Świadczenia rodzinne tylko dla uczniów

15 maja 2024 r. Sejm przeważającą większością przegłosował zmiany w tzw. ustawie pomocowej, czyli ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. W nowelizacji rząd wydłużył legalny pobyt obywateli Ukrainy na terenie Polski do 30 września 2025 r. i uregulował zasady przyznawania świadczeń przysługujących z tego tytułu.

Część rozwiązań zawartych w ustawie dotyczy dzieci z Ukrainy znajdujących się na terenie Polski. Ustawodawcy zmienili art. 26 ustawy poprzez uzależnienie wypłaty świadczeń 800 plus oraz Dobry Start (jednorazowe wsparcie dla uczniów rozpoczynających rok szkolny) od realizacji obowiązku szkolnego. 

Weryfikacja, czy dziecko rzeczywiście uczęśzcza do szkoły, będzie się odbywać przez System Informacji Oświatowej (SIO). Przepisy weszły w życie w większości 1 lipca 2024 r.

Polityk Konfederacji mówi o kłamstwie rządu i mediów

10 listopada Grzegorz Płaczek, poseł Konfederacji, opublikował na swoich mediach społecznościowych (X, Facebook, Instagram) post, w którym oskarżył media oraz minister edukacji narodowej Barbarę Nowacką o kłamstwo w sprawie prawa ukraińskich dzieci do pobierania świadczenia 800 plus. Według polityka w przestrzeni publicznej powielana jest nieprawdziwa informacja, z której wynika, że już od 1 września 2024 r. dzieci ukraińskie, które nie chodzą do szkół, nie dostają świadczeń rodzinnych.

Jako dowód potwierdzający te słowa poseł pokazał pismo, które otrzymał z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w odpowiedzi na interwencję poselską. Polityk nie sprecyzował, jakie dokładnie pytanie wysłał do ZUS. Z pisemnej odpowiedzi prezesa zakładu wynika jednak jasno, że zgodnie z treścią nowelizacji z 15 maja przepisy wstrzymujące wypłacanie 800 plus dla dzieci unikających obowiązku szkolnego jeszcze nie obowiązują. 

Przepisy mówią jasno – zmiany dopiero od 2025 roku

Zgodnie z odpowiedzią z ZUS oraz z samą treścią ustawy (art. 17) przyznawanie i wypłata świadczenia 800 plus obowiązują na dotychczasowych zasadach do 31 maja 2025 r. Dopiero podczas przyznawania świadczeń na nowy okres rozliczeniowy, zaczynający się w czerwcu 2025 roku, zaczną obowiązywać nowe zasady, zgodnie z którymi tylko rodzice ucznia polskiej szkoły mogą ubiegać się o świadczenia wychowawcze. 

KLAMSTWEM JEST, że ukraińskie dzieci MUSZĘ od 01.09.2024 r. chodzić do polskiej szkoły i mieszkać w Polsce, aby móc uzyskać comiesięczne świadczenie 800+. Informacja ta rozeszła się szeroko w mediach, ale problem polega na tym, że jest… NIEPRAWDZIWA. A przecież informowała o… pic.twitter.com/DCGNZV1XjQ

— #tosiesamokomentuje (@placzekgrzegorz) November 7, 2024

Prawo do świadczeń rodzinnych, takich jak 800 plus, przyznawane jest na dwunastomiesięczne okresy rozliczeniowe – od 1 czerwca do 31 maja następnego roku. Rodzice składają wnioski o przyznanie świadczeń cyklicznie – można to zrobić od 1 lutego do 30 czerwca, co oznacza, że wnioski o przyznanie świadczeń na trwający okres rozliczeniowy 2024/2025 zostały już przez rodziców złożone – zanim nowelizacja weszła w życie.

Komunikaty ministerstwa mogły być mylące

Gdy ustawa była po raz pierwszy omawiana w Sejmie, jej sprawozdawca, wiceminister spraw wewnętrznych i administracji Maciej Duszczyk, mówił o niej tak: „To [powiązanie 800 plus z obowiązkiem szkolnym – przyp. Demagog] jest bardzo daleko idąca zmiana, która wejdzie w życie dopiero od nowego roku. Już dzisiaj zostały wprowadzone wnioski. Nie ma technicznej ani praktycznej możliwości, żeby te wnioski zostały dzisiaj wycofane, więc ten przepis wejdzie w życie w późniejszym okresie” (s. 29).

Ustawa jest efektem wspólnych prac pięciu ministerstw, wśród których głównym, według uzasadnienia projektu, było Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA). Mimo to pytania o szczegóły projektu były kierowane do Ministerstwa Edukacji Narodowej (MEN). Przedstawiciele MEN odsyłali osoby poszukujące informacji do ministerstwa rodziny, pracy i polityki społecznej (MRPiPS). 

Nieprecyzyjne odpowiedzi na temat wejścia w życie tych przepisów pojawiały się kilkakrotnie w oficjalnych komunikatach MEN. – Wnioski o 800 plus składa się dopiero na początku 2025 roku, tak rzeczywiście jest w naszym systemie. Ale obowiązek szkolny obowiązuje od 1 września 2024 r. – mówiła ministra Mucha na konferencji „Uczniowie z Ukrainy w polskich szkołach” [czas nagrania 19:05]. Powtórzyła to na początku października w rozmowie z OKO.press i przekonywała, wbrew faktom, że już teraz można stracić 800 plus przez uchylanie się od obowiązku szkolnego.

W komunikacie dla rodziców na stronie MEN mowa jest tylko o tym, że świadczenie będzie wypłacane pod warunkiem, że dziecko będzie chodzić do szkoły. Uproszczona informacja o tym, że obowiązek funkcjonuje od 1 września tego roku i że od jego realizacji zależy wypłata świadczeń, znalazła się też na ulotkach informacyjnych przygotowanych przez MEN, które publikowały na swoich stronach internetowych niektóre samorządy, szkoły czy portale związane z edukacją (przykłady: 1, 2, 3).

Co przekazały media?

Skróconą informację, w której przemilczano datę obowiązywania nowych warunków wypłaty świadczeń, powielały za przedstawicielami MEN niektóre media newsowe (przykłady: 1, 2, 3). Znajdziemy jednak przykłady materiałów, w których podano, że w praktyce zmiany wejdą w życie dopiero w 2025 roku (przykłady: 1, 2, 3).

Te dane przytoczyły następnie różne portale (1, 2, 3), choć w praktyce 800 plus nie mogło jeszcze zostać nikomu odebrane i nie ma pewności, czym spowodowany jest ten spadek. Można spekulować, że winne są temu sposób komunikowania przez ministerstwo wprowadzonych zmian (rodzice myśleli, że stracą pieniądze już teraz) lub obawa przed karami za niewypełnienie obowiązku szkolnego. Nie ma jednak źródeł, które mogłyby to potwierdzić.

O tym, że kary za niespełnianie obowiązku szkolnego dla ukraińskich rodzin będą takie same, jak dla polskich, mówiła podczas wspomnianej wcześniej konferencji ministra Mucha [czas nagrania: 23:00]. O grzywnie i o przymusie bezpośrednim wspomina również komunikat na stronie MEN. Wynikają one z art. 42 ustawy Prawo oświatowe.