28 stycznia poseł Kukiz’15 Jarosław Sachajko był gościem audycji „Sygnały Dnia”. W rozmowie odniósł się m.in. do postulatów związanych z legalizacją aborcji do 12. tygodnia ciąży. W tym kontekście poseł przytoczył również informację na temat dokonywanych w Holandii eutanazji na „w pełni zdrowych osobach, które mają tylko depresję”. Sprawdziliśmy zarówno statystyki dotyczące eutanazji, jak i to, czy można określać osoby z depresją mianem „w pełni zdrowych”.

Eutanazja w Holandii

Na potrzeby naszej analizy należy wspomnieć, że w Holandii prawo przewidujące legalną eutanazję lub wspomagane samobójstwo funkcjonuje od 2002 roku, kiedy to w życie weszła Ustawa o zakończeniu życia na żądanie i pomocnictwie w samobójstwie (ang. Termination of Life on Request and Assisted Suicide, nl. Wet Toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding). Jednocześnie znowelizowano Kodeks karny. Akty te łącznie określają warunki wyłączenia karalności sprawcy eutanazji (definiowanej jako odebranie życia na żądanie) i pomocnictwa w samobójstwie.

Kryteria należytej staranności zostały określone we właściwej ustawie. Wśród nich możemy wymienić m.in.:

• pewność, że prośba pacjenta była dobrowolna i dobrze przemyślana,
• pewność, że pacjent cierpi z powodu schorzenia bez medycznych perspektyw poprawy oraz cierpi w związku z odczuwanym bólem, 
• poinformowanie pacjenta o sytuacji, w której się znalazł, i o jego perspektywach,
• przekonanie pacjenta, że nie ma rozsądnej alternatywy dla sytuacji, w której się znalazł,
• skonsultowanie decyzji z co najmniej jednym niezależnym lekarzem, który spotkał się z pacjentem i wydał pisemną opinię na temat jego stanu zdrowia, 
• dokonanie przez lekarza już wcześniej zabiegu eutanazji lub wspomaganego samobójstwa bądź lub asystowanie przy taki zabiegu.

Podkreślić należy, że w Holandii eutanazja może być wykonana tylko i wyłącznie na życzenie pacjenta, a nie na prośbę bliskich lub innych osób. Lekarze nie mają również obowiązku wykonania eutanazji ani wyrażenia na nią zgody. Lekarz, który nie chce wykonać zabiegu, po konsultacji z pacjentem może zdecydować o skierowaniu go do innego lekarza.

Fakt przeprowadzenia zabiegu eutanazji musi zostać zgłoszony właściwemu dla obszaru wykonania zabiegu patologowi. Zarówno lekarz powiadamiający o wykonaniu zabiegu, jak i wskazany patolog muszą zgłosić sprawę do Regionalnego Komitetu ds. Eutanazji (Regionale Toetsingscommissies Euthanasie).

W przypadku stwierdzenia, że lekarz, który wykonał eutanazję, nie działał z należytą starannością, sprawa kierowana jest do Inspekcji Ochrony Zdrowia (Inspectie Gezondheidszorg) i Prokuratury (Openbaar Ministerie). W przypadku nieetycznego działania lub niezastosowania się do ustawowo przyjętych standardów prokuratura może wnieść oskarżenie przeciwko lekarzowi.

Statystyki eutanazji w Holandii

Statystyki eutanazji w Holandii znajdują się w corocznych raportach Regionalnych Komitetów ds. Eutanazji. Na ich podstawie wiemy, że: 

• W 2002 roku przeprowadzono 1882 zabiegi eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 1658 związanych było z chorobami nowotworowymi, 28 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 61 z chorobami układu nerwowego, 40 z chorobami płuc innymi niż rak, trzy z AIDS, natomiast 92 zabiegi sklasyfikowane zostały jako wykonane z „innej przyczyny”. 
• W 2003 roku przeprowadzono 1815 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 1605 związanych było z chorobami nowotworowymi, 19 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 75 z chorobami układu nerwowego, 34 z chorobami płuc innymi niż rak, trzy z AIDS, 79 zabiegów sklasyfikowanych zostało jako wykonane z „innej przyczyny”. 
• W 2004 roku przeprowadzono 1886 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 1647 związanych było z chorobami nowotworowymi, 24 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 63 z chorobami układu nerwowego, 34 z chorobami płuc innymi niż rak, cztery z AIDS, a 41 zabiegów związanych było z wieloma przyczynami, 73 zabiegi sklasyfikowane zostały jako wykonane z „innej przyczyny”. 
• W 2005 roku przeprowadzono 1729 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 1529 związanych było z chorobami nowotworowymi, 22 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 76 z chorobami układu nerwowego, 27 z chorobami płuc innymi niż rak, żaden przypadek nie wiązał się z AIDS, 48 zabiegów związanych było z wieloma przyczynami, a 27 zabiegów sklasyfikowanych zostało jako wykonane z „innej przyczyny”. 
• W 2006 roku przeprowadzono 1694 zabiegi eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 1470 związanych było z chorobami nowotworowymi, 48 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 85 z chorobami układu nerwowego, 49 z chorobami płuc innymi niż rak, żaden przypadek nie wiązał się z AIDS. 42 zabiegi sklasyfikowane zostały jako wykonane z „innej przyczyny”. 
• W 2007 roku przeprowadzono 1886 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 1573 związane były z chorobami nowotworowymi, 33 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 96 z chorobami układu nerwowego, a 63 zabiegi związane były z wieloma przyczynami. 121 zabiegów sklasyfikowanych zostało jako wykonane z „innej przyczyny”. 
• W 2008 roku przeprowadzono 2331 zabiegi eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 1893 związane były z chorobami nowotworowymi, 62 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 117 z chorobami układu nerwowego, a 114 zabiegów związanych było z wieloma przyczynami. 145 zabiegów sklasyfikowanych zostało jako wykonane z „innej przyczyny”.
• W 2009 roku przeprowadzono 2636 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 2153 związane były z chorobami nowotworowymi, 54 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 131 z chorobami układu nerwowego, a 130 zabiegów związanych było z wieloma przyczynami. 168 zabiegów sklasyfikowanych zostało jako wykonane z „innej przyczyny”.
• W 2010 roku przeprowadzono 3136 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 2548 związanych było z chorobami nowotworowymi, 158 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 75 z chorobami układu nerwowego, a 118 zabiegów związanych było z wieloma przyczynami, 237 zabiegów sklasyfikowanych zostało jako wykonane z „innej przyczyny”.
• W 2011 roku przeprowadzono 3695 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 2797 związanych było z chorobami nowotworowymi, 114 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 205 z chorobami układu nerwowego, a 185 zabiegów związanych było z wieloma przyczynami, 394 zabiegi sklasyfikowane zostały jako wykonane z „innej przyczyny”.
• W 2012 roku przeprowadzono 4188 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 3251 związanych było z chorobami nowotworowymi, 156 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 257 z chorobami układu nerwowego, 152 z chorobami płuc innymi niż rak, 42 z demencją, 14 z zaburzeniami psychicznymi, a 172 zabiegi związane były z wieloma przyczynami. 144 zabiegi sklasyfikowane zostały jako wykonane z „innej przyczyny”.
• W 2013 roku przeprowadzono 4829 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 3588 związanych było z chorobami nowotworowymi, 223 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 294 z chorobami układu nerwowego, 174 z chorobami płuc innymi niż rak, 97 z demencją, 42 z zaburzeniami psychicznymi, 251 z dolegliwościami związanymi z wiekiem, 160 zabiegów sklasyfikowanych zostało jako wykonane z „innej przyczyny”.
• W 2014 roku przeprowadzono 5306 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 3888 związanych było z chorobami nowotworowymi, 247 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 317 z chorobami układu nerwowego, 184 z chorobami płuc innymi niż rak, 81 z demencją, 41 z zaburzeniami psychicznymi, a 257 z dolegliwościami związanymi z wiekiem. 291 zabiegów sklasyfikowanych zostało jako wykonane z „innej przyczyny”.
• W 2015 roku przeprowadzono 5516 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 4000 związanych było z chorobami nowotworowymi, 233 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 311 z chorobami układu nerwowego, 207 z chorobami płuc innymi niż rak, 109 z demencją, 56 z zaburzeniami psychicznymi, a 183 z dolegliwościami związanymi z wiekiem. 417 zabiegów sklasyfikowanych zostało jako wykonane z „innej przyczyny”.
• W 2016 roku przeprowadzono 6091 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 4137 związanych było z chorobami nowotworowymi, 315 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 411 z chorobami układu nerwowego, 214 z chorobami płuc innymi niż rak, 141 z demencją, 60 z zaburzeniami psychicznymi, a 244 z dolegliwościami związanymi z wiekiem, 465 zabiegów związanych było z wieloma przyczynami, 104 zabiegi sklasyfikowane zostały jako wykonane z „innej przyczyny”.
• W 2017 roku przeprowadzono 6585 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 4236 związanych było z chorobami nowotworowymi, 275 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 374 z chorobami układu nerwowego, 226 z chorobami płuc innymi niż rak, 169 z demencją, 83 z zaburzeniami psychicznymi, a 293 z dolegliwościami związanymi z wiekiem, 782 zabiegi związane były z wieloma przyczynami. 147 zabiegów sklasyfikowanych zostało jako wykonane z „innej przyczyny”.
• W 2018 roku przeprowadzono 6126 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 4013 związanych było z chorobami nowotworowymi, 231 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 382 z chorobami układu nerwowego, 189 z chorobami płuc innymi niż rak, 146 z demencją, 67 z zaburzeniami psychicznymi, a 205 z dolegliwościami związanymi z wiekiem, 738 zabiegów związanych było z wieloma przyczynami. 155 zabiegów sklasyfikowane zostało jako wykonane z „innej przyczyny”.
• W 2019 roku przeprowadzono 6361 zabiegów eutanazji lub samobójstwa wspomaganego. Spośród przeprowadzonych zabiegów 4100 związanych było z chorobami nowotworowymi, 251 z chorobami sercowo-naczyniowymi, 408 z chorobami układu nerwowego, 187 z chorobami płuc innymi niż rak, 162 z demencją, 68 z zaburzeniami psychicznymi, a 172 z dolegliwościami związanymi z wiekiem, 846 zabiegów związanych było z wieloma przyczynami. 167 zabiegów sklasyfikowanych zostało jako wykonane z „innej przyczyny”.

Na przestrzeni lat 2002-2019 łącznie przeprowadzono 67 692 zabiegi eutanazji lub samobójstwa wspomaganego, w tym: 

• z powodu chorób nowotworowych: 50 086 (74,0 proc. przypadków), 
• z powodu chorób sercowo-naczyniowych: 2 493 (3,7 proc. przypadków),
• z powodu chorób układu nerwowego: 3 738 (5,5 proc. przypadków),
• z powodu chorób płuc innych niż rak: 1 717 (2,5 proc. przypadków),
• z powodu innych chorób: 2 963 (4,4 proc. przypadków),
• z powodu AIDS: 10 (0,0 proc. przypadków), 
• z wielu powodów/chorób: 3 702 (5,5 proc. przypadków),
• z powodu demencji: 947 (1,4 proc. przypadków),
• z powodu zaburzeń psychicznych: 431 (0,6 proc. przypadków), 
• z powodu dolegliwości związanych z wiekiem: 1 605 (2,4 proc. przypadków).

Warto zauważyć, że liczba dokonywanych eutanazji w Holandii z roku na rok sukcesywnie rośnie. Oficjalne statystyki nie wyszczególniają jednak depresji jako powodu dokonywania eutanazji.

Zgodnie z wytycznymi z 2018 roku dotyczącymi procedur postępowania przy eutanazji lekarze muszą wykazywać się szczególną ostrożnością w przypadku pacjentów żądających dokonania eutanazji z powodu narastających zaburzeń psychicznych. Szczególną uwagę należy poświęcić na ocenę tego, czy żądanie eutanazji było samodzielne i dobrze przemyślane, czy sytuacja zdrowotna nie rokuje nadziei na poprawę, a także czy istnieje rozsądna alternatywa leczenia. Przede wszystkim należy wykluczyć możliwość, że istniejące zaburzenie psychiczne wpływa na zdolność przemyślanej oceny sytuacji przez pacjenta.

Czy osoby z depresją są „w pełni zdrowe”?

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 wyszczególnia „epizod depresyjny” jako odrębną jednostkę F32 (dział F – zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania, podkategoria „Zaburzenia nastroju”).

Jak podają Ministerstwo Zdrowia i Narodowy Fundusz Zdrowia, „depresja jest zaburzeniem charakteryzującym się różnymi objawami, które występują przez dłuższy okres w postaci: zmian nastroju polegających na pogrążeniu się w smutku, przygnębieniu, wygaszeniu zainteresowań, utraty zdolności do odczuwania przyjemności oraz zaburzenia psychoruchowego”.

Należy przy tym pamiętać, że:

Zgodnie z informacjami Ministerstwa Zdrowia w 2018 roku w Polsce 1,28 mln osób zrealizowało receptę na leki przeciwdepresyjne, zrefundowane przez NFZ (stosowane w depresji, ale również m.in. w zaburzeniach lękowych i innych zaburzeniach psychicznych). Liczba pacjentów realizujących recepty stale rosła w latach 2013-2018 (wzrost o 35 proc.). Szczególnie zauważalny jest wzrost liczby osób poniżej 18. roku życia, dla których zrealizowano recepty na refundowane leki przeciwdepresyjne (wzrost o 113 proc. w 2018 roku w porównaniu do 2013 roku).

Analizując dane z Holandii, możemy wywnioskować, że osoby z depresją w statystyce wykonanych zabiegów eutanazji mogłyby być klasyfikowane w kategorii obejmującej zaburzenia psychiczne. Należy jednak pamiętać, że łączna liczba zabiegów eutanazji dokonanych z tych przyczyn to zaledwie 0,6 proc. wszystkich przypadków. W 2019 roku na 6361 eutanazji jedynie 68 zostało wykonanych z powodu zaburzeń psychicznych.

Trzeba mieć również na uwadze, że Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób w kategorii zaburzeń psychicznych obejmuje o wiele szersze spektrum zaburzeń (np. schizofrenię czy zaburzenia somatyczne), co oznacza, że powyższe dane dotyczą niekoniecznie samej tylko depresji.

Podsumowanie

Biorąc pod uwagę, że dane statystyczne dotyczące eutanazji w Holandii nie potwierdzają szacunków Jarosława Sachajki, a także fakt, że nie można określić osób z depresją mianem „w pełni zdrowych”, wypowiedź uznajemy za fałszywą.

Jeśli podejrzewasz u siebie depresję, nie lekceważ tego. Pomoc znajdziesz w tych miejscach:

Stowarzyszenie Aktywnie Przeciwko Depresji – prowadzące działalność społeczno-edukacyjną w zakresie profilaktyki, wykrywania i leczenia zaburzeń psychicznych, a w szczególności zaburzeń depresyjnych. Kontakt do stowarzyszenia można znaleźć na stronie: www.depresja.org.

Forum Przeciw Depresji – portal społecznościowy prowadzony w ramach ogólnopolskiej kampanii, na którym można znaleźć kompendium wiedzy w zakresie depresji, w tym informacje o tym, gdzie szukać pomocy. Strona obejmuje również forum moderowane przez lekarzy specjalistów, na którym osoby chore oraz ich bliscy mogą uzyskać wsparcie www.forumprzeciwdepresji.pl.

Fundacja Itaka – która prowadzi Antydepresyjny Telefon Zaufania (numer: 22 654 40 41) oraz udziela szerokiego wsparcia osobom chorującym na depresję, jak i ich najbliższym. Informacje na temat wsparcia, którego udziela fundacja, można znaleźć na stronie: www.stopdepresji.pl.

Centrum Wsparcia dla osób w stanie kryzysu psychicznego – 24 godziny przez 7 dni w tygodniu działa bezpłatna linia telefoniczna (800 70 2222) dla osób w kryzysie psychicznym, którzy potrzebują doraźnej pomocy psychologicznej. W wyznaczonych godzinach w Centrum pełnią dyżury także specjaliści: lekarze psychiatrzy, prawnicy oraz pracownicy socjalni. Wsparcie można uzyskać także poprzez e-mail oraz czat z profesjonalistami. Więcej informacji na stronie: www.liniawsparcia.pl.

Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę – oferuje bezpłatną pomoc telefoniczną i online dla dzieci i młodzieży oraz dla rodziców i nauczycieli poprzez prowadzenie Telefonu Zaufania dla Dzieci i Młodzieży (116 111) i Telefonu dla Rodziców i Nauczycieli w sprawie Bezpieczeństwa Dzieci (800 100 100), gdzie młodzi obywatele mają możliwość opowiedzenia o swoich kłopotach, a ich najbliżsi uzyskania informacji i wsparcia w trudnościach wynikających z zaburzeń depresyjnych dostrzeżonych u dzieci. Więcej informacji i kontakt online przez stronę www.116111.pl oraz www.800100100.pl.