Politycy koalicji rządzącej krytyczni wobec „Fit for 55”

3 stycznia w programie „Graffiti” w Polsat News gościem był Piotr Müller. Rzecznik rządu zapytany został o zamieszczony na Twitterze wpis Zbigniewa Ziobry, który nawoływał do odrzucenia unijnego pakietu klimatycznego. Według ministra sprawiedliwości taki ruch miałby zaowocować obniżką cen prądu o 60 proc.

Polska musi odrzucić unijny pakiet klimatyczny, wtedy rachunki za prąd spadną o 60%. Za szaleńczą politykę klimatyczną UE odpowiada Europejska Partia Ludowa, na czele której stoi @donaldtusk.

➔ @SolidarnaPL jest za racjonalną ochroną klimatu. Pakietu ruiny nie chcemy!

— Zbigniew Ziobro | SP (@ZiobroPL) January 3, 2022

Piotr Müller zapewnił, że władza ma krytyczną opinię na temat „Fit for 55” i część przepisów będzie przez nią blokowana.

Natomiast, jak wskazał, sam pakiet klimatyczny jest już częścią przyjętego prawa europejskiego i nie da się go po prostu wypowiedzieć. Potrzebna jest nowelizacja przepisów na poziomie ogólnoeuropejskim. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku ETS-u, czyli europejskiego systemu handlu emisjami CO₂. 

Próby zreformowania pakietu

W ostatnim czasie obóz rządzący podejmuje próby wpłynięcia na UE i zreformowania systemu ETS. 9 grudnia 2021 roku Sejm przyjął uchwałę w sprawie wezwania państw Unii Europejskiej do zawieszenia unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji i podjęcia działań na rzecz reformy. Alternatywną opcją miałoby być wyłączenie naszego kraju z tego systemu do czasu przeprowadzenia zmian. W ramach reformy obowiązywać miałoby m.in. ustalenie górnej ceny uprawnień do emisji CO₂. 

Z propozycją reform ETS-u wystąpił kilka dnia później na szczycie Rady Europejskiej w Brukseli Mateusz Morawiecki.

Minister klimatu i środowiska Anna Moskwa poinformowała 3 stycznia 2022 roku, że Polska złożyła do Komisji Europejskiej wniosek o kompleksową reformę systemu handlu emisjami CO₂. Minister wskazała, że rząd nie krytykuje potrzeby transformacji energetycznej, a jedynie sposób zarządzania systemem ETS. 

Bardziej radykalne stanowisko zajmuje Zbigniew Ziobro, który pod koniec grudnia zapowiedział, że zamierza wystąpić z wnioskiem do władz swojej partii o podjęcie uchwały o wycofaniu się Polski z pakietu klimatyczno-energetycznego UE.

Pakiet klimatyczny

Główne cele Unii Europejskiej w zakresie polityki energetyczno-klimatycznej zostały określone w:

• pierwszym unijnym pakiecie działań klimatyczno-energetycznych, przyjętym w 2008 roku (cele wyznaczone do 2020 roku, tzw. cele 20-20-20),
• zintegrowanych ramach polityki klimatyczno-energetycznej do roku 2030 (cele i środki na lata 2020-2030), przyjętych w 2014 roku na podstawie wcześniejszego pakietu.

Tzw. pakiet klimatyczny jest zbiorem dokumentów legislacyjnych – dyrektyw i decyzji – które wprowadzają mechanizmy mające doprowadzić do osiągnięcia ambitnych celów UE w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych i podnoszenia sprawności energetycznej Unii Europejskiej.

Rezygnacja z pakietu nie jest możliwa

Marcin Stoczkiewicz, prezes „Fundacji ClientEarth Prawnicy dla Ziemi”, w artykule opublikowanym w 2019 roku na łamach „Rzeczpospolitej” stwierdza:

Do pomysłów polityków Zjednoczonej Prawicy odniósł się ostatnio w rozmowie z Wirtualną Polską ekspert od energetyki i zastępca redaktora naczelnego Defence24 Jakub Wiech. Jego zdaniem:

Pierwsze inicjatywy UE na rzecz poprawy klimatu

Pakiet klimatyczny został przedstawiony po raz pierwszy w 2007 roku w postaci założeń przyjętych przez Radę Europejską. 23 stycznia 2008 roku Komisja Europejska przedstawiła pakiet dokumentów legislacyjnych, a w grudniu 2008 roku osiągnięto porozumienie pomiędzy Parlamentem Europejskim i Radą UE. Pakiet energetyczno-klimatyczny został przyjęty, a publikacja jego poszczególnych elementów w Dzienniku Urzędowym UE nastąpiła w dniu 5 czerwca 2009 roku.

Państwa członkowskie zgodziły się na wprowadzenie w życie celów planu „20-20-20”:

• ograniczenie o 20 proc. emisji gazów cieplarnianych,
• wzrost o 20 proc. efektywności energetycznej oraz
• osiągnięcie 20 proc. udziału energii produkowanej z odnawialnych źródeł energii.

Plan zawierał również propozycję zwiększenia udziału biopaliw w ogólnej konsumpcji paliw transportowych co najmniej do 10 proc.

W sprawie reformy systemu handlu emisjami zaplanowano stopniowe wprowadzenie systemu aukcyjnego. Ostatecznie zaplanowano zakończyć bezpłatne przydziały emisji do roku 2013 w sektorze energetycznym, a do roku 2020 w innych branżach.

W skład pakietu klimatycznego weszły następujące akty prawne:

• tzw. Dyrektywa EU ETS (European Union Emissions Trading System) – nr 2009/29/WE, zmieniająca Dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych,
• tzw. Decyzja non-ETS – nr 2009/406/WE w sprawie wysiłków podjętych przez państwa członkowskie, zmierzających do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiązań Wspólnoty dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych,
• tzw. Dyrektywa CCS (ang. Carbon Capture and Storage) – nr 2009/31/WE w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla,
• tzw. Dyrektywa OZE – nr 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (dyrektywa nie jest już w mocy).
• Dyrektywa nr 2009/30/WE zmieniająca dyrektywę 98/70/WE, odnoszącą się do specyfikacji benzyny i olejów napędowych oraz wprowadzającą mechanizm monitorowania i ograniczania emisji gazów cieplarnianych, oraz zmieniającą dyrektywę Rady odnoszącą się do specyfikacji paliw wykorzystywanych przez statki żeglugi śródlądowej,
• Rozporządzenie nr 443/2009, określające normy emisji dla nowych samochodów osobowych w ramach zintegrowanego podejścia Wspólnoty na rzecz zmniejszenia emisji CO₂ z lekkich pojazdów dostawczych (rozporządzenie nie jest już w mocy).

Pakiet 2013-2020

Podczas szczytu w Brukseli 23 października 2014 roku przywódcy państw członkowskich Unii Europejskiej uzgodnili cele polityki klimatycznej UE do roku 2030. Podstawowym celem tej polityki pozostaje redukcja emisji gazów cieplarnianych w 2030 roku o co najmniej 40 proc. w stosunku do roku 1990.

Ponadto uzgodniono cel dotyczący poprawy efektywności energetycznej zakładający wzrost efektywności energetycznej o co najmniej 27 proc. oraz osiągnięcie co najmniej 27-procentowego udziału źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu energii. 

W 2018 roku państwa członkowskie UE, Komisja i Parlament zrewidowały decyzje określające cele polityki klimatycznej w zakresie poprawy efektywności energetycznej oraz wzrostu udziału odnawialnych źródeł energii w końcowym jej zużyciu. W przypadku efektywności energetycznej cel podwyższono do 32,5 proc., a dla OZE do 32 proc. 

Decyzje zawarte w Konkluzjach Rady Europejskiej z 23 października 2014 roku mają charakter ogólny i jedynie wyznaczają pewne ramy dla przyszłych rozwiązań legislacyjnych.

„Fit for 55”

„Fit for 55” („Gotowi na 55”) to pakiet zmian legislacyjnych, który Komisja Europejska ogłosiła w połowie lipca 2021 roku. Jest on elementem Europejskiego Zielonego Ładu. Pakiet składa się z 13 wniosków ustawodawczych – niektóre z nich są nowe, inne stanowią zmiany istniejących już przepisów. Mają one doprowadzić do ograniczenia emisyjności gospodarki europejskiej o co najmniej 55 proc. do 2030 roku. Odnośnikiem jest poziom emisji w 1990 roku. 

Komisja chce także rozszerzyć system handlu pozwoleniami na emisję – EU ETS – i objąć nim kolejne branże (takie jak transport i budownictwo). Dziś tylko 40 proc. europejskich emisji jest nim objętych. 

Zmiany zapisane w „Fit for 55” muszą zostać jeszcze zaakceptowane przez poszczególne państwa unijne oraz Parlament Europejski.

ETS

Unijny system handlu uprawnieniami do emisji CO₂ (EU ETS) został wprowadzony w 2005 roku (na podstawie Dyrektywy nr 2003/87/WE, znowelizowanej później przez będącą częścią pakietu klimatycznego Dyrektywę nr 2009/29/WE). Narzędzie ma na celu skuteczną redukcję emisji gazów cieplarnianych, poprzez uwzględnienie kosztu emisji CO₂ w produkcji energii i wyrobów przemysłowych.

EU ETS zobowiązuje emitentów do pozyskania i umarzania uprawnień do emisji CO₂ (ang. EU allowances – EUA). Co do zasady uprawnienia są kupowane na rynku z dostępnej puli, znanej wszystkim uczestnikom rynku. Od tej reguły są jednak wyjątki: ciepłownictwo oraz przemysł i lotnictwo, które są narażone na tzw. ucieczkę emisji, otrzymują część uprawnień za darmo.

Ponieważ system ETS ma przede wszystkim prowadzić do ograniczenia emisji CO₂ do atmosfery, pula dostępnych na rynku uprawnień z roku na rok maleje, zgodnie z celami redukcyjnymi UE. Ograniczona podaż podnosi ceny uprawnień.

Kolejnym etapem reformy EU ETS był zaproponowany w 2015 roku przez KE przegląd systemu, zakończony przyjęciem w marcu 2018 roku dyrektywy wprowadzającej zmiany w systemie. Wprowadzono m.in. liniowy współczynnik redukcji, regularne przeglądy systemu, szereg przepisów mających chronić przemysł przed ryzykiem ucieczki emisji czy nowe mechanizmy finansowe.

Prawo Unijne

Warto w kontekście aktów prawnych wchodzących w skład pakietu klimatycznego omówić podstawy unijnego prawa. Dzieli się ono na pierwotne i wtórne. To pierwsze stanowią traktaty, zawierane przez państwa członkowskie UE, określające cele Unii, zasady funkcjonowania jej instytucji, sposób podejmowania decyzji oraz relacje między UE a jej państwami członkowskimi.

Dorobek prawny wynikający z zasad i celów określonych w traktatach określa się mianem prawa wtórnego. Obejmuje ono: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.

Rozporządzenia to akty prawne, które od momentu wejścia w życie mają zastosowanie do wszystkich krajów UE w sposób automatyczny i jednolity, bez konieczności transpozycji na grunt prawa krajowego. Są w pełni wiążące dla wszystkich państw UE.

Dyrektywy zobowiązują państwa członkowskie do osiągnięcia określonego wyniku, ale pozostawiają im swobodę co do wyboru metody. Kraje UE muszą przyjąć środki potrzebne do włączenia dyrektyw do prawa krajowego (transpozycji), aby osiągnąć cele wyznaczone w dyrektywie. Władze krajowe muszą przekazać Komisji Europejskiej informacje na temat tych środków. 

Transpozycja do prawa krajowego musi nastąpić w terminie wyznaczonym w chwili przyjęcia dyrektywy (zazwyczaj w ciągu dwóch lat). W przypadku gdy dany kraj nie wdroży dyrektywy do prawa krajowego, Komisja może wszcząć postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.

Decyzje to wiążące akty prawne mające zastosowanie do jednego lub większej liczby krajów UE, przedsiębiorstw lub osób fizycznych. Adresat decyzji musi zostać o niej powiadomiony, a decyzja stanie się skuteczna z chwilą powiadomienia. Decyzje nie muszą być transponowane do prawa krajowego. 

Uprawnienia wykonawcze Komisji Europejskiej 

Komisja odpowiada za to, by wszystkie kraje UE właściwie stosowały prawo UE. Monitoruje, czy prawo UE jest stosowane prawidłowo i terminowo, i podejmuje działania, jeśli jest inaczej. W związku z tym Komisję określa się mianem „strażniczki traktatów”. 

Jeżeli organy krajowe niewłaściwie wdrażają prawo UE, Komisja może wszcząć wobec danego państwa oficjalne postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Jeśli sprawa nadal nie jest rozwiązana, Komisja może wnieść sprawę do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.

Zgodnie z artykułami 258-260 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) Komisji nadane są szerokie uprawnienia w celu podjęcia czynności wykonawczych przeciwko państwu członkowskiemu, które według niej narusza prawo UE.

Na uwagę zasługuje szczególnie art. 260 ust. 3 TFUE. Zgodnie z nim Komisja może zaproponować Trybunałowi, aby tym samym wyrokiem, w którym stwierdza on uchybienie państwa członkowskiego obowiązkowi poinformowania o środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy, nałożył na to państwo ryczałt lub okresową karę pieniężną.

Celem tej innowacji wprowadzonej Traktatem z Lizbony jest silniejsze zmotywowanie państw członkowskich do dokonywania transpozycji dyrektyw w terminach przewidzianych przez ustawodawcę i zapewnienie faktycznej skuteczności prawodawstwa Unii.