W poprzedniej części naszego cyklu „Cała prawda o Unii Europejskiej” przedstawiliśmy Parlament Europejski mijającej kadencji. Już za 38 dni, 9 czerwca, po raz piąty będziemy mogli wybrać naszą reprezentację do europarlamentu. Wybrane osoby będą współdecydowały o dalszych kierunkach rozwoju UE. O celach tej wspólnoty i sensie jej istnienia wiele mówi historia integracji europejskiej.

Pierwszy impuls do integracji dali Amerykanie

W 1948 roku rząd USA ogłosił program preferencyjnych pożyczek oraz bezzwrotnych dotacji dla Europy, nazwany od nazwiska pomysłodawcy planem Marshalla. Pomoc dla Europy miała zmobilizować ją do samoorganizacji i przejęcia inicjatywy (s. 5). W ten sposób amerykańska inicjatywa przyczyniła się do integracji europejskiej po II wojnie światowej. 

Wizja uzyskania pieniędzy na odbudowę doprowadziła do powstania Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (ang. OEEC), która miała zarządzać środkami uzyskanymi od Stanów Zjednoczonych. W 1960 roku przekształciła się ona w funkcjonującą do dziś Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). 

Następnie decydowały węgiel i stal

Prawdziwym przełomem okazał się 9 maja 1950 roku, kiedy to francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman ogłosił gotowość Francji do budowania wspólnego europejskiego rynku węgla i stali (tzw. deklaracja Schumana). Uznano go za jednego z ojców założycieli zjednoczonej Europy.

Działania te zaowocowały podpisaniem 18 kwietnia 1951 roku traktatu paryskiego, na mocy którego utworzono Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. W skład wspólnoty weszły Belgia, Francja, Włochy, Republika Federalna Niemiec, Luksemburg i Holandia.

W 1952 roku powstało Wspólne Zgromadzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, które uznawane jest za poprzednika dzisiejszego Parlamentu Europejskiego.

Wspólnotę poszerzono o kolejne obszary gospodarki

25 marca 1957 roku podpisano traktat rzymski, na mocy którego powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG). W tym samym czasie zawarto traktat ustanawiający wspólnotę, która przyjęła wspólne zasady rozwoju energii atomowej – Euratom.

Powołano także nowe instytucje – Wysoka Władza (późniejsza Komisja Europejska), Rada Ministrów (późniejsza Rada Unii Europejskiej) oraz Zgromadzenie Parlamentarne (późniejszy Parlament Europejski).

Czas na rozszerzanie wspólnoty

Wraz z rozwojem instytucjonalnym wspólnoty coraz więcej państw europejskich zaczęło się interesować dołączeniem do niej. W ramach EWG doszło łącznie do trzech rozszerzeń:

• I rozszerzenie (1 stycznia 1973 roku) – Dania, Irlandia i Wielka Brytania,
• II rozszerzenie (1 stycznia 1981 roku) – Grecja,
• III rozszerzenie (1 stycznia 1986 roku) – Hiszpania i Portugalia.

Następne rozszerzenia dokonywały się zatem już w ramach Unii Europejskiej:

• IV rozszerzenie (1 stycznia 1995 roku) – Austria, Finlandia, Szwecja,
• V rozszerzenie (1 maja 2004 roku) – Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry,
• VI rozszerzenie (1 stycznia 2007 roku) – Bułgaria, Rumunia,
• VII rozszerzenie (1 lipca 2013 roku) – Chorwacja.

Polska droga do UE zaczęła się jeszcze przed powstaniem Unii

Droga Polski do Unii Europejskiej zaczęła się już w 1989 roku, czyli na 4 lata przed powstaniem Unii. Wtedy też zawarto układ o handlu i współpracy między Polską a EWG. Od 1990 roku Polska posiadała swojego przedstawiciela w UE – był nim Jan Kułakowski. 

W 1991 roku podpisano Układ Europejski. W dokumencie tym Polska i państwa wspólnot europejskich umówiły się m.in. na stopniową liberalizacja handlu i zasady handlu produktami rolnymi. Określono także zasady współpracy gospodarczej, kulturowej i finansowej. Dokument oficjalnie wszedł w życie w 1994 roku.

Wejście do Unii poprzedziły rozmowy akcesyjne

W 1993 władze unijne na szczycie w Kopenhadze opracowały kryteria kopenhaskie, które określają, jakie wymagania musi spełnić państwo chcące wejść do Unii Europejskiej. Dopiero ten dokument umożliwił rozpoczęcie negocjacji akcesyjnych.

Polska swoje rozmowy oficjalnie rozpoczęła 31 marca 1998 roku. Negocjacje prowadzono w 30 obszarach. Ostatnie dwa zamknięte obszary negocjacji dotyczyły budżetu i finansów oraz rolnictwa (s. 11). 

Referendum i wstąpienie do Unii

W związku z podpisaniem traktatu w Atenach na dni 7–8 czerwca 2003 roku zapowiedziano referendum akcesyjne. 77 proc. głosujących opowiedziało się za wstąpieniem do Unii Europejskiej. 

1 maja 2004 roku Polska wraz z dziewięcioma innymi państwami stała się członkiem Unii Europejskiej. Wydarzeniu temu towarzyszyły oficjalne obchody.

W 2024 roku mieliśmy 25. rocznicę utworzenia wspólnej waluty euro

Oficjalnie euro wprowadzono 1 stycznia 1999 roku jako walutę rozliczeniową dla 11 państw. Pierwsze banknoty i monety pojawiły się w 2002 roku. Warunki, jakie państwa muszą spełnić, aby przyjąć euro, określono w art. 140 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz w protokole 13, załączonym do tego Traktatu: 

• Stabilne ceny – inflacja nie wyższa niż 1,5 punktu proc. powyżej inflacji w trzech państwach strefy euro o najbardziej stabilnych cenach.
• Długotrwała równowaga finansów publicznych – planowany lub rzeczywisty deficyt finansów publicznych nie większy niż 3 proc. oraz zadłużenie państwa względem PKB nie większe niż 60 proc.
• Stabilny kurs walutowy – państwo przez minimum 2 lata musi uczestniczyć w mechanizmie kursowym ERM II, a kurs waluty tego państwa nie powinien mieć znacznych (powyżej 15 proc.) odchyleń od kursu euro.
• Stabilne długoterminowe stopy procentowe – długotrwałe stopy procentowe nie wyższe niż 2 punkty proc. powyżej stóp w trzech państwach strefy euro o najbardziej stabilnych cenach.

O tym, jak obecnie wygląda realizacja kryteriów konwergencji w przypadku Polski, przeczytasz w innej naszej analizie.

Tyle o przeszłości. Co nas czeka w przyszłości?

Z historii integracji europejskiej można wyciągnąć kilka ważnych wniosków. Po pierwsze, warto pamiętać, że Unia Europejska i jej instytucje to nie pomysł z najnowszych czasów. Tworzyły ją pokolenia żyjące na przestrzeni kilku dekad.

Po drugie, pierwotnie integracja skupiała się na współpracy gospodarczej – na znoszeniu ceł, usprawnianiu wymiany towarów itp. Jednocześnie już na wczesnych jej etapach pojawiły się umowy dotyczące innych obszarów, np. wspólnej polityki rolnej czy badań i bezpieczeństwa w zakresie energetyki atomowej. Po trzecie, integracja przynosiła na tyle dobre efekty, że kolejne państwa dobrowolnie dołączały do europejskich wspólnot. W Polsce wejście do UE poparła zdecydowana większość społeczeństwa przy stosunkowo dużej frekwencji.

Mamy nadzieję, że wiedząc o źródłach, sensie i celach Unii z większą świadomością zdecydujesz 9 czerwca, w jakich kierunkach ma się ona dalej rozwijać. Parlament Europejski ma ogromny wpływ na wyznaczanie tych kierunków, co pokażemy w kolejnych częściach cyklu „Cała prawda o Unii Europejskiej”.