Relacje transatlantyckie

W połowie czerwca 2021 roku doszło do spotkania na szczycie z udziałem prezydenta USA Joe Bidena, przewodniczącej Komisji Europejskiej Ursuli von der Leyen i przewodniczącego Rady Europejskiej Charlesa Michela. Strony rozmawiały na temat odbudowy dwustronnych relacji amerykańsko-europejskich po prezydenturze Donalda Trumpa. Głównym tematem były zagadnienia gospodarcze – USA i UE osiągnęły porozumienie w sprawie subsydiów dla samolotów Airbus i Boeing. Poza tym strony zobowiązały się do podejmowania działań służących walce z chińskimi inwestycjami w sektorze przemysłu lotniczego.

Wydawałoby się, że bilateralne rozmowy okazały się umiarkowanym sukcesem, a relacje transatlantyckie będą zmierzać do wzmożonej współpracy. Niespodziewanie 15 września Stany Zjednoczone wraz z Wielką Brytanią i Australią ogłosiły utworzenie trójstronnego partnerstwa w zakresie bezpieczeństwa (AUKUS) w regionie Indo-Pacyfiku, którego de facto celem jest przeciwdziałanie potencjałowi Chin.

Zawarcie porozumienia spotkało się krytyką unijnych polityków ze względu na brak uwzględnienia Unii Europejskiej w rozmowach – Ursula von der Leyen uznała, że pakt jest „nie do zaakceptowania”, a komisarz Thierry Breton stwierdził, że AUKUS i wcześniejsze wycofanie amerykańskich wojsk z Afganistanu powinno być „pobudką” dla UE. Przeciwko trójstronnemu porozumieniu jest także Francja, gdyż zawarcie paktu wiązało się z anulowaniem przez Australię kontraktu na zakup francuskich okrętów podwodnych.

Kontekst wypowiedzi

O komentarz na temat stosunków transatlantyckich oraz strategii obronnej UE w radiu Tok FM został zapytany były premier Włodzimierz Cimoszewicz. Polityk przekonywał, że pogląd wśród państw wspólnotowych w tej kwestii jeszcze się nie wyklarował. Dyplomata przypomniał, że co prawda NATO nadal odgrywa ważną rolę, lecz wśród państw Sojuszu to USA wydają więcej na zbrojenia niż wszystkie pozostałe państwa.

Obecny eurodeputowany podkreślił, że wśród państw europejskich narasta przeświadczenie, że UE nie może być niezdolna do samodzielnego reagowania na wydarzenia, które mają miejsce na Starym Kontynencie. Nawet jeśli państwa UE nie dysponują dużym potencjałem militarnym, powinny dążyć do budowy sił rozjemczych. Do tego jednak jest niezbędne zwiększenie wydatków.

Czy Stany Zjednoczone faktycznie dominują w wydatkach obronnych?

Sojusz Północnoatlantycki regularnie publikuje informacje na temat swojego funkcjonowania oraz wydatków przeznaczanych na wojsko i obronność. Szacunkowe dane za lata 2020 i 2021 wskazują, że wydatki obronne wszystkich państw Sojuszu przekraczają 1 bln dolarów. Same Stany Zjednoczone przeznaczyły na nie odpowiednio 717 mld dolarów w 2020 roku i 726 mld dolarów w 2021 roku, z kolei na pozostałe państwa europejskiej oraz Kanadę przypada 310 i 332 mld dolarów. Z podziałem tym możemy zapoznać się na poniższym wykresie.

Z kolei, jeśli weźmiemy pod uwagę wydatki w stosunku do PKB, Stany Zjednoczone z wynikiem 3,52 proc. w roku 2021 zajmują drugie miejsce zaraz za Grecją, która przeznacza na te cele 3,82 proc. W 2006 roku ministrowie obrony narodowej państw NATO ustalili wymóg przeznaczania 2 proc. PKB na cele obronne. Obecnie próg ten spełnia 10 z 29 państw, wśród których znajduje się również Polska. To znacząca poprawa względem roku 2014, w którym 2 proc. przekroczyły jedynie 3 państwa. Wówczas najwięcej w stosunku do PKB wydatkowały Stany Zjednoczone.

Wielką skalę wydatków obronnych Stanów Zjednoczonych pokazuje jeszcze jedno porównanie. Mianowicie, według danych SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute), Stany Zjednoczone są światowym liderem pod względem środków przeznaczanych na obronność, a kwota ta jest wyższa niż łączne wydatki państw zajmujących miejsca od drugiego do dwunastego, czyli Chin, Indii, Rosji, Wielkiej Brytanii, Arabii Saudyjskiej, Niemiec, Francji, Japonii, Korei Południowej, Australii i Włoch.

O potencjale militarnym Stanów Zjednoczonych świadczy także fakt, że są jednym z 9 państw dysponujących legalnie bronią atomową. Pozostałymi krajami są Rosja, Francja, Chiny, Wielka Brytania, Pakistan, Indie, Izrael i Korea Północna. Stany posiadają także największą liczbę baz wojskowych poza granicami swojego kraju.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.