasów w Polsce (s. 4).