Szczepienia na grypę wśród przedstawicieli ochrony zdrowia

W Polsce szczepienia przeciw grypie zalecane są wszystkim pracownikom ochrony zdrowia, szczególnie tym, którzy kontaktują się bezpośrednio z pacjentami z grupy ryzyka, tj. małymi dziećmi czy pacjentami z zaburzeniami odporności. W związku z tym, że zakażenie grypą u młodych osób często przebiega bezobjawowo, niezaszczepiony lekarz może potencjalnie narażać swoich pacjentów na ryzyko zachorowania i związane z tym powikłania (jak niewydolność oddechowa, zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia oraz ostra niewydolność nerek), a nawet zgon. Szczepienie personelu medycznego przeciwko grypie jest rekomendowane również przez Światową Organizację Zdrowia.

Zgodnie z danymi Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób szczepienia przeciw grypie zalecane są wszystkim przedstawicielom zawodów medycznych w większości krajów Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego (s. 9). Jedynie w Belgii, Norwegii, Portugalii, Słowacji i Szwecji szczepienia rekomenduje się tylko wybranym pracownikom. Jedynym krajem, w którym nie ma wytycznych dotyczących szczepień na grypę wśród lekarzy i pielęgniarek, jest Dania.

Najnowsze reprezentatywne dane dotyczące stanu zaszczepienia personelu medycznego w Polsce pochodzą z sezonu 2016/2017. Sondaż został zaprezentowany w czasie konferencji Flu Meeting 2017 zorganizowanej w ramach Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy (OPZG). Badanie zostało przeprowadzone w marcu 2017 roku na grupie 1501 lekarzy oraz 226 pielęgniarek. Wynika z niego, że 32,2 proc. lekarzy i 19,9 proc. pielęgniarek – średnio 22,6 proc. personelu medycznego – zadeklarowało, że zaszczepiło się przeciw grypie w sezonie 2016/2017.

Wśród lekarzy najczęściej szczepili się pediatrzy (53,7 proc.) i lekarze rodzinni (52,1 proc.), a najrzadziej ortopedzi i psychiatrzy (17 proc.). Jeszcze mniejszy odsetek odnotowano wśród położnych – zaledwie 10 proc. Najwięcej lekarzy i pielęgniarek szczepiło się w województwie opolskim (50,5 proc.), a najmniej w podlaskim (zaledwie 4,8 proc.). Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, który opublikował wyniki sondażu, zaznacza jednak, że „Szczegółowe dane dotyczące poziomu zaszczepienia przeciw grypie wśród personelu ochrony zdrowia są nieznane”.

Podobne badanie zostało opublikowane przez OPZG również kilka lat wcześniej, w 2013 roku. Okazuje się, że odsetek pracowników medycznych chętnych do zaszczepienia się przeciw grypie był w tamtym okresie wyższy niż cztery lata później: 60,5 proc. respondentów zadeklarowało, że zaszczepiło się przeciw grypie w bieżącym sezonie epidemicznym, a 38,7 proc. ankietowanych potwierdziło, że szczepiło się podczas każdego z pięciu poprzednich sezonów epidemicznych. Raport z badania z 2013 roku rzuca również więcej światła na motywację lekarzy i pielęgniarek do poddawania lub niepoddawania się szczepieniom. Wśród najczęstszych powodów wykonywania szczepienia przeciwko grypie respondenci podawali:

• chęć ochrony siebie przed zakażeniem i powikłaniami,
• chęć ochrony rodziny i pacjentów przed zakażeniem i powikłaniami,
• przekonanie o bezpieczeństwie szczepionki,
• przekonanie o skuteczności szczepionki,
• chęć zmniejszenia możliwej absencji chorobowej.

Z kolei najczęstszymi powodami niewykonywania szczepienia okazały się:

• obawa przed wystąpieniem niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP),
• brak czasu i świadomości konsekwencji zachorowania i jego powikłań dla pacjentów,
• niedogodność związana ze szczepieniem, w tym odpłatność za szczepionkę, niedogodne godziny szczepień personelu, zwłaszcza w przypadku pracy zmianowej,
• błędne przekonania o nieskuteczności szczepienia, o niskim ryzyku zakażenia i braku przynależności do grupy ryzyka zakażenia,
• lęk przed iniekcją.

Inne źródła wiedzy na temat szczepień personelu medycznego

Podejście przedstawicieli zawodów medycznych do szczepień przeciw grypie jest również tematem paru publikacji naukowych. W 2016 roku Anna Marlena Grzela, Mariusz Panczyk i Joanna Gotlib z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego opublikowali artykuł „Opinie na temat szczepienia przeciwko grypie wśród pracowników ochrony zdrowia – doniesienie wstępne”. W opisanym w nim badaniu wzięło udział 90 pracowników ochrony zdrowia z Warszawy i okolic, w tym 30 farmaceutów, 30 lekarzy i 30 pielęgniarek. W badanej grupie 3 proc. farmaceutów, 17 proc. pielęgniarek i 43 proc. lekarzy zadeklarowało regularne szczepienia przeciwko grypie. Jednocześnie 70 proc. lekarzy, 40 proc. pielęgniarek i tylko 30 proc. farmaceutów uznało szczepienia za bezpieczne.

Podobne badanie w 2019 roku przeprowadziły Danuta Sternal i Aleksandra Owsianko z Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej. W opracowanym przez nie sondażu wzięło udział 105 pracowników bielskiego szpitala: 30 lekarzy, 55 pielęgniarek i położnych oraz 20 ratowników medycznych. Wnioski z badania przedstawiono w artykule „Opinie personelu medycznego na temat zalecanych szczepień przeciwko grypie”. Jak się okazało, 20,2 proc. ankietowanych poddawało się szczepieniom nieregularnie, a regularnie – zaledwie 12,6 proc.

W poszczególnych grupach zawodowych regularnie szczepiło się: 23,5 proc. lekarzy oraz 10,9 proc. pielęgniarek/położnych. Żaden z biorących udział w badaniu ratowników medycznych nie potwierdził, że szczepi się regularnie. Sytuacja wygląda nieco lepiej, jeśli chodzi o przyjmowanie szczepień sporadycznie. Wśród ankietowanych nieregularnie szczepiło się: 36,4 proc. lekarzy, ponownie 10,9 proc. pielęgniarek/położnych i 25 proc. ratowników medycznych.

Ze względu na niewielkie grupy badawcze, a także ograniczenia geograficzne, wymienione sondaże nie są w pełni reprezentatywne. Porównując wyniki obu publikacji, widzimy też, że podejście do szczepień przeciw grypie może różnić się w zależności od regionu kraju – lekarze i pielęgniarki ze stolicy szczepią się częściej niż ich koledzy w Bielsku-Białej. 

Dla porównania, jak wynika z sondażu przeprowadzonego przez amerykańskie Centrum Kontroli Chorób Zakaźnych (CDC), w sezonie 2019/2020 80,6 proc. przedstawicieli amerykańskiego personelu medycznego zadeklarowało wykonane szczepienie przeciw grypie. Z kolei zgodnie z danymi ECDC w Europie najwięcej pracowników medycznych szczepi się w Belgii (w sezonie 2015/2016 około 65 proc.), Anglii (w sezonie 2016/2017 około 65 proc.) oraz Walii (około 55 proc. w sezonie 2017/2018). Agencja dysponuje danymi zaledwie dla 12 państw, wśród których nie ma Polski.

Podsumowanie

Z racji braku reprezentatywnego i dokładnego źródła (innego niż badania sondażowe) wypowiedź Tomasza Latosa uznajemy za nieweryfikowalną.