Profilaktyka raka piersi w czasach pandemii

Raport „Onkologia w czasach COVID-19” Fundacji Onkologia 2025 to projekt zrealizowany w ramach konkursu Onkogranty III prowadzonego przez Fundację Polska Liga Walki z Rakiem. Autorzy publikacji wskazują, że jednym z zagrożeń związanych z pandemią COVID-19 są ograniczenia w ciągłości działania służby zdrowia, a co za tym idzie – ryzyko nieuzyskania na czas pomocy lekarskiej przez osoby chore na nowotwory. Celem raportu było porównanie liczby udzielonych świadczeń onkologicznych w latach 2019 i 2020 w województwach śląskim, mazowieckim i warmińsko-mazurskim.

Źródła wszystkich zaprezentowanych w publikacji danych zostały przedstawione przez autorów w następujący sposób: „Bazowaliśmy na informacjach standardowo raportowanych i gromadzonych przez NFZ. W trybie dostępu do informacji publicznej wystąpiliśmy do trzech oddziałów wojewódzkich NFZ z wnioskiem o udostępnienie danych za cały rok 2019 oraz okres od stycznia do końca maja 2020”.

Dane dotyczące profilaktyki raka piersi pokazują bardzo duży spadek liczby wykonywanych badań po wejściu w życie obostrzeń związanych z pandemią. Problem ten w największym stopniu dotyczy Śląska, gdzie spadek liczby przeprowadzonych mammografii w stosunku do roku ubiegłego widoczny był we wszystkich miesiącach bieżącego roku, nawet tych poprzedzających ogłoszenie pandemii:

• pomiędzy styczniem 2019 roku a styczniem 2020 roku: spadek o 23,3 proc.,
• pomiędzy lutym 2019 roku a lutym 2020 roku: spadek o 6,7 proc.,
• pomiędzy marcem 2019 roku a marcem 2020 roku: spadek o 63,5 proc.,
• pomiędzy kwietniem 2019 roku a kwietniem 2020 roku: spadek o 96,2 proc.,
• pomiędzy majem 2019 roku a majem 2020 roku: spadek o 92,1 proc.

Źródło: raport „Onkologia w czasach COVID-19”

Zgodnie ze słowami Bartosza Arłukowicza pod względem liczby wykonanych badań mammograficznych największe załamanie na Śląsku nastąpiło w kwietniu. W porównaniu do analogicznego okresu w ubiegłym roku nastąpił spadek o 10 847 – z 11 270 do 423. Tylko między lutym (miesiąc z największą liczbą wykonanych badań od początku roku) a kwietniem liczba pacjentek objętych programem profilaktyki raka piersi zmniejszyła się o 96 proc. W maju liczba badań nieco wzrosła (do 794), nadal jednak było ich o ponad 90 proc. mniej, niż miało to miejsce przed wprowadzeniem obostrzeń.

W województwie mazowieckim dwa pierwsze miesiące bieżącego roku napawały znacznie większym optymizmem, jednak wraz z wybuchem pandemii nastąpiły podobne spadki do tych ze Śląska:

• pomiędzy styczniem 2019 roku a styczniem 2020 roku: wzrost o 24,1 proc.,
• pomiędzy lutym 2019 roku a lutym 2020 roku: wzrost o 97,3 proc.,
• pomiędzy marcem 2019 roku a marcem 2020 roku: spadek o 23,4 proc.,
• pomiędzy kwietniem 2019 roku a kwietniem 2020 roku: spadek o 95,3 proc.,
• pomiędzy majem 2019 roku a majem 2020 roku: spadek o 88,2 proc.

Źródło: raport „Onkologia w czasach COVID-19”

W kwietniu bieżącego roku na Mazowszu przeprowadzonych zostało jeszcze mniej badań mammograficznych niż w województwie śląskim – zaledwie 388, czyli o 7 829 mniej niż w analogicznym okresie rok wcześniej. W porównaniu do lutego nastąpił spadek o 95 proc. Nieco lepiej prezentują się dane dla maja. W całym regionie udało się w tym czasie wykonać 1 259 badań. Różnica między lutym a majem nadal jest jednak bardzo duża i wynosi 84 proc.

Jeśli chodzi o liczbę badań mammograficznych w województwie warmińsko-mazurskim, jeszcze w styczniu mieliśmy do czynienia z zauważalnym wzrostem względem roku poprzedniego. Kolejne miesiące przyniosły jednak spadki, które szczególnie uwidoczniły się od momentu ogłoszenia pandemii:

• pomiędzy styczniem 2019 roku a styczniem 2020 roku: wzrost o 33,4 proc.,
• pomiędzy lutym 2019 roku a lutym 2020 roku: spadek o 9,5 proc.,
• pomiędzy marcem 2019 roku a marcem 2020 roku: spadek o 48,3 proc.,
• pomiędzy kwietniem 2019 roku a kwietniem 2020 roku: spadek o 95,8 proc.,
• pomiędzy majem 2019 roku a majem 2020 roku: spadek o 99,5 proc.

Źródło: raport „Onkologia w czasach COVID-19”

O ile w województwach śląskim i mazowieckim sytuacja prezentowała się najgorzej w kwietniu, na Warmii i Mazurach największą zapaść przyniósł maj. Przez cały miesiąc w regionie przeprowadzono tylko 14 badań – o 2 571 mniej niż rok wcześniej. W porównaniu do stycznia, który w województwie był rekordowy pod względem liczby pacjentek objętych programem profilaktyki raka piersi, spadek wyniósł prawie 100 proc. W kwietniu, w którym wykonano 187 badań, względem stycznia nastąpił spadek o 92 proc.

Spadki w kwietniu i maju (liczone łącznie) wyniosły:

• na Mazowszu – 91 proc.,
• na Śląsku – 94 proc.,
• na Warmii i Mazurach – 97 proc.

Inne wnioski płynące z raportu

Dane pozyskane przez Fundację Onkologia 2025 pokazują, że zapaść dotyczy również programu profilaktyki raka szyjki macicy. Już w miesiącach poprzedzających pandemię liczba wykonanych badań była mniejsza niż w poprzednim roku. Natomiast w kwietniu i w maju w objętych analizą województwach liczba wykonywanych cytologii spadła aż o 85-95 proc.

W czasie epidemii koronawirusa wyraźnie zmniejszyła się też liczba wydawanych kart Diagnostyki i Leczenia Onkologicznego (DiLO), choć jeszcze w styczniu i w lutym wydawano ich więcej niż w tym samym okresie poprzedniego roku. Przedstawiciel Ministerstwa Zdrowia Wojciech Andrusiewicz w komentarzu udzielonym pod koniec września portalowi Polityka Zdrowotna przekonuje jednak, że obecnie sytuacja ta wraca do normy:

Rzeczywiście w kwietniu i w maju mieliśmy duży spadek wydanych kart DiLO, jednak w następnych miesiącach ta liczba znacznie wzrosła a kart było wydawanych nawet trochę więcej niż w roku ubiegłym (…). Mówimy o mniejszej liczbie wydanych kart, ale nie na poziomie 20 proc., tylko na poziomie 8 proc.

Również w odpowiedzi na interpelację posłanki Koalicji Obywatelskiej Moniki Wielichowskiej resort zapewnia, że:

Aktualnie, mimo pandemii COVID-19, pacjenci mają zapewniony pełen dostęp do badań przesiewowych, kompleksowej diagnostyki i terapii onkologicznych. Dostęp do kompleksowej diagnostyki obejmuje możliwość udziału w badaniach przesiewowych w takim samym zakresie, jaki obowiązywał przed wybuchem pandemii COVID-19, w tym możliwość wykonania badań w kierunku wykrywania najczęstszych nowotworów, tj. nowotworu: szyjki macicy, piersi, jelita grubego, płuca, skóry oraz głowy i szyi. Bezpieczeństwo korzystania ze świadczeń zapewniają wprowadzone procedury i standardy postępowania.

Gotowość do pracy ze strony ośrodków onkologicznych potwierdza prezes Fundacji Onkocafe – Razem Lepiej Anna Kupiecka. Jak dodaje, pomimo stanu pandemii dostępność niektórych badań uległa poprawie ze względu na zmniejszenie kolejek. Kupiecka dodaje jednak, że w niektórych regionach Polski dostęp do części procedur diagnostycznych jest utrudniony. W takich okolicznościach warto skorzystać z całodobowej infolinii Narodowego Funduszu Zdrowia i Rzecznika Praw Pacjenta pod numerem 800-190-590. Za jej pośrednictwem można uzyskać informacje o lokalizacji najbliższego szpitala oraz dostępności wybranego świadczenia.

Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Onkologicznego wszystkie placówki leczące pacjentów z nowotworami wprowadziły szczególne zasady i środki ostrożności: pomiar temperatury ciała wykonywany wszystkim wchodzącym (zarówno pacjentom, jak i personelowi medycznemu), przejście przez specjalne śluzy, skracanie czasu pobytu w placówce i czasu hospitalizacji do niezbędnego minimum, a także ograniczenie odwiedzin w placówkach dla osób towarzyszących pacjentom.

Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego w 2018 w Polsce nowotwory były przyczyną 109 276 zgonów.