Już za 30 dni odbędą się wybory do Parlamentu Europejskiego. W poprzednich tekstach z cyklu „Cała prawda o Unii Europejskiej” wyjaśniliśmy m.in., jak wyglądał europarlament mijającej kadencji, jak powstała Unia Europejska oraz dlaczego niektóre popularne narracje o unijnym prawie są fałszywe. 

W tym tekście pokażemy, jak działa Parlament Europejski oraz jakie ma uprawnienia. Ktokolwiek zastanawia się, czy warto wziąć udział w wyborach 9 czerwca, niech wie, jak ważna to instytucja.

Jakie instytucje działają w ramach Unii Europejskiej?

Instytucje wchodzące w skład Unii Europejskiej wymieniono w art. 13. Traktatu o Unii Europejskiej (TUE). Są to:

• Parlament Europejski, 
• Rada Europejska,
• Rada (nazywana też Radą Unii Europejskiej),
• Komisja Europejska, 
• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE),
• Europejski Bank Centralny,
• Trybunał Obrachunkowy (nazywany też Europejskim Trybunałem Obrachunkowym).

Warto zaznaczyć – Rada Europejska oraz Rada Unii Europejskiej to dwie odrębne instytucje. Rada Europejska składa się z szefów państw lub rządów państw członkowskich. Jej zadanie polega na wskazywaniu UE kierunków i priorytetów działań (art. 15 ust. 1–2 TUE) Z kolei Rada Unii Europejskiej bierze udział w procesie tworzenia unijnego prawa. Obraduje ona w składzie ministrów państw członkowskich, odpowiedzialnych za obszar, który jest przedmiotem obrad (art. 16 ust. 1-2). 

Komisja Europejska proponuje i wdraża unijne przepisy. To KE zarządza budżetem Unii i reprezentuje ją na arenie międzynarodowej. Za sprawy związane ze sprawiedliwością odpowiada TSUE, Europejski Bank Centralny dba o stabilność wspólnej waluty euro, a Trybunał Obrachunkowy kontroluje gromadzenie i wydatkowanie funduszy. A jakie zadania ma Parlament Europejski?

Od kiedy obywatele wybierają swoich europosłów?

Jak wspomnieliśmy w pierwszej analizie z cyklu „Cała prawda o Unii Europejskiej”, Parlament Europejski jest instytucją, która reprezentuje bezpośrednio obywateli całej UE (art. 10 ust. 2 TUE). Warto jednak wspomnieć, że nie zawsze europosłowie byli wybierani bezpośrednio przez obywateli państw tworzących europejską wspólnotę. 

Od 1951 roku, gdy powstało pierwsze europejskie zgromadzenie parlamentarne (członków zgromadzenia, które dziś nazywamy Parlamentem Europejskim), tych członków wyznaczały rządy państw członkowskich. Pierwsze bezpośrednie wybory europosłów odbyły się w 1979 roku. Na stronie Parlamentu Europejskiego znaleźć możemy krótki film zachęcający do wzięcia udziału w pierwszych wyborach.

Jak pracuje europarlament? Komisje i sesje plenarne

W ramach Parlamentu Europejskiego posłowie i posłanki tworzą 20 komisji stałych, w których pracuje od 25 do 81 członków oraz tyle samo zastępców. Dodatkowo parlament może w trakcie kadencji powołać komisje specjalne oraz śledcze. W IX kadencji europarlamentu było ich 7 (5 specjalnych i 2 śledcze). 

Każda ze stałych komisji wybiera przewodniczącego oraz do 4 wiceprzewodniczących na kadencję trwającą 2,5 roku. Skład polityczny komisji jest odzwierciedleniem układu sił w parlamencie. Oznacza to, że obecnie najwięcej członków w komisjach posiada Europejska Partia Ludowa (ponieważ ma najwięcej mandatów). 

W każdym miesiącu pracy Parlamentu Europejskiego rezerwuje się tydzień lub dwa na prace w komisjach (s. 8). Wnioski komisji w formie sprawozdania przedstawia parlamentowi jeden z jej członków (s. 9).

Parlament z zasady zbiera się w Strasburgu raz na miesiąc na 4-dniową sesję. Poza tym odbywają się dodatkowe posiedzenia w Brukseli (s. 5). Zarówno posiedzenia plenarne Parlamentu Europejskiego, jak i posiedzenia komisji są jawne oraz transmitowane na żywo, a nagrania są publicznie dostępne. 

Parlament zajmuje się współtworzeniem unijnego prawa

To, jakie zadania ma Parlament Europejski, precyzuje art. 14 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej. Jednym z nich jest współtworzenie prawa.

Zanim jednak europarlament i Rada UE rozpoczną pracę nad nowymi przepisami, musi je zaproponować Komisja Europejska. To ona ma wyłączną inicjatywę legislacyjną. Parlament może jednak żądać od Komisji zaproponowania przepisów we wskazanych przez niego kwestiach (art. 225 Traktatu o funkcjonowaniu UE – TFUE).

Parlament Europejski współdecyduje również o budżecie

Parlament Europejski ma decydujący głos w kwestii ustalanie budżetu Unii Europejskiej. Aby budżet został przyjęty, europosłowie pracujący nad propozycją Komisji muszą dojść do porozumienia z Radą UE. Zgromadzenie bierze także udział w decydowaniu o wieloletnich ramach finansowych UE – choć decyzję podejmuje tu Rada, to musi dostać zgodę parlamentu (art. 312 TFUE). 

Za sprawy budżetowe w ramach Parlamentu Europejskiego odpowiada Komisja Budżetowa. Obecnie w komisji tej zasiada 7 osób z Polski, a jednym z wiceprzewodniczących jest Polak – Janusz Lewandowski.

Parlament wybiera i nadzoruje inne europejskie instytucje

Jedną z kluczowych prerogatyw PE jest decydowanie o składzie innych instytucji UE. Zgodnie z art. 17 ust. 7 TUE to Parlament Europejski wybiera przewodniczącego Komisji Europejskiej. Kandydata lub kandydatkę na to miejsce proponuje parlamentowi Rada Europejska. Parlament głosuje także nad składem reszty komisji i może przegłosować wobec niej wotum nieufności.

Dodatkowo PE powołuje Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich (art. 228 TFUE). Z parlamentem konsultowany jest także wybór prezesa Europejskiego Banku Centralnego (art. 283 TFUE). 

W ramach nadzoru nad Radą Europejską przewodniczący PE ma prawo zabierać głos na jej szczytach. Z drugiej strony przewodniczący Rady Europejskiej przedstawia parlamentowi sprawozdania z każdego szczytu. Coroczne sprawozdania parlamentowi składa także Komisja Europejska. Jej członkowie mają obowiązek odpowiadania na pytania posłów.

Parlament Europejski ma wpływ na wiele spraw – wybierzmy go świadomie

Wybrani 9 czerwca europosłowie będą więc głosować nad składem Komisji Europejskiej. Mają prawo wnoszenia poprawek do przedstawianych przez nią projektów i żądania od Komisji określonych działań. Tylko przez to ich wpływ na naszą rzeczywistość jest nie do przecenienia, a to przecież tylko część kompetencji Parlamentu Europejskiego.

Dlatego tak ważne jest, by wziąć udział w głosowaniu i świadomie wybrać skład europarlamentu. Nieprzekonanym dostarczymy w kolejnych częściach naszego cyklu nowych argumentów. Pokażemy w nich m.in., na co konkretnie może mieć wpływ Unia Europejska i jaką rolę odgrywają w niej polscy europosłowie.