Kontekst wypowiedzi

Bogdan Zdrojewski, były minister kultury i dziedzictwa narodowego w rządzie Platformy Obywatelskiej, był 9 września gościem audycji „Wywiad polityczny” w radiu Tok FM. Rozmowa w znacznej mierze dotyczyła napiętych relacji Polski z Unią Europejską, w tym sporu o pierwszeństwo prawa unijnego nad krajowym. Wniosek o zbadanie zgodności tej zasady z konstytucją złożył w marcu w Trybunale Konstytucyjnym premier Mateusz Morawiecki. Wniosek zaczął być rozpatrywany 13 lipca, jednak po tym, jak Rzecznik Praw Obywatelskich zawnioskował o wyłączenie Stanisława Piotrowicza ze składu Trybunału, obrady w tej sprawie zostały przełożone na 22 września.

Według Bogdana Zdrojewskiego rząd Prawa i Sprawiedliwości dąży do wystąpienia przez Polskę z Unii Europejskiej, pomimo deklaracji braku takich zamiarów. Polityk przestrzegł również, że decyzja o tzw. polexicie może zostać podjęta wyłącznie przez ekipę rządzącą, ponieważ nie ma wymogu, aby w tej sprawie przeprowadzono referendum.

Procedura wystąpienia z UE

Zasady wystąpienia z Unii Europejskiej państwa członkowskiego reguluje art. 50 Traktatu o Unii Europejskiej. Przepis zostaje uruchomiony w momencie, kiedy państwo członkowskie poinformuje Radę Europejską o swoim zamiarze opuszczenia UE. Nie istnieją żadne szczególne wymogi dotyczące formy takiego powiadomienia.

Tutaj można zapoznać się z pismem notyfikacyjnym, w którym o zamiarze wystąpienia z Unii poinformowała Wielka Brytania. W dokumencie premier Theresa May poinformowała, że decyzja o opuszczeniu Unii Europejskiej została podjęta przez Brytyjczyków w ramach referendum. Odbyło się ono 23 czerwca 2016 roku. Za brexitem zagłosowało niecałe 52 proc. obywateli.

W przypadku wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE Rada najpierw przyjęła szereg wytycznych porządkujących proces tzw. brexitu. Określono w nich ogólne zasady, które UE miała stosować w trakcie negocjacji, dążąc do ochrony wspólnego interesu swojego i państw członkowskich. Wytyczne te zostały następnie przyjęte przez Komisję Europejską, która przedstawiła Radzie zalecenie dotyczące rozpoczęcia negocjacji.

Kolejnym krokiem było wyrażenie przez Radę zgody na rozpoczęcie negocjacji i przyjęcie szeregu wytycznych negocjacyjnych. Zostały one przyjęte zdecydowaną większością kwalifikowaną (72 proc. państw członkowskich, tj. 20 z 27 państw członkowskich, reprezentujących 65 proc. ludności UE-27). Po przyjęciu wytycznych wyznaczony został unijny negocjator, upoważniony do rozpoczęcia negocjacji z występującym państwem.

Negocjacje brexitowe trwały ponad dwa lata – od 19 czerwca 2017 roku do 17 października 2019 roku, kiedy podpisano umowę o wystąpieniu. Okres wystąpienia przez Wielką Brytanię z Unii został przedłużony do 31 stycznia 2020 roku, po to, aby zapewnić więcej czasu na ratyfikowanie umowy wystąpieniowej. Tego samego dnia Zjednoczone Królestwo opuściło Wspólnotę.

Co by było, gdyby doszło do polexitu?

Po wyczerpaniu procedury opisanej w art. 50 Traktatu o Unii Europejskiej umowa o wystąpieniu z Unii musi zostać ratyfikowana. Polska konstytucja nie przewiduje wystąpienia z organizacji międzynarodowej, jednak procedurę tę reguluje art. 22a ustawy o umowach międzynarodowych. Zapisy dotyczące procesu opuszczenia Unii Europejskiej zostały do niej dodane w 2010 roku na mocy ustawy o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej.

Jak czytamy w art. 22a:

Zgodnie ze wspomnianymi art. 14 i 15 wystąpienie Polski z Unii Europejskiej wymaga w pierwszej kolejności złożenia Radzie Ministrów przez stosownego ministra wniosku o ratyfikację wynegocjowanych warunków. Po rozpatrzeniu wniosku o ratyfikację umowy o opuszczeniu UE rząd podejmuje uchwałę o przedłożeniu umowy do ratyfikacji prezydentowi.

Na podstawie uchwały szef MSZ przedkłada głowie państwa umowę do ratyfikacji, wraz z uzasadnieniem i projektem dokumentu ratyfikacyjnego. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację, jak i sam akt wystąpienia są kolejno publikowane w Dzienniku Ustaw. Decyzja musi zostać również notyfikowana Komisji Europejskiej.

Zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej naturalnie musi wyrazić też Sejm. Zgodnie z przepisami do uchwalenia ustawy wyrażającej zgodę na wypowiedzenie traktatów unijnych potrzebna jest większość zwykła (więcej osób biorących udział w głosowaniu opowiadających się za wnioskiem niż przeciw). Prof. Krzysztof Skotnicki z Uniwersytetu Łódzkiego, w opinii prawnej Biura Analiz Sejmowych, zauważa, że:

Jednak nie wszyscy eksperci uważają, że większość zwykła jest odpowiednia w przypadku decyzji o wystąpieniu przez Polskę z UE. Prof. Krzysztof Wójtowicz z Uniwersytetu Wrocławskiego zauważa, że:

Zgodnie z art. 90 konstytucji, jeżeli na podstawie umowy międzynarodowej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu mają zostać przekazane kompetencje organów władzy państwowej, ustawa wyrażająca zgodę na taką ratyfikację jest uchwalana większością dwóch trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów w Semie oraz senatorów w Senacie (większość kwalifikowana).

Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być również uchwalone w referendum ogólnokrajowym. W  referendum w czerwcu 2003 roku Polacy wyrazili zgodę na ratyfikację traktatu akcesyjnego, umożliwiającego przystąpienie Polski do Unii Europejskiej (na „tak” zagłosowało 77 proc. obywateli). Rozwiązania takie jak głosowanie większością kwalifikowaną i referendum nie odnoszą się jednak do sytuacji polegającej na wystąpieniu z organizacji międzynarodowej. W związku z tym wypowiedź Bogdana Zdrojewskiego oceniamy jako prawdziwą.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.