Rozszerzenie UE a reformy traktatów

W Unii Europejskiej trwa obecnie debata dotycząca reformy traktatów unijnych. Jeszcze na początku 2023 roku portal Deutsche Welle informował, że szefowa MSZ Niemiec postuluje zniesienie zasady jednomyślności w unijnych głosowaniach. Z kolei Polska Agencja Prasowa (PAP) donosiła, że Niemcy i Francja złożyły na posiedzeniu Rady Europejskiej dokument, w którym uzależniano dalsze rozszerzenie UE od zmiany traktatów.

Obecnie Rada Unii Europejskiej potrzebuje jednomyślności w sprawach, które uznawane są przez państwa członkowskie za delikatne. To na przykład kwestie związane z finansami UE czy pomocą społeczną. W większości spraw Rada podejmuje decyzje większością kwalifikowaną.

Co Parlament Europejski proponuje w swojej rezolucji?

9 czerwca 2022 roku Parlament Europejski przyjął rezolucję wzywającą do zmiany unijnych traktatów – Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) i Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Nie proponował w niej jednak całkowitego odejścia od zasady jednomyślności. PE chce jednocześnie, aby większość kwalifikowana obowiązywała w większej liczbie spraw. Ma to usprawnić proces podejmowania decyzji przez Radę.

Chodzi także o reformę art. 48 ust. 7 TUE, który już teraz daje Radzie Europejskiej możliwość zezwolenia Radzie UE, aby w konkretnym przypadku lub w dziedzinie, w której wymagana jest jednomyślność, głosowała większością kwalifikowaną. Aby tak się stało, sama Rada Europejska musi się na to zgodzić jednomyślnie.

Parlament proponuje, aby w tym przypadku w Radzie Europejskiej wystarczyła większość kwalifikowana. Jednocześnie nie znika z tego przepisu zasada, która gwarantuje, że żadna taka decyzja Rady Europejskiej nie zostanie podjęta bez zgody parlamentów wszystkich państw członkowskich.

Kolejna rezolucja jest w drodze

Od roku po przyjęciu tej rezolucji w Traktacie o Unii Europejskiej nie doszło do proponowanych zmian. Obecnie europarlamentarna Komisja Spraw Konstytucyjnych (AFCO) pracuje nad kolejną rezolucją.

Na 25 października 2023 roku planowane jest spotkanie Komisji, na którym odbędzie się głosowanie nad projektem nowej rezolucji. Stanowi ona ponowne wezwanie do zmiany traktatów. Jednocześnie uwzględniono w niej kilka innych pomysłów na reformy, które pojawiły się od uchwalenia poprzedniej rezolucji.

Kompetencje wyłączne i kompetencje dzielone w nowej rezolucji

W najnowszym projekcie rezolucji powtórzone zostały postulaty z tej poprzedniej, dotyczące zmian w art. 29 i art. 48 Traktatu o Unii Europejskiej (poprawki 54 i 77). Poza tym proponuje się 265 innych poprawek.

Kompetencje wyłączne Unii Europejskiej to takie, w których Unia sama stanowi prawa, a państwa członkowskie robią to tylko z jej upoważnienia (art. 2 Traktatu o funkcjonowaniu UE). Kompetencją wyłączną jest np. unia celna czy polityka pieniężna w strefie euro.

Kompetencje dzielone z kolei to takie, w których i Unia, i państwa członkowskie mogą przyjmować wiążące prawa (art. 4 TFUE). Obecnie to np. polityka społeczna, środowiskowa i transportowa. W pozostałych kompetencjach Unia może wspierać państwa, ale nie może narzucać na nie wiążących praw (art. 6 TFUE).

Najnowsza rezolucja, jeśli tylko zostanie przyjęta przez Parlament Europejski, proponuje, aby niektóre kwestie związane ze środowiskiem, różnorodnością biologiczną i zmianą klimatu zostały przeniesione z kompetencji dzielonych do wyłącznych. Z kolei niektóre kwestie związane z ochroną zdrowia (np. transgraniczne zagrożenia zdrowia) mają zostać przeniesione z kompetencji wspierających do dzielonych. Ograniczy to częściowo swobodę państw członkowskich w decydowaniu w tych sprawach.

Co się stanie, jeśli Komisja przegłosuje projekt?

Należy pamiętać, że głosowanie, które odbędzie się 25 października, ma na celu ukończenie prac nad projektem rezolucji wzywającej do zmiany traktatów. Przyjęcie takiego projektu nie oznacza, że traktaty zostaną od razu zmienione. 

Jak czytamy w art. 48 Traktatu o Unii Europejskiej, rezolucja jest dopiero pierwszym krokiem na drodze do zmiany traktatów. Wyrażona w niej propozycja Parlamentu Europejskiego musi zostać przekazana Radzie Europejskiej przez Radę Unii Europejskiej. Nawet ona nie może jednak samodzielnie zreformować prawa unijnego.

Rada Europejska musi zwołać konwent złożony z przedstawicieli parlamentów narodowych, szefów państw lub rządów państw członkowskich, Parlamentu Europejskiego i Komisji. Konwent musi rozpatrzyć propozycje zmian i przyjąć je w drodze konsensusu.

Dalej sprawa trafia na konferencję przedstawicieli rządów państw członkowskich. Muszą oni jednomyślnie zgodzić się na modyfikacje w traktatach. Dodatkowo zmiany te nie mogą wejść w życie bez akceptacji wszystkich państw członkowskich Unii. Zatem do zmian w traktatach jeszcze długa droga.