Paweł Kukiz i reforma ustawy referendalnej

Na początku marca Sejm przegłosował poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o referendum lokalnym, którego autorami byli politycy partii Kukiz’15. Projekt trafił do Senatu, który wniósł o jego odrzucenie. 

Nowe przepisy mają rozszerzyć katalog spraw, które mogą być przedmiotem lokalnego referendum. W ustawie pojawiły się zapisy mówiące o referendum dotyczącym spraw społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących wspólnotę samorządową. Ponadto nowelizacja przewiduje m.in. obniżenie progu ważności referendum lokalnego (obecnie jest to 30 proc. uprawnionych do głosowania) do poziomu 15 proc.

Paweł Kukiz – jako zwolennik demokracji bezpośredniej – przekonywał o słuszności proponowanych rozwiązań w programie „Gość Wydarzeń”. Zauważył, że w kraju słynącym z częstego przeprowadzania referendów – w Szwajcarii – nie ma żadnego progu ważności głosowania.

Referenda opcjonalne i obowiązkowe

Szwajcaria to państwo federacyjne, w którym szeroko stosowane są formy demokracji bezpośredniej. Do dyspozycji Szwajcarów pozostają inicjatywy obywatelskie oraz referenda.

Na podstawie art. 140 Konstytucji Federalnej Konfederacji Szwajcarskiej niektóre decyzje i prawa muszą być poddane pod głosowanie obywateli. Mowa przede wszystkim o:

• poprawkach do Konstytucji Federalnej, 
• decyzjach o przystąpieniu do organizacji bezpieczeństwa zbiorowego lub do wspólnot ponadnarodowych,
• nadzwyczajnych aktach federalnych, które nie są oparte na przepisach konstytucji i których okres obowiązywania przekracza rok.

Oprócz tego art. 141 określa prawo do referendum opcjonalnego. Na jego podstawie obywatele mają możliwość zakwestionować decyzje parlamentu. W ciągu stu dni od opublikowania nowego aktu prawnego może on zostać poddany pod głosowanie w referendum. Konieczne jest do tego zebranie 50 tys. podpisów lub wyrażenie takiej woli przez 8 kantonów (z 26 regionów składających się na Konfederację Szwajcarską).

Oprócz tego, na podstawie art. 138 i art. 139, Szwajcarzy mają prawo zgłosić propozycję całkowitej lub częściowej rewizji Konstytucji Federalnej. Konieczne jest do tego zebranie 100 tys. podpisów od osób uprawnionych do głosowania. Petycja zostaje następnie rozpatrzona przez parlament i poddana pod głosowanie w referendum.

Referenda są ważne niezależnie od liczby oddanych głosów

Faktycznie, w Szwajcarii nie obowiązuje próg referendalny. W art. 142 Konstytucji Federalnej czytamy, że „propozycje, które są przedkładane pod głosowanie narodu, są przyjmowane, jeśli zatwierdzi je większość głosujących”.

Na specjalnej stronie z informacjami dotyczącymi systemu politycznego, przygotowanej przez władze szwajcarskie, znajdujemy potwierdzenie: referenda w Szwajcarii nie wymagają kworum. Aby propozycja przeszła, wystarczy, że głosów „za” jest więcej niż głosów „przeciw”. Jak czytamy:

Natomiast propozycje, które są poddawane pod głosowanie narodu na poziomie kraju oraz kantonów są akceptowane po spełnieniu dwóch warunków: propozycja musi być poparta zarówno przez większość głosujących w skali państwa, jak i przez większość kantonów. Głosy w kantonach są liczone oddzielnie, a poszczególne wyniki determinują, czy dany region poparł projekt. Podwójna większość jest wymagana m.in. w przypadku referendów obowiązkowych.

Referenda w skali państwa i w skali kantonu

Szwajcarska Rada Związkowa w 2021 roku informowała, że obywatele Szwajcarii uczestniczą w średnio czterech referendach na poziomie federalnym rocznie. Frekwencja z ostatnich lat plasowała się na poziomie średnio 45,4 proc.

W latach 2000–2018 Szwajcarzy głosowali w co najmniej 150 ogólnonarodowych referendach, z których 81 dotyczyło obywatelskich inicjatyw ws. zmian w konstytucji.

Referenda w Szwajcarii mogą dotyczyć wielu spraw państwowych. Wśród przykładowych reform, które zostały poddane pod głosowanie, można wymienić: budowę nowych kolei alpejskich, zmiany w konstytucji, kontrolowanie imigracji, zniesienie armii, przystąpienie do ONZ, skrócenie godzin pracy, otwarcie rynków energii elektrycznej. 

Oprócz tego Szwajcarzy biorą udział w głosowaniach na poziomie lokalnym, w zamieszkiwanym przez nich kantonie. Kantony różnią się pod względem przeprowadzanych referendów. Przykładowo: w latach 1970–2003 region Zurych przeprowadził 457 głosowań, natomiast kanton Ticino – tylko 53.