Najważniejsze informacje 

Dochody budżetu państwa wyniosły 419,8 mld zł i były o 5,3 proc. wyższe od zaplanowanych w ustawie budżetowej oraz o 4,8 proc. wyższe niż rok wcześniej. Wydatki budżetu państwa wyniosły 504,8 mld zł i były o 0,6 proc. niższe od limitu określonego w ustawie budżetowej i o 21,8 proc. wyższe od wydatków wykonanych w 2019 roku.

W konsekwencji wsparcia przez państwo sektora prywatnego w celu złagodzenia negatywnych konsekwencji pandemii COVID-19 wzrósł deficyt budżetowy państwa. W 2020 roku wyniósł on 85 mld zł (wobec 11,1 mld zł w 2019 roku) i był niższy o 22,3 proc. od deficytu ustalonego w ustawie budżetowej. Deficyt całego sektora instytucji rządowych i samorządowych wyniósł ponad 161 mld zł. 

Dochody budżetu środków europejskich w 2020 roku wyniosły 79 mld zł i były o 8,4 proc. wyższe od zaplanowanych w ustawie budżetowej oraz o 7,5 proc. wyższe od dochodów otrzymanych w 2019 roku. Wydatki budżetu środków europejskich w 2020 roku wyniosły 80,8 mld zł, co stanowiło 89,9 proc. planu. Wydatki te były o 14 proc. wyższe niż w 2019 roku. Wykazany deficyt 1,8 mld zł jest niższy od planowanego na 17 mld zł.

Z kolei dług publiczny wzrósł w 2020 roku o 290 mld zł do 1,336 bln zł. Na koniec 2019 roku wynosił on 45,6 proc. PKB Polski, a na koniec 2020 roku 57,5 proc. (według metodologii unijnej). Niemniej jednak należy zaznaczyć, że dług publiczny Polski jest stosunkowo niski w porównaniu do innych państw Unii Europejskiej. Łączna wartość długu publicznego w 27 państwach unijnych wyniosła bowiem prawie 91 proc. ich łącznego produktu krajowego brutto.

Takie operacje nie są ujęte w krajowej metodologii obliczania długu, natomiast są stosowane przez Komisję Europejską, stąd na koniec 2020 roku wystąpiła historycznie największa różnica między wielkością długu sektora instytucji rządowych i samorządowych w obliczeniach rządowych i unijnych – wyniosła ona aż 224,3 mld zł. Dzięki temu zabiegowi wartość długu publicznego nie przekroczyła oficjalnie 55 proc. PKB Polski (według krajowej metodologii), więc nie zaszła konieczność zastosowania rozwiązań stabilizacyjnych dla finansów publicznych. Autorzy zaznaczyli, że podważa to utrzymywanie konstytucyjnego limitu państwowego długu publicznego (60 proc.) w dotychczasowej formie oraz powiązanych z nim procedur ostrożnościowych, gdy tworzone są rozwiązania umożliwiające ich obejście.

Kondycja gospodarki Polski

Autorzy raportu przeanalizowali również kondycję gospodarki Polski, na którą złożyło się wiele czynników. Realna wartość PKB Polski zmniejszyła się w 2020 roku w stosunku do 2019 roku o 2,7 proc (była to pierwsza taka sytuacja od roku 1989). Dla porównania w 2020 roku realna wartość światowej gospodarki zmniejszyła się względem wartości z 2019 r. o 3,4 proc., a wartość gospodarek państw rozwiniętych była średnio o 4,7 proc. niższa. 

Czynnikami pozytywnie wpływającymi na polskie PKB były spożycie publiczne oraz dodatnie saldo obrotów z zagranicą. Spożycie publiczne wzrosło w 2020 roku o 4,4 proc. względem 2019 roku. Wzrost ten wynikał m.in. ze zwiększonych wydatków w sektorze ochrony zdrowia, a także był efektem podwyżki wynagrodzeń w sferze budżetowej. Dodatnie saldo obrotów towarowych z zagranicą spowodowało rekordową nadwyżkę na rachunku bieżącym bilansu płatniczego, która w 2020 roku wyniosła 82,4 mld zł, czyli 3,5 proc. PKB. Po raz ostatni tak wysoką nadwyżkę na rachunku bieżącym Polska osiągnęła w połowie lat 90. ubiegłego wieku. 

Wartość konsumpcji w Polsce w 2020 roku spadła o 3 proc. w porównaniu do 2019 roku. Było to spowodowane ograniczeniami w handlu i niepewnością konsumentów związaną z pandemią COVID-19. Spadła również stopa inwestycji do poziomu 16,7 proc. (najmniej wśród wszystkich unijnych państw Europy Środkowo-Wschodniej).

Stopa bezrobocia rejestrowanego m.in. przez Główny Urząd Statystyczny wzrosła w ciągu roku z 5,2 proc. do 6,2 proc. (dane za grudzień). Jednocześnie, zgodnie z metodologią BAEL, w Polsce bez pracy na koniec 2020 roku było średnio 3,2 proc. ludności aktywnej zawodowo, co dawało wówczas drugi najniższy wynik w Unii Europejskiej (po Czechach). 

Autorzy raportu zwrócili uwagę również na czynniki demograficzne. Na koniec 2020 roku Polskę zamieszkiwało 38,265 mln osób, czyli o 118 tys. mniej niż rok wcześniej. Zmniejszyła się również liczba urodzeń – w 2020 roku było to 355,3 tys. (o ok. 20 tys. mniej niż w 2019 roku i ok. 47 tys. mniej niż w 2017 roku). W 2020 roku zmarło w Polsce 477,4 tys. osób, czyli o 67,7 tys. więcej niż w 2019 roku. Tym samym odnotowaliśmy ujemny przyrost naturalny. Z powodu pandemii COVID-19 sytuacja zdrowotna w Polsce również uległa pogorszeniu. Oczekiwana długość życia w momencie urodzin spadła z 78 lat w 2019 roku do 76,6 lat w roku 2020 (najmniej od 10 lat). 

Dochody publiczne z tytułu podatków i składek na ubezpieczenia społeczne w relacji do PKB, stanowiące wskaźnik obciążenia fiskalnego gospodarki, sukcesywnie zwiększyły się z 32,2 proc. w 2010 roku do 36,7 proc. w roku 2020. Na tle Unii Europejskiej wartość ta była umiarkowana. Średnia wartość wskaźnika obciążenia fiskalnego w Unii Europejskiej w ubiegłym roku wyniosła 41,4 proc. PKB.

Ocena realizacji polityki pieniężnej

NIK pozytywnie oceniła wykonanie „Założeń polityki pieniężnej 2020”. Osiągnięty został główny cel, jakim było utrzymanie wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych na poziomie 2,5 proc. z przedziałem odchyleń ±1 punkt procentowy. Średnioroczny wskaźnik inflacji wyniósł 3,4 proc. Dostrzeżono jednak wzrost niepewności co do przyszłego kształtowania się inflacji. W wyniku działań NBP lub czynników od niego niezależnych może ona wzrosnąć w 2021 roku powyżej górnej granicy odchyleń od celu ustalonego.

Pozytywnie również oceniono działania NBP w celu stabilizowania sektora bankowego. Najwyższa Izba Kontroli nie stwierdziła nieprawidłowości w stosowaniu instrumentów polityki pieniężnej.

Dostrzeżone nieprawidłowości 

W 2020 roku w porównaniu do poprzedniego roku zmniejszył się udział pozytywnych ocen wśród wszystkich sformułowanych przez NIK z 81,8 proc. do 78,3 proc. Według autorów raportu nieprawidłowości dotyczyły przede wszystkim niecelowego i niegospodarnego wydatkowania środków, uchybień w udzielaniu i wykorzystaniu dotacji, błędów w ewidencji księgowej i sprawozdaniach budżetowych, opóźnień w blokowaniu niewykorzystanych środków oraz niedochodzenia należności budżetowych. 

Wśród najważniejszych nieprawidłowości związanych z budżetem państwa dostrzeżonych przez NIK w raporcie znalazły się m.in.:

• ujęcie przez ministra finansów w projekcie nowelizacji ustawy budżetowej wydatków przewidzianych do realizacji w 2021 roku (w kwocie co najmniej 49 442,7 mln zł), niezgodnie z zasadą roczności budżetu,
• zawyżenie przez ministra finansów limitu wydatków budżetu państwa zaplanowanych w ustawie budżetowej z dnia 14 lutego 2020 roku o 5,5 mld zł,
• przyznanie przez ministra finansów wybranym jednostkom samorządu terytorialnego z rezerwy subwencji ogólnej środków w wysokości 69,4 mln zł na podstawie kryterium nieprzewidzianego w przepisach,
• przekazanie przez ministra zdrowia zaliczki na zakup respiratorów bez zabezpieczenia płatności; wykonawca nie wywiązał się z umowy, jak też nie zwrócił środków w wysokości 55 mln zł,
• sporządzenie sprawozdań budżetowych w częściach Informatyzacja i Środowisko na podstawie niewiarygodnych danych, przez co niemożliwe było wydanie opinii o sprawozdawczości.

Źródło: NIK

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.