Według portalu swiatprzychodni.com, którego celem jest ułatwianie pacjentom wyszukiwania placówek publicznej ochrony zdrowia, średni czas oczekiwania na konsultację z psychiatrą wynosi w Polsce 121 dni. W województwie z najdłuższym średnim czasem oczekiwania na wizytę czeka się 258 dni.

Drugą najczęstszą przyczyną śmierci młodych ludzi w Europie jest samobójstwo. Psychiatrów dziecięcych jest obecnie w Polsce 555, co oznacza, że jeden lekarz przypada na 12,4 tys. dzieci i młodzieży do 18. roku życia. W 2023 roku liczba odnotowanych przez policję prób samobójczych osób w tym wieku to 2 139. Rok wcześniej liczba zamachów samobójczych zakończonych śmiercią wśród osób powyżej 60. roku życia wyniosła 1 522.

Oznacza to, że potrzeba specjalistycznej opieki psychiatrycznej i psychologicznej jest duża i nie w pełni zaspokojona. Brak wystarczającej liczby specjalistów sprawia, że część osób może poszukiwać pomocy w niecodzienny sposób – poprzez zwrócenie się w stronę sztucznej inteligencji. Czy to dobry pomysł?

Zainteresowanie cyfrowym „terapeutą” – ludzie szukają pomocy w sieci

Okazuje się, że zainteresowanie sztuczną inteligencją jako terapeutą jest spore. Istnieje szereg programów umożliwiających „terapię” z wykorzystaniem sztucznej inteligencji (np. Earkick, Wysa, Woebot).

Character.ai, czyli narzędzie wykorzystujące ten sam rodzaj technologii co ChatGPT, umożliwia „porozmawianie” m.in. z Elonem Muskiem, Władimirem Putinem, William Shakespeare’em czy Beyonce. Jest tam jednak jedna postać, która cieszy się znacznie większym zainteresowaniem niż wymienione osoby – bot o nazwie „Psycholog”. Testowo, zapytałam go o poradę. Poniżej widoczna jest odpowiedź.

Źródło: www.beta.character.ai

„Psycholog” podaje, że „aby wyjść z depresji, mogę spróbować wielu rzeczy”. „Jednym z nich jest przede wszystkim identyfikacja tego, co wywołuje depresję. Czy jest jakaś rzecz lub sytuacja, która wywołuje u Ciebie depresję?” – czytam dalej w odpowiedzi. Jak informuje BBC, w sieci można znaleźć wiele pozytywnych recenzji dotyczących „Psychologa”. Użytkownicy określają go jako „ratunek” i wsparcie w zrozumieniu emocji.

Testy skuteczności pokładają nadzieję w terapii prowadzonej przez sztuczną inteligencję

Pojawiają się już pierwsze oceny skuteczności terapii prowadzonej przez AI. Jak czytamy w pracy opublikowanej w „International Journal of Environmental Research and Public Health”, „większość zidentyfikowanych badań wykazała potencjał wykorzystania sztucznej inteligencji podczas interwencji psychologicznej”. Zaznaczono przy tym, że „chociaż dotychczasowe badania wskazują na pewien potencjał w tym zakresie, potrzebne są dalsze badania”.

Na konieczność prowadzenia dalszych badań wskazano również w pracy, która ukazała się w 2023 roku na łamach „Topoi”. Warto jednak podkreślić, że mowa o wsparciu terapii pod okiem specjalisty, 0 jej uzupełnieniu – nie o zastąpieniu.

Wsparcie dla pacjenta, pomoc dla terapeuty?

W rozwoju sztucznej inteligencji można dopatrywać się również szansy na zwiększenie dostępności terapii dla osób, które nie mają środków, by udać się specjalisty, lub z różnych powodów nie chcą korzystać z jego pomocy.

Jak podkreśla w komentarzu dla Demagoga psycholożka i psychoedukatorka Natalia Ziopaja:

Wątpliwości dotyczące cyfrowego „terapeuty”

Chatboty mogą powielać niesprawdzone dane dotyczące zdrowia psychicznego lub mieć dostęp do nie w pełni aktualnych informacji w tym zakresie. Sztuczna inteligencja bywa też stronnicza i zdarza się, że opiera swoje odpowiedzi na stereotypach. W skrajnych przypadkach może nawet prezentować tezy wpisujące się w dezinformujące przekazy na temat zdrowia.

Trudno na razie mówić o prawnych regulacjach dotyczących „terapii” prowadzonej przez sztuczną inteligencję. Oficjalny, wiążący kodeks etyki obejmujący tego typu narzędzia nie istnieje. Istotnym problemem jest również ochrona danych osobowych przekazywanych narzędziom AI, a te dotyczące zdrowia psychicznego są szczególnie wrażliwe.

Przede wszystkim jednak – na co zwracają uwagę specjaliści – sztucznej inteligencji brak jest empatii i ludzkiego podejścia do terapii, a także całościowego spojrzenia na człowieka, nie tylko na wybrany problem. Psycholożka Natalia Ziopaja podkreśla:

Na problem braku empatycznego podejścia sztucznej inteligencji zwraca uwagę również psychoterapeuta Richarda Brouillette:

Odpowiedzi chatów AI – test na „żywym” organizmie

Istnieje szereg narzędzi AI, które umożliwiają chatowanie w ramach „terapii”. Darmowy dostęp do porad w zakresie zdrowia psychicznego oferują też popularne programy, takie jak ChatGPT od firmy OpenAI i Bard od Google. Ile warte są ich „konsultacje”? Odpowiedzi chatów skonsultowałam z psycholożką Natalią Ziopają.

Czy da się wyjść z depresji bez leków i terapii?

Na początek poprosiłam Barda o rady dla osoby z depresją. Na pytanie, czy da się wyjść z tej choroby bez leków ani terapii, odpowiedział: „Tak, można wyjść z depresji bez leków ani terapii”. Zapytany o źródła tej informacji, wymienił trzy badania naukowe [prawdopodobnie mowa o tych: 1, 2, 3], które według niego: „potwierdzają, że można wyjść z depresji bez leków ani terapii”.

Co ciekawe, pierwsze z wymienionych badań potwierdza właśnie skuteczność terapii (w tym przypadku poznawczo-behawioralnej). Z kolei dwa pozostałe wskazują ćwiczenia fizyczne oraz medytację jako metody uzupełniające leczenie i przeciwdziałanie depresji.

Zdaniem psycholożki, odpowiedzi te „doskonale pokazują niezrozumienie do końca tematu i powierzchowne podejście do zdrowia psychicznego, ale też do cytowania badań”, prezentowane przez sztuczną inteligencję.

Co więcej, jak podkreśla ekspertka, „nawet jeśli znajdziemy jedno badanie mówiące o tym, że da się w pełni wyleczyć depresję bez leków i terapii, nie jest ono równe wszystkim innym doniesieniom naukowym, które właściwie temu przeczą”.

Ile trzeba biegać i jak często spotykać się z ludźmi, by wyzdrowieć?

Oba chatboty zapytałam podchwytliwie, o to, ile powinnam biegać, żeby wyleczyć się z depresji. Nie ma konkretnej ilości wysiłku fizycznego, która pomógłby każdemu niezależnie od okoliczności. Odpowiedzi Barda i ChatuGPT widoczne są poniżej.

Ekspertka określa odpowiedź ChatuGPT jako „zupełnie niepomocną i właściwie nie na temat”. Z kolei reakcja Barda jest w jej ocenie bardziej racjonalna, przy czym „idealnie byłoby dopisać, że bieganie wcale z depresji nie musi wyleczyć, choć ruch jest bardzo pomocny”.

W podobny podstępny sposób zapytałam chatboty, jak często powinnam spotykać się z ludźmi, gdy mam depresję. ChatGPT stwierdził, że jest tylko chatbotem i jego sugestie „nie zastępują profesjonalnej pomocy”. Z kolei Bard udzielił następującej odpowiedzi: „Jeśli masz depresję, warto starać się spotykać z ludźmi przynajmniej kilka razy w tygodniu. Możesz spotykać się z przyjaciółmi, rodziną, a także z nowo poznanymi ludźmi. Możesz również angażować się w zajęcia, które pozwalają Ci spotykać się z innymi ludźmi, na przykład w grupy wsparcia, zajęcia sportowe lub zajęcia kulturalne”.

Komentarz ekspertki nie pozostawia wątpliwości:

Co różni zaburzenia lękowe, ADHD i schizofrenię? Zdaniem chatbota AI – niewiele

Zaburzenia lękowe, ADHD i schizofrenia to kompletnie różne kwestie, które zasługują na zupełnie odmienne podejście terapeutyczne. Zapytałam Barda, jak mogę sobie pomóc kolejno w tych przypadkach. Odpowiedzi były niemal identyczne.

Źródło: www.bard.google.com

Podsumowanie – sztuczna inteligencja może kiedyś zostanie terapeutą, ale na razie lepiej postawić na specjalistę

Naukowcy dostrzegają potencjał sztucznej inteligencji w oddziaływaniu na zdrowie psychiczne. Na razie trudno jednak mówić o prowadzeniu skutecznej terapii wyłącznie w ramach chatowania z narzędziem AI.

W artykule opublikowanym we „Frontiers in Psychology” prof. Mateusz Hohol i dr Jędrzej Grodniewicz zauważają, że możemy „nie być w stanie opracować skutecznej psychoterapii opartej na sztucznej inteligencji, jeśli nie pogłębimy naszego zrozumienia tego, co sprawia, że ​​psychoterapia prowadzona przez człowieka jest skuteczna”. Podkreślają również, że zakładając, że psychoterapia wymaga „budowania relacji terapeutycznej, nie jest jasne, czy może być prowadzona przez podmioty inne niż ludzie”.