Parlament proponuje zmiany w traktatach unijnych

W czerwcu 2022 roku Parlament Europejski przyjął rezolucję wzywającą do zmiany traktatów unijnych – Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) i Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). W przyjętej rezolucji wskazano do zmiany dwa szczególnie ważne zapisy. 

Pierwszą zmianą jest zrezygnowanie z zasady jednomyślności przy nakładaniu sankcji na państwa trzecie przez Radę Unii Europejskiej (art. 29 TUE). Po jej wprowadzeniu decyzje o sankcjach miałyby być uchwalane większością kwalifikowaną.

Druga zmiana dotyczy art. 48 TUE. Przewiduje on, że Rada Europejska mogłaby pozwalać Radzie Unii Europejskiej przegłosowywać niektóre sprawy większością kwalifikowaną zamiast jednomyślnie. Obecnie Rada Europejska sama musi się na to zgodzić jednomyślnie – Parlament proponował, by wystarczyła tu większość kwalifikowana.

Od 2022 roku instytucje unijne nie kontynuowały procedowania wezwania do zmian w traktatach. Dlatego parlamentarna Komisja Spraw Konstytucyjnych przygotowała kolejną, bardziej szczegółową rezolucję. 25 października 2023 roku głosowała nad przyjęciem projektu, który ostatecznie przyjęła i skierowała pod obrady Parlamentu Europejskiego.

Procedura zmiany traktatów UE – kto może ją zainicjować?

Traktaty unijne mogą zostać zmienione na dwa sposoby – zwykłą procedurą zmiany oraz uproszczoną procedurą zmiany. Każda zmiana traktatów wymaga jednomyślnej zgody wszystkich 27 państw członkowskich UE.

Uproszczona procedura zmiany natomiast jest stosowana w przypadku zmian związanych z polityką wewnętrzną UE, np. dotyczących rolnictwa czy kontroli granic. Aby z niej skorzystać, konieczne jest spełnienie warunku, według którego zmiana nie ma na celu zwiększenia kompetencji UE.

Obecnie proponowane zmiany trafią pod obrady PE

O zmianę Traktatów UE może wnioskować rząd każdego państwa członkowskiego, Parlament Europejski (PE) lub Komisja Europejska. Taki wniosek należy przedłożyć Radzie Unii Europejskiej, która przekazuje te propozycje Radzie Europejskiej i notyfikuje je parlamentom narodowym.

W kolejnym kroku Rada Europejska po konsultacji z PE i Komisją podejmuje zwykłą większością decyzję, czy proponowane zmiany będą dalej rozpatrywane. W razie opowiedzenia się Rady Europejskiej za rozpatrzeniem zmian, jej przewodniczący zwołuje konwent złożony z przedstawicieli parlamentów narodowych, szefów państw członkowskich lub ich rządów, PE i Komisji.

Konwent rozpatruje propozycje zmian i przyjmuje w drodze konsensusu zalecenia dla Konferencji złożonej z przedstawicieli rządów państw członkowskich.

Ostatecznie wymagana jest jednomyślność wszystkich państw

Następnie przewodniczący Rady Europejskiej zwołuje Konferencję przedstawicieli państw członkowskich. Konferencja ma na celu jednomyślne uchwalenie zmian, które mają zostać dokonane w traktatach.

W Polsce traktaty ratyfikuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. W polskiej historii ratyfikowano już gruntowne zmiany w unijnych traktatach wprowadzone przez Traktat z Lizbony. Wówczas najpierw Sejm przyjął ustawę, w której zgodził się na ratyfikację traktatu przez prezydenta, a ten następnie zatwierdził traktat.

Co jeśli zabraknie jednomyślności?

Może się zdarzyć, że jakieś państwo nie ratyfikuje zmian w traktatach. W art. 48 TUE przewidziano tylko postępowanie w wypadku, gdy w ciągu dwóch lat ratyfikuje go 4/5 państw członkowskich, a przynajmniej jedno państwo napotka w tym trudności. Wówczas sprawa zmian traktatów trafia do Rady Europejskiej.

Na podstawie tego przepisu można wnioskować, że gdy nowelizację traktatów ratyfikuje mniejsza liczba państw, do żadnych zmian ostatecznie dojść nie może.

Wspomniany Traktat z Lizbony został przekazany państwom członkowskim do ratyfikacji w grudniu 2007 roku. Wszedł jednak w życie dopiero dwa lata później. Po drodze na problemy z ratyfikacją natrafiła Irlandia.