Jest ich od 3 do nawet 7 mln

Według informacji polskiego rządu w naszym kraju jest ponad 3 mln osób z prawnym potwierdzeniem niepełnosprawności. Jak dodano, w rzeczywistości może być ich nawet od 4 do 7 mln. Dane opracowano na podstawie Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku. Osoby z niepełnosprawnościami stanowiły wtedy 12 proc. ludności kraju.

W 2014 roku GUS opublikował wyniki Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia (EHIS). Badanie wskazuje, że w tym okresie w Polsce orzeczenie o niepełnosprawności posiadało ponad 3,8 mln mieszkańców Polski, w tym ponad 180 tys. dzieci, co stanowiło ponad 3 proc. populacji w wieku 0-14 lat.

Co roku GUS publikuje także raport dotyczący sytuacji osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy. Na podstawie tych danych w grudniu 2021 roku w Polsce było 2,3 mln osób z orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności lub z orzeczeniem o niezdolności do pracy, które pobierały świadczenia takie jak emerytura czy renta socjalna.

To bardzo różnorodna grupa

Jak wskazano w publikacji „Fakty i mity o osobach z niepełnosprawnością”, osoby z niepełnosprawnością przywołują różne skojarzenia: dla jednej osoby będzie to ktoś z widoczną niepełnosprawnością fizyczną, dla innej – osoba głucha czy niewidoma.

W Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych można przeczytać, że niepełnosprawni to osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza, lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi. Co więcej, niepełnosprawność jest określana jednym z trzech stopni: znacznym, umiarkowanym lub lekkim.

Każda z tych osób ma prawo, co również wskazano w Karcie, do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie może podlegać dyskryminacji.

Wciąż czekają na wdrożenie Konwencji ONZ

Polska podpisała Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych w 2007 roku, a ratyfikowała we wrześniu 2012 roku. Konwencja ma zapewnić osobom z niepełnosprawnościami traktowanie na równi z innymi obywatelami we wszystkich aspektach życia. Mieści się w tym również prawo do samodzielnego życia.

Polska wciąż jest na etapie wdrażania postanowień dokumentu, chociaż minęło już ponad 10 lat od jego ratyfikacji. Więcej szczegółów na ten temat poznasz w innej naszej analizie.

W 2018 roku Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami wydał szereg rekomendacji dla Polski, wśród których znalazło się przyjęcie ogólnokrajowej strategii na rzecz wdrożenia konwencji. Trwają prace nad taką strategią pod postacią projektu ustawy o równych szansach osób z niepełnosprawnościami. Mają się one zakończyć w październiku tego roku.

To jedna z grup najbardziej narażonych na skrajne ubóstwo

W raporcie z 2021 roku, czyli w ostatnim dostępnym obecnie źródle na temat ubóstwa osób z niepełnosprawnościami, wskazano, że gospodarstwa z przynajmniej jedną osobą mającą orzeczenie o niepełnosprawności są w większym stopniu narażone na skrajne ubóstwo.

Co prawda na przestrzeni lat stopa skrajnego ubóstwa w przypadku osób z niepełnosprawnościami spadła. Jeszcze w 2015 roku wynosiła 9,1 proc. wśród gospodarstw z jedną osobą z niepełnosprawnością. W przypadku, gdy było to dziecko do lat 16, wskaźnik ten wzrastał do 10,7 proc.

Zdecydowana większość z nich nie ma pracy

W 2022 roku Najwyższa Izba Kontroli opublikowała raport, w którym wskazała, że prowadzona przez powiatowe urzędy pracy aktywizacja osób z niepełnosprawnościami jest nieskuteczna. Dodano, że zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami w Polsce od lat utrzymuje się na bardzo niskim poziomie.

Przyjęto, że w Polsce jest ok. 3 mln osób z niepełnosprawnościami powyżej 16. roku życia (z wydanym orzeczeniem) i tylko ok. 0,5 mln z nich pracowało. W czwartym kwartale 2022 roku, według danych GUS, wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w wieku od 16 do 64 lat wyniósł 29,8 proc. W analogicznym okresie wskaźnik zatrudnienia wszystkich Polaków w grupie wiekowej od 20 do 64 lat wyniósł 77,3 proc.

Na temat ich seksualności istnieją krzywdzące mity

Mało mówi i pisze się o seksualności osób z niepełnosprawnościami, które doświadczają różnego rodzaju dyskryminacji w tej sferze. Tak wynika z raportu Fundacji Avalon, przygotowanego przez SW RESEARCH. Wnioski opublikowano na początku stycznia 2021 roku.

Co trzeci respondent doświadczył negatywnych komentarzy odnoszących się do seksualności (36 proc.). Częściej słyszały je kobiety i osoby z niepełnosprawnością wrodzoną. Od kogo? Przede wszystkim od znajomych i członków rodziny, czyli od osób z najbliższego otoczenia.

Dwie na pięć osób z niepełnosprawnościami, biorących udział w badaniu, spotkało się z dyskryminacją ze względu na to, że seksualność ich nie dotyczy lub nie powinny posiadać dzieci. A z badania wynika, że 68 proc. respondentów chciałoby zostać rodzicami (s. 34). Aż 57 proc. badanych odczuwa bariery fizyczne lub psychiczne w realizowaniu potrzeb seksualnych.

Wojtek Sawicki, który choruje na dystrofię mięśni Duchenne’a, łamie wszelkie stereotypy, opowiadając o swoim życiu intymnym z żoną. W przyszłości chce mieć z nią dzieci. „Zarzuca nam się lekkomyślność, że skażemy dzieci na chorobę, cierpienie. Egoizm, bo moje dziecko nie będzie miało dobrego ojca” – przyznał Sawicki w wywiadzie dla magazynu „Viva!”.

Wciąż nie mają dostępu do wielu miejsc publicznych

Osoby z niepełnosprawnościami nigdy nie mają gwarancji, że miejsce – powszechnie dostępne dla innych – dla nich nie będzie poza zasięgiem. W 2018 roku Najwyższa Izba Kontroli opublikowała raport, z którego wynika, że osoby starsze i niepełnosprawne wciąż mają kłopot z brakiem dostępności do obiektów przestrzeni publicznej. Nie mogą swobodnie korzystać m.in. z bibliotek, muzeów, ośrodków kultury.

W 2022 roku głośno było o sytuacji mającej miejsce podczas gali Wiktorów. Bogumiła Siedlecka-Goślicka z Fundacji Avalon, znana jako aktywistka „Anioł na resorach”, odebrała nagrodę za aktora Marcina Dorocińskiego. Miała przy tej okazji powiedzieć o sytuacji osób z niepełnosprawnościami w Polsce. Nagrodę musiała odbierać pod sceną, ponieważ dostać się na nią można było tylko schodami.

Dostają rentę w wysokości minimum 1 588,44 zł brutto

Nie sposób oszacować, na jakie kwoty mogą liczyć osoby niepełnosprawne co miesiąc, ponieważ każda sytuacja jest indywidualna, a na pobierane świadczenia wpływa szereg czynników. Często pobieranie jednego świadczenia, wyklucza możliwość uzyskania innego.

Najwyższym świadczeniem, o jakie może ubiegać się dorosła osoba z niepełnosprawnością, jest renta socjalna. Gdy ją pobiera, nie może jednocześnie otrzymywać innych świadczeń, takich jak np. emerytura. Minimalna wysokość renty socjalnej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi obecnie 1 588,44 zł brutto.

Protestujący w Sejmie domagają się, aby kwota tego świadczenia została zwiększona do minimalnego krajowego wynagrodzenia, czyli do 3 490 zł brutto.

Osoba niepełnosprawna może otrzymywać również inne świadczenia, m.in. dodatek pielęgnacyjny, który wynosi obecnie 294,39 zł. Przysługuje on osobom z całkowitą niezdolnością do pracy lub niezdolnych do samodzielnej egzystencji oraz osobom powyżej 75. roku pobierającym emeryturę lub rentę. Istnieje jeszcze świadczenie uzupełniające 500 plus dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

Ich opiekunowie, aby dostać świadczenie, muszą rezygnować z pracy

Za opiekę nad osobą z niepełnosprawnością można pobierać świadczenie pielęgnacyjne, które jest najwyższym takim świadczeniem dla opiekuna. Przysługuje ono matce lub ojcu osoby niepełnosprawnej, a także innemu prawnemu opiekunowi dziecka, np. rodzinie zastępczej.

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała do ukończenia przez nią 18. roku życia albo w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia. Świadczenie nie wzrasta wraz z kolejnym dzieckiem z niepełnosprawnością w rodzinie. Niezależnie od tego, czy sprawuje się opiekę nad dwójką, trójką czy czwórką osób, dostanie się taką samą kwotę.

Opiekunowie osób z niepełnosprawnościami chcą pracować

Uzależnienie pomocy bliskiej osoby od konieczności rezygnacji z pracy zarobkowej przez opiekunów od lat spotyka się z krytyką środowisk osób z niepełnosprawnościami i ich bliskich. Negatywnie na ten temat wypowiada się także Rzecznik Praw Obywatelskich.

Opiekunowie mają kłopoty nawet z odebraniem nagród. Anna Nowak otrzymała tytuł „Wolontariuszki Roku” za 30 lat pracy wolontaryjnej. Miasto Poznań chciało jej przekazać nagrodę pieniężną w wysokości 4 tys. zł, ale Nowak początkowo jej nie przyjęła. Bała się, że straci przez to świadczenie pielęgnacyjne. Podobne obawy miał pisarz Igor Jarek.

Głośno o problemie mówi pisarka Agnieszka Szpila, matka dwójki dzieci z niepełnosprawnościami. Za swój tekst „Gdzie są te dzieci? W dupie” otrzymała nagrodę Grand Press. W swoim tekście świadczenie pielęgnacyjne nazywa „jedynym pewnym źródłem utrzymania”.

Szpila pisze:

Rząd obiecuje, że to się zmieni. W połowie stycznia br. pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych Paweł Wdówik poinformował, że kończą się prace nad projektem ustawy umożliwiającej podjęcie pracy zarobkowej opiekunom osób niepełnosprawnych bez utraty przez nich świadczeń. Szczegółów na razie nie znamy.