Fentanyl w Polsce. Co wiemy?

W ostatnim czasie polskie media obiegły informacje o pojawiających się przypadkach przedawkowania fentanylu  (1, 2, 3, 4, 5). PAP poinformował, że od 2022 roku do kwietnia 2024 roku policja zabezpieczyła tylko 250 g tej substancji, co jest niewielką ilością na tle innych skonfiskowanych środków odurzających (ok. 21 ton). Eksperci wskazują, że spożycie fentanylu nie jest na tyle duże, aby się martwić. Nie oznacza to jednak, że można przejść obok tych przypadków przedawkowania obojętnie.

Należy pamiętać, że fentanyl to lek opioidowy, więc można go kupić na receptę. W świetle ostatnich dyskusji i obaw minister zdrowia Izabela Leszczyna zapowiedziała, że jej resort zablokuje sprzedaż opioidów przez tzw. receptomaty (chodzi o możliwość wystawiania recepty na takie leki w ramach teleporady).

O tym, że fentanyl jest dla Polski wyzwaniem, przekonywał poseł Marcin Skonieczka z Polski 2050 na antenie TV Republika. Zdaniem Skonieczki trzeba działać już dziś, aby uniknąć sytuacji, do jakiej dochodzi do w USA. Według polityka za oceanem już dzisiaj 7 na 10 przypadków przedawkowania narkotyków, które kończą się zgonem, wynika ze spożycia fentanylu. 

Fentanyl. Czym jest? 

Fentanyl to silny syntetyczny środek przeciwbólowy z grupy opioidów. Szacuje się, że jest 50 razy silniejszy od heroiny i 100 razy silniejszy od morfiny. Klinicznie stosuje się go u pacjentów paliatywnych i u osób z nowotworem.

Oprócz tego fentanyl jest wykorzystywany przez niektórych jako narkotyk, a charakteryzuje się bardzo silnymi właściwościami uzależniającymi.

Stany Zjednoczone od kilkunastu lat mierzą się z tzw. kryzysem opioidowym (1, 2, 3, 4, 5). Chodzi o znaczący wzrost nadużywania opioidów, zarówno zakupionych na receptę, jak i pozyskanych nielegalnie. Znacznie zwiększyła się liczba przedawkowań, coraz więcej osób popada w uzależnienie od tych substancji (1, 2, 3, 4). Przyczyniły się do tego m.in. nadmierne przepisywanie recept na leki opioidowe, a także brak odpowiednich regulacji oraz kontroli nad działalnością firm farmaceutycznych.

Dane z 2022 roku pokazują 200 zgonów dziennie

Zgodnie z szacunkiem przedstawionym przez DEA (Drug Enforcement Administration) w 2022 roku odnotowano 110 tys. zgonów z przedawkowania narkotyków. W 70 proc. przypadków przyczyną był fentanyl lub inny syntetyczny opioid (np. tramadol, buprenorfina czy propoksyfen). 

Źródłem tych wyliczeń są dane Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Ich analizę znajdziemy na stronie National Institute on Drug Abuse (NIDA, pl. Narodowy Instytut ds. Nadużywania Narkotyków). 

Co istotne, śmierć z przedawkowania może zostać spowodowana przez więcej niż jedną substancję (np. fentanyl i kokainę albo fentanyl i heroinę). W takim przypadku zgon jest odnotowywany w statystykach zarówno przy jednej, jak i drugiej używce.

Dane wskazują na trend wzrostowy

Opublikowany w marcu tego roku raport National Center for Health Statistics (NCHS) wskazuje, że w ciągu ostatnich 20 lat znacząco wzrosła liczba zgonów spowodowanych przez syntetyczne opioidy inne niż metadon (w tym głównie fentanyl, jego pochodne i tramadol). 

W 2002 roku przedawkowanie tych substancji spowodowało 0,4 zgonów na 100 tys. osób (s. 4). Od 2014 roku mamy do czynienia z dużym wzrostem liczby przypadków śmierci z tego powodu – w 2022 roku było to 22,7 zgonów na 100 tys. osób.

Sprawdzamy najnowsze dane

W tym samym okresie odnotowano łącznie 105 227 zgonów spowodowanych przedawkowaniem. CDC szacuje, że liczba ta była nieco większa (107 866). Oznacza to, że fentanyl przyczynił się do 69,2 proc. lub 69,5 proc. wszystkich wspomnianych śmierci.

Skąd informacja o 300 zgonach dziennie?

Powyżej omówiliśmy uśrednione dane za cały 2022 i 2023 rok. Wiemy, że w skali roku z powodu fentanylu i innych syntetycznych opioidów (innych niż metadon) ginie ok. 200 osób w USA. Nie wykluczamy, że w wybranych miesiącach lub dniach statystyka ta jest wyższa.

Informacja o około 300 zgonach dziennie została przytoczona przez dr. Vandę Felbab-Brown, ekspertkę i specjalistkę ds. polityki zagranicznej z think tanku Brookings Institution. Podczas konferencji prasowej dotyczącej kryzysu fentanylowego powiedziała ona, że:

W polskich mediach liczba 300 zgonów pojawiła się w ostatnim czasie na stronie Gazety Wyborczej, choć dotyczyła wszystkich zgonów spowodowanych przedawkowaniem (107 tys.), a nie tylko tych, których przyczyną był fentanyl.