Kukiz: referendum obywatelskie realnie nie istnieje

Paweł Kukiz podczas programu „Gość Wydarzeń” w Polsat News stwierdził, że w Polsce nie istnieje instytucja referendum obywatelskiego, ponieważ wszystkie referenda muszą zostać zaakceptowane przez polityków. Jako przykład polityk podał referendum w sprawie rozwiązania Sejmu zorganizowanie z inicjatywy obywateli i powołał się przy tym na konstytucję, która według niego gwarantuje narodowi prawo do odwołania Sejmu.

Zgodnie z art. 4 konstytucji władza zwierzchnia w RP należy do narodu oraz to naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. 

Przykładem bezpośredniej formy sprawowania władzy są referenda. Dopuszczalna jest sytuacja, w której pytanie referendalne dotyczy rozwiązania Sejmu. Jednocześnie nie wystarczy tylko przeprowadzenie referendum, by Sejm został rozwiązany.

Kto może rozwiązać Sejm?

Zgodnie z art. 98 prerogatywy do skrócenia kadencji Sejmu mają: Sejm – uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów, oraz prezydent – po zasięgnięciu opinii marszałka Sejmu i marszałka Senatu. 

Prezydent musi skrócić kadencję Sejmu w razie nieudzielenia wotum zaufania Radzie Ministrów (art. 155 ust. 2) oraz może to zrobić, jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona prezydentowi do podpisu (art. 225).

Skrócenie kadencji Sejmu oznaczałoby też skrócenie kadencji Senatu.

Rodzaje referendum w polskim prawie

W kontekście innej wypowiedzi Pawła Kukiza o referendach omawialiśmy, jakie rodzaje referendów istnieją w polskim porządku prawnym. Pisaliśmy, że w Polsce jest przewidziane wyłącznie referendum fakultatywne. Ze względu na zasięg występowania można natomiast wyróżnić:

• referendum ogólnokrajowe (art. 125),
• referendum lokalne (art. 170).

Referendum ogólnokrajowe może dotyczyć:

• wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej (art. 90), na podstawie której Polska może przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach,
• spraw o szczególnym znaczeniu dla państwa (art. 125),
• zatwierdzenia przez naród zmiany konstytucji uchwalonej przez Sejm i Senat dotyczącej rozdziałów I, II i XII (art. 235). 

Kto może ubiegać się o przeprowadzenie referendum?

W przypadku wskazanym w art. 90 referendum ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeżeli chodzi o referendum przewidziane w art. 125, może zarządzić je także Sejm lub prezydent za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 

W sprawie o szczególnym znaczeniu dla państwa z wnioskiem o referendum mogą również wystąpić obywatele.

Natomiast z inicjatywą powołania referendum, o którym mowa w art. 235, może wystąpić co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub prezydent.

Czego nie może dotyczyć referendum?

Jak pokazaliśmy, obywatele mogą zawnioskować o zwołaniu referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Szczegółowo formalną procedurę reguluje ustawa. Jeżeli uda im się zebrać co najmniej 500 tys. podpisów, mogą zgłosić się z wnioskiem do Sejmu o przeprowadzenie referendum.

Referendum z inicjatywy obywateli nie może dotyczyć:

1) wydatków i dochodów, w szczególności podatków oraz innych danin publicznych,

2) obronności państwa,

3) amnestii.

Ustawa nie zakazuje więc organizowania referendum w sprawie przyszłości parlamentu. Zgodnie z opinią Biura Analiz i Dokumentacji Senatu z 2015 roku (s. 4-5), jeśli istnieją wątpliwości, czy coś może stanowić przedmiot referendum, należy uznać, że może.

Referenda obywatelskie w Szwajcarii

Warto wspomnieć, że w Szwajcarii, słynącej z dużej liczby organizowanych referendów, obywatele mają możliwość wystąpienia z inicjatywą referendum opcjonalnego, które może dotyczyć określonej decyzji parlamentu.

Aby przeprowadzić ten rodzaj referendum, komisja referendalna musi zebrać co najmniej 50 tys. podpisów od osób uprawnionych do głosowania. W tym przypadku nie jest potrzebna zgoda parlamentu na przeprowadzenie referendum.

W przypadku gdy referendum z inicjatywy obywateli miałoby dotyczyć zmiany konstytucji federalnej, wniosek o jego przeprowadzenie musi zatwierdzić parlament. Wówczas konieczne jest też zebranie co najmniej 100 tys. podpisów pod wnioskiem.

O referendach w Szwajcarii pisaliśmy w ramach analizy wypowiedzi Pawła Kukiza na temat kworum w referendach.