Kryteriami oceny było spełnienie 17 celów zrównoważonego rozwoju ustanowione w 2015 roku przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych. W analizie raportu skupimy się na ocenie sytuacji Polski, która – na co wskazują wyniki raportu – znajduje się na dobrej drodze do osiągnięcia wyznaczonych przez ONZ celów do 2030 roku. Na 165 państw nasz kraj zajmuje 15. miejsce.

Dwa cele już zostały spełnione, a kolejnych pięć powinno zostać osiągnięte w najbliższym czasie. Nadal jednak istnieje wiele problemów, które zostały przedstawione poniżej, a bez rozwiązania których nie zdołamy wykonać planu przedstawionego przez ONZ.

Cele osiągnięte to: „brak ubóstwa” i „ochrona życia na lądzie”. Obszary, w których przed Polską stoją pewne wyzwania, stanowią: „zdrowie i ogólny dobrobyt”, „edukacja”, „czysta woda i higiena”, „godna praca i wzrost gospodarczy” oraz „pokój, sprawiedliwość i silne instytucje”. Większe wyzwania stanowią: „zero głodu”, „równouprawnienie płci”, „przemysł, innowacje i infrastruktura”, „redukcja nierówności”, „zrównoważone miasta i społeczności” oraz „odpowiedzialna konsumpcja i produkcja”. Największe problemy sprawia realizacja następujących celów: „dostępna i czysta energia”, „działania na rzecz klimatu”, „stan wód” oraz „partnerstwo na rzecz wspólnego osiągania celów”.

Poniżej omawiamy wybrane zagadnienia dotyczące postępów w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju przez Polskę. Pełne zestawienie (w języku angielskim) dostępne jest tutaj.

Demografia

„Koniec z ubóstwem” oraz „Zero głodu” to dwa pierwsze cele, które są ze sobą silnie powiązane, ponieważ wskazują na zapewnienie podstawowych do przeżycia zasobów. Za ubóstwo oraz skrajne ubóstwo przyjmuje się konieczność przeżycia za mniej niż kolejno 3,2 dolara dziennie i 1,9 dolara dziennie.

Udział osób, których dzienne wartości kaloryczne i odżywcze posiłków stanowią wartość poniżej zaleceń Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), również jest niski i stanowi 2,5 proc. społeczeństwa. Problemem – na co wskazują eksperci – jest rosnący udział osób otyłych. W 2016 roku (ostatni, dla którego dostępne są dane) ponad 23 proc. Polaków uzyskiwało lub przekraczało wynik 30 BMI, co stanowi wzrost o ponad 6 punktów proc. w porównaniu do roku 2000 (wynik 30 BMI dla mężczyzny oznacza np. wagę 93 kg przy wzroście 175 cm).

Zdrowie

Jak pokazują dane, z każdym rokiem w Polsce spada śmiertelność kobiet i dzieci w trakcie porodu oraz krótko po nim. W 2019 roku śmiertelność noworodków wynosiła 2,7 na 1 000 porodów, natomiast śmierć matek w trakcie porodu zdarzała się w 2017 roku w 2 na 100 000 porodów. Pod tym względem Polska spełnia rekomendacje Światowej Organizacji Zdrowia.

Mimo że w Polsce spada zachorowalność na gruźlicę, odnotowany w 2019 roku wskaźnik 15 zachorowań na 100 000 mieszkańców został uznany za alarmujący. Podobna sytuacja dotyczy prawdopodobieństwa, że obywatel w wieku 30-70 lat umrze na chorobę sercowo-naczyniową, raka, cukrzycę lub przewlekłą chorobę układu oddechowego. W 2016 roku wskaźnik ten wyniósł 18,7 proc. (najmniej od 2000 roku), jednak cel ONZ wynosi 9,3 proc. Problem ten nadal stanowi więc w Polsce spore wyzwanie.

Edukacja i badania

Raport wskazuje na fakt, że Polska jest bliska spełnienia wszystkich celów związanych z edukacją młodzieży, m.in. dzięki wysokiemu udziałowi dzieci uczęszczających do szkół podstawowych i ponadpodstawowych, niskiemu poziomowi analfabetyzmu (0,2 proc. w 2008 roku) oraz wysokiemu wynikowi w Programie Międzynarodowej Oceny Studentów (PISA), którego najnowsze wyniki opisujemy w analizie wypowiedzi Mateusza Morawieckiego.

Eksperci przyjrzeli się również polskim instytutom badawczym i ich konkurencyjności na arenie światowej. Rezultaty tej analizy wskazują na coraz częstsze publikowanie przez polskich naukowców wyników swojej pracy w renomowanych zagranicznych czasopismach naukowych. Dane te cieszą, jednak według raportu udział wydatków na badania i rozwój (Research and Development, R&D) w Polsce, mimo systematycznego wzrostu, wynosi zaledwie 1,21 proc. PKB (dane za 2018 rok), co stanowi 32 proc. optymalnej wartości (3,7 proc. PKB). Dla porównania Niemcy na ten cel w 2018 roku przeznaczały 3,09 proc. PKB. Na świecie więcej niż Niemcy na badania i rozwój wydają tylko Japonia (3,3 proc. PKB) i Korea Południowa (4,8 proc. PKB).

Mała ilość środków przeznaczana na R&D może także wpływać na zatrudnienie w tym sektorze – na 1 000 Polaków przypada jedynie 7,2 naukowców (wg. OECD wartością optymalną jest 15,6 naukowców na 1 000 mieszkańców).

Równouprawnienie i poczucie bezpieczeństwa

Raport wskazuje także, że choć udział kobiet i mężczyzn aktywnych zawodowo oraz studiujących jest zbliżony i przekracza cel wyznaczony przez ONZ, udział kobiet w strukturach państwowych jest wyraźnie niższy – w 2020 roku kobiety zajmowały 28,7 proc. stanowisk w parlamencie (optymalnie powinno to być 50 proc.).

Jak pokazują eksperci, również w pozostałych kwestiach społecznych Polska powinna prowadzić prace zmierzające do poprawy ich stanu. Badania wskazują na wzrastający od 2015 roku odczuwalny poziom problemu korupcji oraz liczby osób osadzonych w więzieniach. Eksperci wskazują jednak, że Polacy czują się bezpiecznie, a liczba dokonywanych zabójstw z każdym rokiem spada (w 2018 roku 0,7 osób zabójstw na 100 000 mieszkańców, dwukrotnie mniej niż w 2004 roku).

Ochrona środowiska

Jednym z najważniejszych aspektów wypełnienia celów zrównoważonego rozwoju jest ochrona środowiska naturalnego. Eksperci wskazali więc także kierunek, który Polska powinna obrać na drodze do zatrzymania katastrofy klimatycznej i zmniejszenia wpływu na bioróżnorodność. Jak pokazują dane, w 2019 roku każdy Polak wyprodukował średnio 11,66 kg elektrośmieci (cel ONZ wynosi 0,2 kg), a także wyemitował 8,52 ton dwutlenku węgla (według ONZ wartość emisji CO₂ powinna wynosić zero).

Raport wskazuje także na niezmienny od 8 lat zbyt niski udział produkcji prądu elektrycznego w odnawialnych źródłach energii. Zamiast postulowanych 51 proc., w Polsce poziom tego wskaźnika wynosi zaledwie 9,35 proc. Wysoki jest także udział paliw kopalnych jako surowca na cele grzewcze. W 2019 roku zużywano średnie 1,9 t CO₂ na kilowatogodzinę, podczas gdy cel ONZ wynosi zero. O ile przed 2015 rokiem wartość tego wskaźnika spadała, od 2016 roku znowu rośnie.

Raport bardzo krytycznie odnosi się także do polskiej ochrony bioróżnorodności wód morskich. Problemy, na które wskazują eksperci, to wysoki poziom zanieczyszczeń i eutrofizacja (zwiększenie żyzności wód, co powoduje wzrost mikroorganizmów, w tym sinic), wysoki odsetek (35,76 proc. połowów) ryb złowionych włokiem, a więc przy użyciu sieci ciągniętej po dnie, a także wysoki poziom przełowienia (59,86 proc. połowów dotyczy gatunków nadmiernie eksploatowanych). Jednocześnie 44,37 proc. wód zarządzanych przez państwo jest zanieczyszczonych.

Na bardzo wysokim poziomie jest za to ochrona środowiska naturalnego na Ziemi. W tej kategorii Polsce udało się zrealizować wszystkie wyznaczone cele, w tym m.in. prawną ochronę obszarów ważnych dla różnorodności biologicznej czy zaniechanie stałego wylesiania.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.