MF: Rada Fiskalna ruszy od 2026 roku

Z końcem maja 2024 roku w Rządowym Centrum Legislacji pojawił się projekt ustawy o Radzie Fiskalnej. Przewiduje on utworzenie ciała o charakterze ekspercko-doradczym, które będzie opiniować najważniejsze dokumenty budżetowe. Zgodnie z planem Rada rozpocznie pracę w 2026 roku.

O powołaniu Rady podczas Campus Polska Przyszłości mówił Andrzej Domański [czas nagrania: 28:25]. Minister finansów powiedział, że Polska jest zobowiązana do jej utworzenia. Dodał, że jesteśmy ostatnim państwem w Unii, w którym nie ma zewnętrznego organu nadzorującego przygotowanie budżetu.

Rada Fiskalna to unijny standard

Zgodnie z unijną dyrektywą z 8 listopada 2011 roku w sprawie wymogów dla ram budżetowych państw członkowskich (2011/85/UE) reguły fiskalne państw powinny być „oparte na wiarygodnej i niezależnej analizie przeprowadzanej przez niezależne organy lub organy, które są funkcjonalnie niezależne od władz budżetowych państw członkowskich” (pkt. 16).

Pod koniec kwietnia bieżącego roku weszły w życie przepisy dyrektywy Rady UE 2024/1265, które zmieniły dyrektywę 2011/85/UE. Nowe przepisy zobowiązują państwa do utworzenia niezależnych instytucji fiskalnych (art. 8a). Ich zadaniem jest m.in. sporządzanie, ocenianie lub zatwierdzanie rocznych i wieloletnich prognoz makroekonomicznych oraz ocenianie zgodności, spójności i skuteczności krajowych ram budżetowych. 

Przedtem taki obowiązek dotyczył tylko państw strefy euro i opierał się na innym akcie prawnym – na rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 473/2013. 

W opinii prawnej przygotowanej na potrzeby pracy nad projektem ustawy o Radzie Fiskalnej wskazano, że za powołaniem takiej Rady przemawia też fakt, że Polska jest stroną Traktatu o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w unii gospodarczej i walutowej.

Polska nie ma swojej niezależnej instytucji fiskalnej

Europejskie odpowiedniki Rady Fiskalnej są wspólnie zrzeszone w ramach EUIFI (EU Independent Fiscal Institutions). Na liście członków znajdziemy instytucje z 26 państw UE – brakuje tylko podmiotu z Polski.

Struktura, organizacja i funkcja takiej instytucji mocno różni się w zależności od państwa (s. 21). W niektórych krajach (np. w Szwecji, Czechach i Bułgarii) jest to organ złożony z przedstawicieli środowisk akademickich, którzy zajmują się recenzowaniem polityki rządu.

Za to we Włoszech czy w Hiszpanii IFI podlega parlamentarnemu biuru budżetowemu, choć ma zapewnioną niezależność od władzy legislacyjnej. W jeszcze innym modelu jest to grupa złożona z reprezentantów różnych środowisk – niemiecka Rada Doradcza dla Rady Stabilności zrzesza przedstawicieli rządu, instytutów badawczych, Landów oraz organizacji funduszy społecznych.

Co planuje MF? Pomysł na radę ekspercką

Z projektu ustawy wynika, że w skład polskiej Rady wejdzie 7 osób (art. 9). Po jednej osobie do tej instytucji będą desygnowali:

• prezydent, 
• minister finansów,
• Najwyższa Izba Kontroli, 
• sejmowa komisja do spraw budżetu,
• przedstawiciele związków zawodowych,
• przedstawiciele pracodawców,
• przedstawiciele samorządów.

Kadencja członków będzie trwała 6 lat (art. 10). Zgodnie z art. 14 w jej trakcie członkowie nie będą mogli zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej lub publicznej (poza pracą naukową, dydaktyczną lub autorską).

Co będzie należało do zadań Rady Fiskalnej? Zgodnie z nazwą – głównie doradzanie. Projekt ustawy precyzuje (art. 4), że będzie to m.in.: 

• opiniowanie prognoz makroekonomicznych wykorzystywanych na potrzeby opracowania projektu ustawy budżetowej i projektu średniookresowego planu budżetowo-strukturalnego,
• opiniowanie projektu ustawy budżetowej,
• ocenianie krajowych ram budżetowych.