Wąsik i Kamiński zatrzymani. Ogłosili głodówkę 

9 stycznia policja zatrzymała w Pałacu Prezydenckim byłych szefów CBA: Macieja Wąsika i Mariusza Kamińskiego. Mieli oni podżegać do korupcji, a także sfałszować dokumenty w ramach afery gruntowej, za co w grudniu 2023 roku zostali prawomocnie skazani na dwa lata pozbawienia wolności.

Wąsik i Kamiński nie zgadzali się z wyrokiem sądu i w ramach protestu rozpoczęli w aresztach śledczych strajk głodowy (1, 2). Byli szefowie CBA przebywali w osobnych jednostkach: Wąsik trafił do zakładu karnego w Przytułach Starych (obok Ostrołęki), z kolei Mariusz Kamiński – do zakładu karnego w Radomiu, przy którym znajduje się szpital więzienny (1, 2, 3).

Mariusz Kamiński przymusowo dokarmiany

Jak pisaliśmy w osobnej analizie, według Kodeksu karnego wykonawczego skazanemu nie wolno odmówić przyjęcia posiłków, które dostarcza Służba Więzienna (art. 116a pkt 5). Jeśli mimo wszystko skazany nie będzie chciał jeść, lekarz za zgodą dyrektora jednostki penitencjarnej obejmuje osadzonego postępowaniem diagnostycznym (art. 115 par. 5d).

23 stycznia Kacper Kamiński, syn byłego szefa CBA, poinformował, że wobec jego ojca rozpoczęto procedurę przymusowego dokarmiania. „Lekarz poinformował mojego ojca, że wybrana zostanie najbardziej niehumanitarna metoda za pomocą sondy przez nos, pomimo iż wyraził on zgodę na dokarmianie za pomocą kroplówki” — napisał Kamiński.

Służba Więzienna nie odniosła się bezpośrednio do tej relacji, ale w komunikacie dla mediów podkreślono, że wszelkie decyzje podejmuje lekarz, który kieruje się dobrem pacjenta. Kamiński po wyjściu z więzienia, na antenie Telewizji Republika [czas nagrania 4:24], potwierdził, że zastosowano wobec niego tę procedurę.

Dokarmianie przez nos to tortury? PiS interweniuje

Niektórzy podnoszą, że procedura przymusowego karmienia, którą zastosowano wobec Kamińskiego, była torturą. Mówił o tym prezes PiS Jarosław Kaczyński, a grupa posłów tej partii wystosowała pismo do Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom przy Radzie Europy. 

Z kolei poseł Konfederacji Przemysław Wipler stwierdził, że to, co przeszedł Kamiński, było torturą zgodnie z wyrokiem wydanym przez Europejski Trybunał Praw Człowiek. Chodzi o sprawę Jalloh v. Germany. Podobnego zdania jest też Marcin Warchoł.

Przyłapany na gorącym uczynku

Jalloh został aresztowany w październiku 1993 roku przez czterech policjantów. Mundurowi podczas patrolu zauważyli, jak mężczyzna wyjmował z ust małe plastikowe torebki (nazywane bańkami) i wręczał je innym osobom w zamian za pieniądze (pkt. 11). Policjanci podejrzewający, że są w nich narkotyki, zatrzymali Jallohę.

Przy mężczyźnie nie znaleziono żadnych narkotyków. Jak czytamy w opisie sprawy, prokurator nakazał podanie zatrzymanemu środków wymiotnych, aby w ten sposób mógł on wydalić resztę torebek. Decyzję podjęto z uwagi na to, że „zwłoka mogłaby udaremnić śledztwo” (pkt. 12).

Przymusowe podanie środków wymiotnych. Jalloh oskarża Niemcy

Abu Bakah Jalloh zaczął skarżyć się na problemy z żołądkiem, a niecałe trzy miesiące później przeprowadzono u niego gastroskopię (pkt. 17). Wykazała ona podrażnienie dolnej części przełyku spowodowane cofaniem się kwasu żołądkowego. W raporcie medycznym nie powiązano wprost tego stanu z tym, jak potraktowano go tuż po zatrzymaniu.

Zakaz tortur. Co mówi artykuł 3?

Zgodnie z Europejską Konwencją Praw Człowieka „nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”.  W opisywanym wyżej przypadku Trybunał uznał, że skarga obywatela Sierra Leone jest w tej kwestii zasadna. Głos „za” oddało 10 sędziów, a 7 było przeciwko.

Dlatego też Trybunał przyznał, że doszło do naruszenia art. 6 Konwencji, co również podniósł w swojej skardze Jalloh. Art. 6 mówi o prawie do rzetelnego procesu sądowego.

Przymusowe dokarmianie to tortury? Fałsz

Czy na podstawie sprawy Jalloh v. Germany można uznać, że przymusowe karmienie przez nos zastosowane wobec Mariusza Kamińskiego również było naruszeniem art. 3 Konwencji? Nie, ponieważ to dwie zupełnie różne sprawy: przymusowe karmienie więźnia, który głoduje, a podanie środków wymiotnych osobie, która połknęła narkotyki. 

Przymusowe dokarmianie. Co mówi Światowe Stowarzyszenie Lekarzy?

W kontekście przymusowego dokarmiania Kamińskiego przywołuje się także deklarację Światowego Stowarzyszenia Lekarzy, przyjętą w 1975 roku w Tokio i później zmienioną w 2016 roku. Są to wytyczne dla lekarzy dotyczące tortur i innego okrutnego, nieludzkiego i poniżającego traktowania oraz karania w związku z zatrzymaniem i uwięzieniem.

Jeden punkt dotyczy przymusowego karmienia (pkt. 8). Według przyjętej deklaracji więzień, który odmawia posiłków, a zdaniem lekarzy jest zdolny do oceny skutków takiego dobrowolnego odmawiania, nie powinien być przymusowo karmiony. Zdolność do oceny możliwych skutków odmowy jedzenia powinna być oceniona przez co najmniej jednego niezależnego lekarza.

Jest to jedynie deklaracja i zalecenie tej organizacji. Na mocy tego dokumentu nie można stwierdzić, że przymusowe dokarmianie zostało zakazane. Co więcej, w deklaracji nie uznano przymusowego dokarmiania wprost za torturę. Nie określono, czym jest tortura, jedynie zadeklarowano, że żaden lekarz nie powinien pod żadnym pozorem brać udziału w torturowaniu pacjenta.

Przymusowe karmienie torturą. Analiza przypadku z Ukrainy 

Europejski Trybunał Praw Człowieka już kilkukrotnie orzekał w sprawach dotyczących strajku głodowego więźnia i przymusowego dokarmiania. Trybunał też stwierdzał w przeszłości naruszenie art. 3 Konwencji, ale działo się tak nie z powodu samego w sobie przymusowego karmienia, ale z uwagi na okoliczności i sposób przeprowadzenia całej procedury.

W 2005 roku Trybunał orzekał w sprawie Nevmerzhitsky v. Ukraine. Skarżący jako osoba tymczasowo zatrzymana był kilkukrotnie poddawany przymusowemu karmieniu. Trybunał zakwestionował sposób, w jaki je przeprowadzano. Skarżący był przykuwany kajdankami do krzesła lub do urządzenia grzewczego i zmuszany do połknięcia gumowej rurki, podłączonej do wiadra ze specjalną mieszanką odżywczą (pkt. 90).

Trybunał zszokowany tym, w jaki sposób przymusowo karmiono więźnia

Więzień został skuty kajdankami, chociaż nie stawiał oporu. Do zmuszenia, aby otworzył usta i wyciągnął język, używano metalowych narzędzi (pkt. 85). Trybunał wprost przyznał, że sposób przeprowadzenia procedury zszokował tę instytucję, a skarżący został narażony na ogromny ból fizyczny i upokorzenie (pkt. 88).

Przymusowe karmienie a prawa człowieka. ETPC wyjaśnia

Ważne także dla sprawy Kamińskiego jest wyjaśnienie Trybunału, kiedy przymusowe karmienie jest zgodne z prawami człowieka, a kiedy je narusza. Zarówno przy sprawie Nevmerzhitsky v. Ukraine, jak i Ciorap v. Moldova Trybunał wyjaśnił, że „środek, który ma charakter terapeutyczny z punktu widzenia ustalonych zasad medycyny, nie może co do zasady być uważany za nieludzki”.