Kontekst wypowiedzi

Gościem programu „Tłit” nadanego 25 sierpnia 2021 na portalu Wirtualna Polska był Borys Budka. Jednym z poruszanych tematów było ewentualne poparcie ugrupowania Pawła Kukiza dla opozycyjnego planu odwołania marszałek Elżbiety Witek oraz jego udział w przegłosowaniu nowelizacji ustawy o radiofonii i telewizji. Przewodniczący klubu parlamentarnego Platformy Obywatelskiej wyraził opinię, że były muzyk pomagając rządzącej koalicji przegłosować tę ostatnią ustawę w zamian za poparcie dla niektórych swoich pomysłów, wykazał się sporą naiwnością. Współpraca Pawła Kukiza z PiS jest tym bardziej niezrozumiała, że jednomandatowe okręgi wyborcze, będące jednym z jego głównych politycznych postulatów, zostały wprowadzone w wyborach do Senatu oraz w wyborach samorządowych przez PO. Natomiast za zlikwidowanie większości JOW-ów w wyborach samorządowych odpowiada nie kto inny jak Jarosław Kaczyński.

Czym są JOW-y?

Jednomandatowe okręgi wyborcze to okręgi wyborcze, w których wybierany jest jeden przedstawiciel, czyli mandat zdobywa tylko jeden kandydat. Najbardziej rozpowszechnioną metodą głosowania w JOW-ach jest metoda większości względnej (ang. first past the post, „zwycięzca na mecie bierze wszystko”). W wariancie tym wyborca może oddać głos na jednego polityka, a zwycięzcą zostaje kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów – brak tutaj progu pięćdziesiąt proc. głosów, czyli wymogu większości bezwzględnej.

Innymi wariantami głosowania w JOW-ach są np. system dwurundowy i głos alternatywny. Na świecie metodę okręgów jednomandatowych stosuje się obecnie m.in. w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Francji czy Australii.

Kodeks wyborczy z 2011 roku

Przepisy regulujące prawo wyborcze w Polsce, dotyczące przeprowadzania wyborów parlamentarnych, wyborów prezydenckich, wyborów samorządowych i wyborów do Parlamentu Europejskiego zawiera Kodeks wyborczy z 5 stycznia 2011 roku (który wszedł w życie 1 sierpnia 2011 roku). Połączono w nim regulacje, które wcześniej znajdowały się w wielu oddzielnych aktach prawnych (ustawie z dnia 12 kwietnia 2001 roku Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP, ustawie z dnia 27 września 1990 roku o wyborze Prezydenta RP, ustawie z dnia 16 lipca 1998 roku Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, ustawie z dnia 20 czerwca 2002 roku o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta miasta i ustawie z dnia 23 stycznia 2004 roku Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego). Należy odnotować, że ustawa ta przyjęta została za rządów koalicji PO-PSL, jednak przedstawiciele wszystkich ówczesnych partii w parlamencie głosowali za jej uchwaleniem.

Wybory do Senatu

Zgodnie z art. 260 Kodeksu wyborczego z 2011 roku „w celu przeprowadzenia wyborów do Senatu tworzy się jednomandatowe okręgi wyborcze”. Co ważne, wyznaczony okręg musi obejmować część obszaru województwa i nie powinien naruszać granic okręgów wyborczych utworzonych dla wyborów do Sejmu. W ramach JOW-ów do Senatu wybiera się 100 senatorów w 100 okręgach. Każdy komitet wyborczy może zgłosić tylko 1 kandydata w danym okręgu, a wyborca oddaje głos na 1 kandydata. Mandat senatora uzyskuje kandydat, który otrzymał największą liczbę głosów (zasada względnej większości).

JOW-y w wyborach samorządowych

Przed uchwaleniem Kodeksu wyborczego z 2011 roku w gminach do 20 tys. mieszkańców stosowano formułę większościową, zgodnie z którą wybierano od 1 do 5 radnych w okręgu wyborczym. W związku z tym wybory w tych gminach mogły odbywać się zarówno w okręgach jednomandatowych (w wyborach w 2010 roku było ich 13,4 tys.), jak i w okręgach wielomandatowych. W okręgach wielomandatowych każdy wyborca dysponował tyloma głosami, ile mandatów pozostawało do obsadzenia w okręgu, a mandaty otrzymywali ci kandydaci, którzy zebrali najwięcej głosów. W małych gminach mieliśmy więc zazwyczaj do czynienia z kombinacją jednomandatowych okręgów wyborczych z systemem głosowania blokowego, czyli takiego w którym, wyborca oddaje tyle głosów, ile jest mandatów.

Na początku roku 2018 rząd Prawa i Sprawiedliwości (bez poparcia Platformy Obywatelskiej) uchwalił ustawę o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych, która wprowadziła m.in. nowelizację Kodeksu wyborczego i ustaw o samorządach. Znowelizowała ona art. 418 Kodeksu wyborczego, który uzyskał brzmienie:

Wprowadzone zmiany sprawiły, że w większych gminach tworzone są wielomandatowe okręgi wyborcze. Ustawa ta wprowadziła także dwukadencyjność wójtów, burmistrzów i prezydentów miast oraz wydłużyła kadencję organów samorządowych z 4 do 5 lat.

Podsumowanie

Faktycznie, jednomandatowe okręgi w wyborach do Senatu oraz w wyborach samorządowych w gminach i miastach (oprócz miast na prawach powiatu) zostały wprowadzone za rządów Platformy Obywatelskiej. Kilka lat później, za rządów PiS, zlikwidowana została część tych okręgów, a ich liczba spadła z 37 842 do 32 175. Oznacza to spadek o ok. 15 proc., co oznacza, że wcale nie zlikwidowano „większości” JOW-ów. Borys Budka przytacza prawdziwe informacje na temat reform swojej partii, jednak wyciąga fałszywy wniosek i przytacza nieprawdziwe dane, gdy odnosi się do reformy Prawa i Sprawiedliwości. Na tej podstawie oceniamy wypowiedź jako manipulację.