Wiarygodność i zaufanie do mediów

Telewizja i internet utrzymują się w czołówce pozyskiwania informacji o wydarzeniach w kraju i na świecie. Według badań Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) przeprowadzonych w dniach 11-20 kwietnia 2023 roku jest to odpowiednio 49 proc. i 37 proc. Z kolei raport Digital News z 2023 roku bardziej wyszczególnił te dane. Wynika z niego, że 37 proc. respondentów ogląda TVN (w tym TVN24), 31 proc. Polsat News, a 24 proc. wiadomości przekazywane w telewizji publicznej (s. 91). Jeśli chodzi o portale internetowe to rozkład procentowy prezentuje się następująco: 39 proc. respondentów korzysta z portalu Onet, 32 proc. z Wirtualnej Polski (WP), a 23 proc. z portalu Interia.

W październiku 2023 CBOS opublikowało raport pt. „Postrzeganie mediów w Polsce”. Badanych pytano o to, co myślą na temat wiarygodności programów informacyjnych i publicystycznych w różnych telewizjach, takich jak TVP (TVP1, TVP2, TVP Info), TVN (TVN, TVN24) i Polsat (Polsat, Polsat News). Wyniki pokazują, że:

• 32 proc. ankietowanych uznaje programy w Polsacie i Polsat News za wiarygodne, a 20 proc. ma odmienne zdanie. 
• 26 proc. ankietowanych uznaje, że TVN i TVN24 prezentuje wiarygodne programy, ale 38 proc. twierdzi, że nie można im ufać. 
• Tylko 26 proc. uważa, że programy telewizji publicznej są wiarygodne, a aż 47% uważa, że nie są godne zaufania (s. 6).

Źródło: Postrzeganie mediów 2023. Opracowanie: Michał Feliksiak, Marcin Głowacki, www.cbos.pl

Jak zmieniła się wiarygodność przez ponad dekadę? Największe zróżnicowanie występowało w programach telewizji publicznej. W 2012 roku tylko 5 proc. uważało je za niewiarygodne. Dla TVN ocena wynosiła 7 proc., a najmniejsza rozbieżność była w Polsacie, gdzie 5% osób uznało, że jest niewiarygodna. 

Jeśli chodzi o portale internetowe, to dane CBOS wskazują, że mniej osób z nich korzysta jako źródła informacji (40 proc. ankietowanych; s. 2). Oceniając wiarygodność trzech portali (Onet, WP i Interia) w 2023 roku, średnia ocena wiarygodności dla Onetu wyniosła 2,90, a dla Wirtualnej Polski 2,96, co sugeruje, że są one średnio oceniane pod kątem wiarygodności. Interia uzyskała najwyższą ocenę, osiągając średnią 3,04. Interesujące są wnioski, z których wynika, że ludzie widzą te trzy portale nie jako różne, ale jako do siebie podobne (s. 16). W przeciwieństwie do tego, sytuacja w tradycyjnych mediach wydaje się być odmienna. W tym przypadku można zaobserwować podział partyjny i zróżnicowanie odbiorców w  zależności od preferencji politycznych (s. 5-8).

Bezstronność mediów

Według ustawy o radiofonii i telewizji, stacje publiczne powinny kierować się misją publiczną, a jedną z głównych zasad jest bezstronność (art. 21). To oznacza utrzymywanie neutralnego i bezstronnego sposobu podejścia do tematów, unikania jednostronności i jasnych sympatii. Z danych raportu CBOS wynika, że według ankietowanych większość mediów w Polsce nie zachowuje neutralności (s. 11) . Łącznie 65% respondentów jest zdania, że większość mediów w Polsce nie prezentuje bezstronności.

Ostatnio w polskim Sejmie oraz w szerszym kontekście politycznym, temat bezstronności mediów w Polsce stał się przedmiotem dyskusji, o czym pisały różne redakcje (np. 1, 2, 3). W obecnym roku nabiera to szczególnego znaczenia ze względu na wybory. We wtorek, 19 grudnia, do Sejmu wpłynął poselski projekt uchwały ws. przywrócenia ładu prawnego oraz bezstronności i rzetelności mediów publicznych oraz PAP. W treści czytamy, że organy państwa Rzeczypospolitej Polskiej powinny natychmiast podjąć działania mające na celu przywrócenie ładu konstytucyjnego (s. 2). Te działania obejmują zapewnienie obywatelom dostępu do rzetelnej informacji, a także zapewnienie niezależności, obiektywizmu i pluralizmu w działaniach mediów publicznych. 

Wolność mediów

W publikacji pt. „Monitoring wolności mediów w Europie” wskazano, że kwestia wolności mediów, bezstronności oraz zaufania do nich łączą się w kompleksowy obraz funkcjonowania środowiska medialnego. Wspólnie te elementy wpływają na kształtowanie otwartego i demokratycznego dialogu w społeczeństwie (s. 22). Utrzymanie równowagi między wolnością mediów, ich bezstronnością a zaufaniem społecznym jest ważnym aspektem dla zachowania zdrowego funkcjonowania mediów. 

W okresie od 6 do 21 marca 2023 r. Uniwersytet w  Loughborough wraz z Komisją Niezależności Redakcyjnej przeprowadzili badanie ankietowe, obejmujące 4023 respondentów w Polsce, Czechach, na Słowacji i na Węgrzech. Wśród zadanych pytań znalazły się te dotyczące wolności mediów. Wyniki badania pokazują znaczny wzrost obaw dotyczących wolności mediów, zwłaszcza na Słowacji i w Polsce. 

W Polsce 71 proc. respondentów wyraziło te obawy, co oznacza wzrost o 8 proc.  w porównaniu z 2022 rokiem (s. 6). Większość respondentów popiera wprowadzenie bardziej rygorystycznych przepisów mających na celu ochronę wolności i niezależności mediów, a odsetek zgody jest nieco wyższy w tym roku w Słowacji i Polsce (s. 31). 85 proc. respondentów z Polski stwierdziło, że niezależność treści redakcyjnych od rządu stanowi ważną wartość dziennikarską (s. 35). 

Jak wynika z analizy Światowego Indeksu Wolności Prasy 2023 Polska znalazła się na 57. miejscu. Jest to poprawa w porównaniu z 2022 rokiem, gdy zajęła 66. miejsce, co było najgorszym wynikiem w historii. Wśród czynników, które wpływają na niski wskaźnik wolności prasy w  Polsce wskazano: 

• Kontekst polityczny 
• Ramy prawne 
• Kontekst ekonomiczny 
• Kontekst społeczno-kulturowy
• Bezpieczeństwo

Rynek mediów i stanowisko Unii Europejskiej

Na trudność związaną z brakiem wolności i bezstronności mediów zwraca uwagę także Unia Europejska. We wrześniu 2022 roku Komisja Europejska przedstawiła propozycję nowych przepisów dotyczących mediów w UE, nazywanych „Europejskim aktem o wolności mediów”. Debata plenarna odbyła się w październiku 2023. Celem tych zmian jest rozwiązanie problemów związanych z rynkiem mediów w Unii Europejskiej. Chcą poprawić funkcjonowanie tego rynku i zapobiegać ingerencjom politycznym w decyzje redakcyjne. Chodzi też o większą przejrzystość w sprawach własności mediów.

Zaproponowane przepisy obejmują ochronę przed ingerencją polityczną w decyzje redakcyjne oraz przed inwigilacją. Akcentuje się w nich niezależność i stabilne finansowanie usług medialnych, zwłaszcza tych realizujących misję publiczną. Przewiduje się również większą przejrzystość w kwestii własności mediów oraz sposób przydzielania reklam państwowych.

Podsumowanie

Analizując poziom wolności mediów i obiektywizmu w Polsce można zauważyć, że kraj nie wyróżnia się ich wysokim poziomem. To zjawisko ma wpływ nie tylko na pluralizm mediów, ale także na zaufanie społeczeństwa do przekazywanych treści. W polskim krajobrazie medialnym dotkliwie odbija się sytuacja mediów publicznych, ponieważ nadawca publiczny został zobligowany do szczególnej bezstronności i obiektywizmu. To może być jednym z głównych powodów narastającej krytyki wobec tego sektora.