Reforma opieki psychologicznej jednym z priorytetów nowej ministry

Agnieszka Dziemianowicz-Bąk stanęła na czele Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej. Na jej wniosek do nazwy ministerstwa ma również wrócić słowo praca.

Polityczka zapowiedziała, że ważnym dla niej tematem będzie troska o zdrowie psychiczne, zwłaszcza młodzieży. W tym celu jej resort zajmie się uregulowaniem zawodu psychologa. Podkreśliła, że nadal w polskim prawie brakuje regulacji poświęconych tej grupie zawodowej.

To nie pierwszy raz, gdy Agnieszka Dziemianowicz-Bąk apeluje w sprawie regulacji zawodu psychologa. W poprzedniej kadencji Sejmu stała na czele powołanego przez siebie parlamentarnego zespołu ds. uregulowania zawodu psychologa. W październiku 2021 roku do Sejmu złożono nawet poselski projekt ustawy, jednak trafił on do czytania w komisjach, a potem utknął w „zamrażarce” sejmowej.

Czym zajmuje się psycholog?

Na początek należy wprowadzić istotne rozróżnienie. Nie każdy psycholog zajmuje się tym samym. Wielu psychologów pracuje jako psychoterapeuci, jednak zainteresowania psychologii jako nauki są o wiele szersze niż samo zdrowie psychiczne. Na ogół psycholodzy zajmują się m.in.: 

• diagnozą psychologiczną,
• opiniowaniem i orzekaniem,
• współpracą ze sportowcami,
• poradnictwem i wykonywaniem testów psychologicznych,
• psychoterapią,
• pracą z dziećmi doświadczającymi trudności w szkole,
• udzielaniem pomocy psychologicznej,
• i wiele innych.

Ustawa istnieje od dwudziestu lat, ale to martwy przepis

W polskim prawie powstały kiedyś regulacje dotyczące zawodu psychologa. W czerwcu 2001 roku przyjęta została ustawa o zawodzie psychologa i o samorządzie zawodowym psychologów. Ustawa głosi, że aby zostać psychologiem, należy spełnić następujące warunki:

• uzyskać w polskiej uczelni dyplom magistra psychologii lub uzyskać za granicą wykształcenie uznane za równorzędne w Polsce,
• posiadać pełną zdolność do czynności prawnych,
• władać językiem polskim w mowie i w piśmie w zakresie koniecznym do wykonywania zawodu psychologa,
• odbyć podyplomowy staż zawodowy pod merytorycznym nadzorem psychologa posiadającego prawo wykonywania zawodu, który ponosi odpowiedzialność za czynności zawodowe wykonywane przez psychologa stażystę.

W teorii przepisy miały wejść w życie w 2006 roku (art. 64). Ostatecznie przepisów nie zaczęto stosować w praktyce, a formalnie żaden psycholog w Polsce nie ma nadanego prawa do wykonywania zawodu. Z czego to wynika?

Regulacje istnieją, ale nie funkcjonują

Nigdy nie wydano przepisów wykonawczych do tego aktu prawnego. Co więcej, nie udało się powołać samorządu psychologów zdefiniowanego w ustawie. Nie powstała również lista, na którą są wpisywane osoby z uprawnieniami, ponieważ nie zostały powołane Regionalne Izby Psychologów, które miały takie listy prowadzić (co potwierdzają informacje na stronie MRiPS). Rolę samorządów zawodowych nieformalnie przejęły związki zawodowe.

Sam zawód psychologa w praktyce nie jest więc regulowany. Dopiero później, w zależności od wybranej ścieżki kariery, psycholodzy mogą np. uzyskać certyfikację w szkole terapii, postarać się o prawo do bycia biegłym sądowym lub zdobyć specjalizację z psychologii klinicznej.

Wybrane ścieżki kariery w psychologii wymagają specjalizacji

Niektóre z wyżej wymienionych ścieżek kariery są usankcjonowane prawnie. Przykładowo: aby zostać psychologiem klinicznym i pracować w szpitalu należy uzyskać specjalizację, co reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia. 

Brakuje natomiast odrębnych regulacji dla zawodu psychoterapeuty, choć od przyszłego roku wejdą w życie pierwsze zmiany w tym zakresie. W ustawie o ochronie zdrowia psychicznego pojawi się definicja psychoterapii oraz regulacje stwierdzające, kto ma prawo prowadzić opiekę psychoterapeutyczną w ramach podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej. 

Problem potwierdza Rzecznik Praw Obywatelskich

W 2019 roku RPO Adam Bodnar zaapelował do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie zaniedbania ze strony państwa. Rzecznik podkreślił, że „przyjęta 13 lat temu ustawa o zawodzie psychologa nigdy nie zaczęła być stosowana”.

Taka sytuacja, jak zauważa RPO, wynika z faktu, że nie zostały powołane regionalne izby psychologów oraz nie wydano żadnych przepisów wykonawczych w tym zakresie. Bodnar stwierdził, że istniejąca ustawa tworzy fikcję prawa.

RPO zauważył również, że regularnie spływają do niego skargi i petycje dotyczące tej kwestii. Brak funkcjonujących regulacji prowadzi do sytuacji, w której ludziom w kryzysie doradzają „psychologowie”, którzy formalnie nie mają prawa wykonywania zawodu. Tym samym istnieje ryzyko, że bardziej szkodzą, niż pomagają.

Trudne losy ustawy

Co ciekawe, pomimo że wspomniana ustawa z 2001 roku nie działa, to w 2019 roku opublikowano jej aktualną wersję z ujednoliconymi przepisami. Formalnie jest to ustawa nadal funkcjonująca. W uzasadnieniu do nowego projektu ustawy w 2021 roku taki stan rzeczy tłumaczono w następujący sposób:

Psycholodzy nadal czekają na ustawę

Samo środowisko polskich psychologów aktywnie dąży do uregulowania swojego zawodu. Z historią działań podejmowanych przez Ogólnopolski Związek Zawodowy Psychologów (OZZP) można zapoznać się na ich stronie. W listopadzie br. o uregulowanie zawodu psychologa apelował Komitet Psychologii Polskiej Akademii Nauki.

Na dzisiejszym posiedzeniu Komitet Psychologii PAN przyjął stanowisko w sprawie uregulowań prawnych dotyczących kształcenia psychologów oraz zawodu psychologa. Szczegóły w załączniku. @partiarazem @__Lewica @nowePSL @PL_2050 @Platforma_org @pisorgpl @KO_Obywatelska pic.twitter.com/c0mkgvnTfc

— Komitet Psychologii PAN (@KomitetPan) November 21, 2023

W 2020 roku ukazał się raport przygotowany przez OZZP. Z badania dotyczącego oczekiwań w sprawie ustawy przeprowadzonego wśród psychologów praktyków wynika, że zdaniem dominującej większości osób (94,4 proc.) tytuł psychologa powinien być zarezerwowany dla określonej grupy osób. 43,8 proc. respondentów uważa, że tylko osoby z prawem do wykonywania zawodu powinny móc korzystać z tego terminu (s. 18). Łącznie 69 proc. osób twierdzi, że ustawa powinna wprowadzać takie pojęcie prawa do wykonywania zawodu (s. 19).