Zbliża się szczyt NATO

W dniach 29-30 czerwca w Madrycie odbędzie się szczyt NATO, podczas którego liderzy krajów członkowskich mają przyjąć nową koncepcję strategiczną (dotychczasowa pochodzi z 2010 roku). Jednym z palących problemów jest rosnące zagrożenie ze strony Rosji, która grozi użyciem broni jądrowej.

Jak zauważył Bronisław Komorowski, takie działania Moskwy nie są niczym nowym. Były prezydent wskazał, że Rosja już na początku lat 90. ustanowiła doktrynę wojenną pozwalającą jej jako pierwszej użyć broni jądrowej. Komorowski podkreślił też, że w czasach swojej prezydentury próbował zwracać uwagę sojuszu na ten fakt, jednak NATO nie zareagowało w adekwatny sposób.

Rosja i broń jądrowa

Jak szacuje Federacja Amerykańskich Naukowców, Siły Zbrojne Federacji Rosyjskiej posiadają 5 977 głowic jądrowych. Pod kątem ilościowym Rosja jest liderem wśród wszystkich dziesięciu państw dysponujących tego typu bronią. Ma też więcej głowic niż wszystkie kraje NATO razem wzięte (5 943).

Broń jądrowa dzieli się na dwa typy:

• taktyczna – używana na polu walki na ogół pomiędzy siłami lądowymi, może mieć postać niewielkich ładunków, np. min czy bomb lotniczych używanych z bliskiej odległości,
• strategiczna – służy do rażenia z dużej odległości ładunkami o bardzo dużej mocy, np. międzykontynentalne pociski balistyczne.

1993: Rosja zrywa z gwarancją nieużycia broni jądrowej jako pierwsza

2 listopada 1993 roku Rada Bezpieczeństwa Rosji zaaprobowała pierwszą w historii Federacji Rosyjskiej doktrynę wojenną. Została ona wprowadzona w życie dekretem prezydenta Borysa Jelcyna.

W dokumencie wskazano na możliwość użycia broni jądrowej i innych rodzajów broni masowego rażenia. W przeciwieństwie do zasady przyjętej w 1982 roku w najnowszej doktrynie zabrakło gwarancji, że Rosja nie użyje broni jądrowej jako pierwsza, choć stwierdzono, że ta broń nie będzie stosowana przeciwko państwom-sygnatariuszom Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej z 1968 roku. Przewidziano jednak dwa wyjątki:

• napaść zbrojna na Rosję, jej terytorium, siły zbrojne, inne oddziały lub jej sojuszników przez dowolne państwo, które jest połączone umową sojuszniczą z państwem posiadającym broń jądrową,
• wspólne działania takiego państwa wraz z państwami posiadającymi broń jądrową w realizacji lub popieraniu inwazji czy zbrojnej napaści na Rosję, jej terytorium, siły zbrojne i inne wojska lub też na jej sojuszników.

1995–2000: kolejne doktryny i stopniowe zaostrzanie kursu

Doktryna z 1993 roku od początku miała charakter przejściowy, dodatkowo w 1995 roku uznano ją za niekonstytucyjną, gdyż zatwierdziła ją Rada Bezpieczeństwa, a nie parlament. Rok później opracowano nowy dokument pod nazwą „Polityka bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej na lata 1996–2000”. Utrzymano w nim zapis dopuszczający użycie broni jądrowej w przypadku agresji wobec Rosji, prowadzonej siłami konwencjonalnymi.

Natomiast w Koncepcji bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej z 1997 roku dopuszczono możliwość użycia broni jądrowej przez Rosję jako pierwszej, ale tylko w przypadku zagrożenia egzystencji Federacji Rosyjskiej. Koncepcję tę zaktualizowano już w 2000 roku.

Rosja pozostawiała sobie prawo do zastosowania broni jądrowej w sytuacjach wyjątkowych, w odpowiedzi na wykorzystanie przeciwko niej lub jej sojusznikom innego rodzaju broni masowego rażenia albo w przypadku zmasowanej agresji z wykorzystaniem broni konwencjonalnej.

2010–2014: zgrzyt w relacjach z NATO

W 2009 roku przyjęto Strategię Bezpieczeństwa Narodowego Federacji Rosyjskiej do 2020 roku, w której już wyraźniej niż w poprzednich dokumentach wskazywano na NATO jako potencjalnego przeciwnika. W kolejnym roku zatwierdzono nową doktrynę wojenną.

Oprócz tego zaznaczono, że zagrożeniem dla Rosji jest przyjęcie do NATO części jej dawnych sojuszników z Układu Warszawskiego (Polska, Węgry, Czechy, Słowacja) i niektórych byłych republik radzieckich. Wzmacnianie potencjału militarnego NATO i przybliżanie infrastruktury Sojuszu do granic Rosji są również jednymi z głównych zagrożeń wymienionych w rosyjskiej doktrynie wojennej z 2014 roku.

Zapis ten nieznacznie różni się od wersji doktryny z 2000 roku, o której była mowa o możliwości użycia broni jądrowej w sytuacjach krytycznych dla bezpieczeństwa narodowego. Według Tomasza Grabowskiego można więc mówić o nieznacznym ograniczeniu prawa Rosji do użycia sił jądrowych.

2015–2016: ostra reakcja NATO

Zmiana stosunku Rosji do działań NATO nie uszła uwadze samego sojuszu. W tym czasie kraje członkowskie były podzielone w kwestii broni jądrowej – część z nich kładła nacisk na konieczność zachowania wiarygodnego odstraszania nuklearnego, podczas gdy inne skłaniały się ku rozbrojeniu. Przez lata utrzymywał się również trend redukowania zapisów o znaczeniu broni jądrowej w publicznych dokumentach NATO.

Jak wskazują eksperci Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, celem rosyjskiej polityki odstraszania jądrowego jest chęć zwiększenia w NATO podziałów dotyczących działań, które Rosja postrzega jako niebezpieczne dla siebie, zwłaszcza w Europie Środkowej i Wschodniej.

Zaznaczono, że NATO może rozważać użycie broni jądrowej jedynie w „krańcowo odległych” okolicznościach. Jednak gdyby „fundamentalne bezpieczeństwo jednego z sojuszników było zagrożone, NATO posiada potencjał i determinację do wyrządzenia każdemu przeciwnikowi strat nie do zaakceptowania, które znacznie przewyższą oczekiwane korzyści”.

2020–2022: kontynuacja polityki odstraszania jądrowego przez Rosję

W czerwcu 2020 roku prezydent Władimir Putin podpisał dekret o podstawach polityki państwa w zakresie odstraszania jądrowego. Dokument precyzuje, że Rosja może się zdecydować na użycie broni jądrowej w przypadku zagrożenia dla funkcjonowania państwa spowodowanego atakiem z zewnątrz.