W poprzedniej wersji artykułu,  jak autor wypowiedzi Tomasz Rzymkowski, pojęcie „program nauczania” potraktowaliśmy jako synonim pojęcia „podstawa programowa”. Jedna z naszych czytelniczek zwróciła nam uwagę na fakt, że to dwa różne pojęcia. W związku z tym dodaliśmy do artykułu wyjaśnienie różnicy między tymi pojęciami i poprawiliśmy wszystkie miejsca w których sami stosowaliśmy te dwa pojęcia zamiennie. Zmiana ta nie wpływa na ocenę wypowiedzi Tomasza Rzymkowskiego. Uprzejmie dziękujemy za zwrócenie nam uwagi na ten błąd.

[Aktualizacja 11.08.2023]

Na wstępie trzeba zaznaczyć, że Tomasz Rzymkowski, mówiąc o programie nauczania, pomylił to pojęcie z podstawą programową. Podstawa programowa to zbiór celów kształcenia i treści nauczania w różnych typach szkół. Zgodnie z przepisami Prawa oświatowego (art. 47) ustala ją minister właściwy do spraw edukacji w formie rozporządzenia. Program nauczania to z kolei przyjęty przez szkołę opis sposobu realizacji podstawy programowej. Takie programy przygotowują na przykład wydawnictwa wydające podręczniki szkolne, jak i sami nauczyciele.

[Koniec aktualizacji]

W świetle przepisów Prawa oświatowego oraz ustawy o systemie oświaty, kwestie związane z podstawą programową rzeczywiście są w wyłącznej kompetencji Ministerstwa Edukacji Narodowej i kuratorów. Tomasz Rzymkowski stwierdził ten fakt w kontekście „Deklaracji LGBT+” podpisanej przez prezydenta Warszawy Rafała Trzaskowskiego 18 lutego 2019 roku. Jak wyjaśnia prezydent w swoim oświadczeniu oraz liście do premiera, deklaracja nie zapowiada ingerencji w podstawę programową. Prezydent dąży jedynie do uwzględnienia wiedzy na temat identyfikacji płciowej, zawartej w standardach i wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia, w ramach obowiązujących celów i treści nauczania przedmiotu „Wychowanie do życia w rodzinie”. Cel ten, jak stwierdza w oświadczeniu i w liście, można osiągnąć poprzez organizowanie szkoleń dla nauczycieli Warszawskim Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń, czyli samorządowej placówki doskonalenia nauczycieli. W związku z tym, wypowiedź uznajemy za manipulację – samorząd rzeczywiście nie może naruszać kompetencji ministra i kuratorów, jednak nie zamierzał ich naruszać.

Art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 roku – Prawo oświatowe zobowiązuje ministra właściwego ds. oświaty i wychowania do określenia podstawy programowej w drodze rozporządzenia. Na podstawie tego artykułu, 14 lutego 2017 roku została wydana najnowsza podstawa programowa.

Wcześniejsza podstawa, wciąż realizowana w klasach trzecich gimnazjów oraz w szkołach średnich, została wydana w drodze rozporządzenia ministra, 27 sierpnia 2012 roku, na podstawie art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty. Prawdą jest zatem, że kwestie związane z podstawą programową były i są w kompetencji Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Zgodnie z art. 51 ust. 1 pkt 1 Prawa oświatowego kurator oświaty, w imieniu wojewody, sprawuje nadzór pedagogiczny nad szkołami. Wymienionemu tu nadzorowi pedagogicznemu, według art. 55 ust. 2 pkt 2 ustawy, podlega w szczególności realizacja podstaw programowych. Jest więc prawdą, że kwestie związane z realizacją podstawy programowej są także w kompetencji kuratoriów.

Jednocześnie art. 51 ust. 1 pkt 5 Prawa oświatowego stanowi, że kurator oświaty nie tylko realizuje politykę oświatową państwa, lecz także współdziała z organami jednostek samorządu terytorialnego w tworzeniu i realizowaniu odpowiednio regionalnej i lokalnej polityki oświatowej, zgodnych z polityką oświatową państwa.

Czym jest polityka oświatowa państwa, tego ustawa nie definiuje, stwierdzając jedynie w art. 60 ust. 3 pkt 1, że podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa ustala minister. W praktyce owe kierunki minister publikuje w drodze komunikatu na oficjalnej stronie internetowej. W obecnym roku są nimi:

1. 100 rocznica odzyskania niepodległości – wychowanie do wartości i kształtowanie patriotycznych postaw uczniów.
2. Wdrażanie nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego. Kształcenie rozwijające samodzielność, kreatywność i innowacyjność uczniów.
3. Kształcenie zawodowe oparte na ścisłej współpracy z pracodawcami. Rozwój doradztwa zawodowego.
4. Rozwijanie kompetencji cyfrowych uczniów i nauczycieli. Bezpieczne i odpowiedzialne korzystanie z zasobów dostępnych w sieci.

Podsumowując przepisy zawarte w Prawie oświatowym, należy stwierdzić, że kwestie związane z podstawą programową i szerzej, polityką oświatową państwa, są obecnie w wyłącznej kompetencji Ministra Edukacji Narodowej i kuratorów oświaty. Nawet jeśli samorząd terytorialny ma prawo tworzyć regionalną politykę oświatową, musi ją podporządkować polityce oświatowej państwa.

Te informacje Tomasz Rzymkowski podał w kontekście pytania dziennikarza Piotra Goćka o opinię posła na temat „Deklaracji LGBT+”, podpisanej 18 lutego 2019 roku przez prezydenta Warszawy, Rafała Trzaskowskiego:

(…) Karta LGBT Plus w Warszawie przyjęta przez Rafała Trzaskowskiego i reakcja Prawa i Sprawiedliwości. Chciałem pana zapytać jako prawnika o opinię na ten temat, bo chyba prezydent Trzaskowski wyszedł troszeczkę poza swoją rolę włodarza stolicy.

„Deklaracja LGBT+”, w wersji pobranej ze strony Urzędu Miasta, zawiera następujący postulat:

Wprowadzenie edukacji antydyskryminacyjnej i seksualnej w każdej szkole, uwzględniającej kwestie tożsamości psychoseksualnej i identyfikacji płciowej, zgodnej ze standardami i wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)

Znaczenie tego postulatu prezydent Warszawy wyjaśniał co najmniej dwukrotnie: w oświadczeniu z 28 lutego oraz w liście do premiera z 8 marca 2019 roku. Wyjaśnia w nich, że podpisując Deklarację LGBT+, postuluje jedynie uwzględnienie standardów WHO w ramach przedmiotu „Wychowanie do życia w rodzinie”. We wspomnianym liście stwierdził:

Tematyka wychowania seksualnego pojawia się w programie nauczania polskich szkół, zgodnie z podstawą programową MEN, dopiero w IV klasie szkoły podstawowej – jako wychowanie do życia w rodzinie

Rzeczywiście, w najnowszej podstawie programowej dla przedmiotu „Wychowanie do życia w rodzinie”, uwzględniono wspomnianą w Deklaracji kwestię identyfikacji płciowej. Według celów nauczania dla klas IV-VIII szkoły podstawowej, uczeń:

II. 5. wyjaśnia, na czym polega identyfikacja z własną płcią (s. 198)

Ponadto, do zadań szkoły należy:

5) wzmacnianie procesu identyfikacji z własną płcią; docenianie komplementarności płciowej i współdziałania (s. 201)

Również w ramach podstawy z 2012 roku wśród treści nauczania dla klas IV-VI znajdują się:

6. Różnice i podobieństwa między chłopcami i dziewczętami; identyfikacja z własną płcią; akceptacja i szacunek dla ciała (s. 57)

Podsumowując, wymienione w Deklaracji „wprowadzenie edukacji antydyskryminacyjnej i seksualnej w każdej szkole (…) zgodnej ze standardami WHO” oznacza jedynie uwzględnienie aktualnej wiedzy zawartej w standardach w ramach realizacji obecnie obowiązującej podstawy programowej.

Realizacja powyższego celu Deklaracji nie może zostać osiągnięta poprzez wprowadzenie oddzielnego przedmiotu czy zobowiązanie nauczycieli do przekazania dodatkowych treści nauczania, ponieważ, jak wykazaliśmy, jest to poza kompetencjami prezydenta Warszawy. Samorząd posiada jednak inne środki. Jest to np. prowadzenie szkoleń dla nauczycieli, na temat wiedzy zawartej w standardach WHO, w ramach funkcjonowania samorządowej placówki doskonalenia nauczycieli – Warszawskiego Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń, o czym Rafał Trzaskowski wspomina w swoim oświadczeniu.