Ważą się losy „Lex Tusk”

26 maja br. Sejm przegłosował ustawę powołującą komisję ds. rosyjskich wpływów. Zajmie się ona zbadaniem działań na szkodę Polski, których dopuściły się osoby publiczne w latach 2007–2022. W poniedziałek 29 maja prezydent Andrzej Duda najpierw ogłosił, że podpisze ustawę, a następnie skieruje ją do Trybunału Konstytucyjnego (TK). Jednak już w piątek 2 czerwca zapowiedział złożenie projektu nowelizacji ustawy.

Działalność komisji budzi wątpliwości dotyczące jej zgodności z konstytucją. Andrzej Zybertowicz, doradca prezydenta, w programie „Kawa na ławę” z 4 czerwca stwierdził, że sam Andrzej Duda w momencie podpisywania „Lex Tusk” nie był pewny niektórych zapisów i dlatego zdecydował się skierować ustawę do Trybunału Konstytucyjnego w trybie następczym. 

Zybertowicz zarzucił również opozycji, że „wydziwia” ona w sprawie podpisu złożonego przez prezydenta mimo skierowania ustawy do TK. Zwrócił uwagę, że poprzedni prezydent  – Bronisław Komorowski – skorzystał z takiej możliwości aż sześć razy. O jakie przepisy chodziło?

2011: ustawa o dostępie do informacji publicznej

We wrześniu 2011 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o dostępie do informacji publicznej. Kontrowersje wzbudził fakt, że Senat dodał do projektu ustawy dwa nowe przepisy, których nie było w oryginalnym projekcie. 

Bronisław Komorowski 27 września 2011 roku zapowiedział, że skieruje ustawę do Trybunału Konstytucyjnego w trybie kontroli następczej. Prezydent poprosił o zbadanie trybu przegłosowania poprawki senackiej. Swoją decyzję uzasadniał tym, że nie może zawetować pojedynczego artykułu, a jednocześnie samą ustawą uważa za korzystną.

Trybunał Konstytucyjny uznał poprawki Senatu za niekonstytucyjne. Sędziowie argumentowali, że Senat nie może za pomocą poprawek dodawać do ustawy całkowicie nowych elementów, nieprzewidzianych w pierwotnym tekście. 

2012: waloryzacja emerytur i spłata należności

Donald Tusk w exposé z 2011 roku zapowiedział zmianę, zgodnie z którą przez pewien czas waloryzacja rent i emerytur miała mieć charakter kwotowy zamiast procentowego. Prezydent podpisał ustawę w tej sprawie i od 1 marca 2012 roku emerytury wzrosły o jednakową kwotę 71 zł.

Wcześniej, w lutym 2012 roku, Bronisław Komorowski skierował jednak tę ustawę do Trybunału Konstytucyjnego w trybie następczym. Obawy głowy państwa dotyczyły m.in. tego, że w przypadku tych emerytów, którzy pobierają wyższe świadczenia, nie zostanie osiągnięty cel waloryzacji. W efekcie otrzymają oni mniejszą podwyżkę emerytury. Zmiana przepisów była więc potencjalnie niezgodna z zasadą równości wynikającą z art. 32 konstytucji. 

Część przepisów ustawy rzeczywiście zostało uznane za niekonstytucyjne. 

2012: ustawa o spłacie niektórych niezaspokojonych należności przedsiębiorców

W tym samym roku prezydent skierował do TK w trybie następczym ustawę o spłacie niektórych niezaspokojonych należności przedsiębiorców. Komorowski podpisał ustawę, ponieważ istniała „pilna potrzeba rozwiązania palącego problemu społecznego, jakim jest trudna sytuacja firm poszkodowanych przy wykonywaniu kontraktów na budowę dróg i autostrad”. 

Wniosek prezydenta dotyczył zbadania konstytucyjności niektórych przepisów ustawy, które powodowały, że z ustawy nie mogły skorzystać duże firmy będące podwykonawcami czy dostawcy materiałów dla podwykonawców. Trybunał częściowo przychylił się do stanowiska prezydenta i uznał dwa zgłoszone przepisy za niekonstytucyjne.

2013: sprawa SKOK

W kwietniu 2013 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. Zmiana przepisów miała służyć wprowadzeniu specjalnych regulacji zwiększających stabilność instytucji SKOK. Wiele przepisów ustawy wzbudziło jednak wątpliwości dotyczące zgodności z konstytucją. Poza prezydentem ustawę do TK zgłosili też posłowie i senatorowie. 

Bronisław Komorowski argumentował podpisanie ustawy tym, że wzmacnia ona stabilność systemu finansowego oraz zapewnia bezpieczeństwo depozytów obywateli. Jednak prezydent miał wątpliwości odnośnie do trybu przejmowania kas przez banki i likwidacji kas. Trybunał częściowo przyznał głowie państwa rację: na trzy zaskarżone przez Komorowskiego przepisy jeden został uznany za niekonstytucyjny.

2014: postępowanie wobec osób z zaburzeniami psychicznymi

Na przełomie 2013 i 2014 roku Polska żyła sprawą Mariusza Trynkiewicza – seryjnego mordercy dzieci i przestępcy seksualnego – który w lutym 2014 roku wyszedł z więzienia. 

W listopadzie 2013 weszła w życie ustawa o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób – tzw. ustawa o bestiach. Zakładała ona kierowanie takich osób na terapie w ośrodkach zamkniętych. 

Bronisław Komorowski zgodził się z założeniami ustawy. Jednak według prezydenta umieszczenie osoby w zamkniętym ośrodku „stanowi najsurowszą formę ingerencji w wolność osobistą człowieka”. Stąd decyzja o skierowaniu ustawy do TK w trybie następczym. Trybunał przyznał prezydentowi częściową rację, przede wszystkim w zakresie art. 46, który przewidywał sporządzanie opinii w sprawie niezbędności dalszego pobytu w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym tylko przez jednego lekarza psychiatrę.

2014: kontrowersje wokół OFE

Niedawno pisaliśmy o budzącej do dziś kontrowersje ustawie zmieniającej funkcjonowanie Otwartych Funduszy Emerytalnych, przyjętej 6 grudnia 2013 roku. Na mocy zmienionych przepisów początkiem 2014 roku OFE przekazało Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych skarbowe papiery wartościowe, które następnie umorzono. Dotyczyło to 51,5 proc. jednostek rozrachunkowych, znajdujących się na koncie każdego członka OFE. 

Prezydent Komorowski podpisał ustawę. Skierował ją jednak do TK ze względu na potencjalnie pogwałcenie kilku zasad konstytucji, m.in. zaufania do państwa i stanowionego prawa oraz swobody prowadzenia działalności gospodarczej. Wątpliwości głowy państwa dotyczyły np. zakazu inwestowania OFE w papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa.

Trybunał nie przyznał jednak tym razem racji prezydentowi co do większości uwag. Za niezgodny uznano jeden przepis.

2015: nierozwiązana do dziś sprawa leczenia niepłodności

W czerwcu 2015 roku weszła w życie ustawa o leczeniu niepłodności, która regulowała m.in. dawstwo komórek rozrodczych. Prezydent, choć podpisał ustawę, zakwestionował przepis pozwalający na pobranie komórek rozrodczych od osoby, która nie jest zdolna do świadomego wyrażenia na to zgody.

Wniosek w sprawie sprawdzenia tego przepisu został skierowany do Trybunału Konstytucyjnego. Nigdy jednak nie został rozstrzygnięty. Niedawno Monitor Konstytucyjny przypomniał tę i inne sprawy czekające od lat na rozpatrzenie przez sędziów TK.

Andrzej Duda również korzysta z trybu następczego

Obecny prezydent użył tej opcji w lutym bieżącego roku przy okazji nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym. Podobna sytuacja miała miejsce w styczniu 2020 roku przy okazji innych zmian w sądownictwie. Wówczas Andrzej Duda użył trybu następczego wobec nowelizacji przepisów dotyczących Krajowej Rady Sądownictwa. 

Wcześniej, w lutym 2018, roku Andrzej Duda podjął podobną decyzję w odniesieniu do ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej.