Ten tekst jest częścią serii poświęconej faktoidom, czyli anegdotkom, które lubimy przekazywać, zwłaszcza w charakterze „naukowych” ciekawostek. Raz powielone, stają się prawie nieśmiertelne. Dlaczego? Ponieważ mają fantastyczny potencjał społeczny: miło jest rzucić w towarzystwie jakąś mądrą, intrygującą tezą.

Dziś sprawdzimy, czy „wapno” rzeczywiście działa na uczulenia, wysypki skórne, katar sienny czy infekcje.

Czy „wapno” pomaga na uczulenia?

Jesteś na wakacjach, pokąsały cię komary, po wejściu w pokrzywy pojawiła się na skórze wysypka, a do tego cieknie ci z nosa – nie wiadomo, czy od jakiegoś uczulenia, czy może to małe przeziębienie. Co zrobić w takiej sytuacji? Jednym z często stosowanych „remediów” jest tzw. wapno. Czyli w potocznym rozumieniu: „lekarstwo, którego głównym składnikiem jest przyswajalny związek wapnia”.

„Wapno” ma podobno łagodzić objawy uczuleniowe. Czy rzeczywiście tak działa? W 2017 roku zespół polskich pediatrów i alergologów pod kierownictwem dr hab. Wojciecha Feleszki z Kliniki Pneumonologii i Alergologii Wieku Dziecięcego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (WUM) przeprowadził badanie eksperymentalne. Miało ono rozstrzygnąć, czy podawanie wapna pomaga w stanach uczuleniowych. W pracy tej uczeni piszą:

Jakie były wyniki tego eksperymentu?

Eksperyment nie potwierdził skuteczności „wapna” w łagodzeniu uczuleń

Uczeni przyjęli na oddział 40 dorosłych wolontariuszy z alergią. Podzielili ich na dwie grupy w taki sposób, że pacjenci nie wiedzieli, do jakiej grupy należą. Jedna z nich otrzymywała trzy razy dziennie „wapno”, a druga – placebo. U wszystkich badanych wykonano alergiczne testy skórne. Konkluzja badaczy była następująca:

Małe śledztwo: przegląd kart charakterystyki produktów leczniczych

Ale jak to – „wapno” miałoby być nieskuteczne w łagodzeniu uczuleń? Przecież istnieją specjalne preparaty wapniowe, które mają pomagać przy tego typu dolegliwościach. W takim razie sprawdźmy, czy w kartach charakterystyki tych produktów napisano cokolwiek na temat ich przeciwalergicznych właściwości. W pierwszej kolejności spójrzmy na leki, a nie – na suplementy, ponieważ producenci tych pierwszych muszą faktycznie udowodnić działanie preparatu, jeśli chcą je deklarować w ulotce czy na opakowaniu.

Najpierw przyjrzyjmy się ulotce preparatu występującego w formie tabletek musujących 500 mg, zawierających związki wapnia (dokładniej: laktoglukonian wapnia oraz węglan wapnia). Wymieniono w niej następujące wskazania (rubryka „w jakim celu się go stosuje”):

Czy we wskazaniach do stosowania „wapna” znajduje się łagodzenie uczuleń?

Czy w powyższej ulotce w ogóle jest mowa o alergiach? Owszem. W trzech miejscach.

Pierwsze: „Ten lek zawiera 180 nanogramów alkoholu benzylowego w każdej tabletce musującej. Alkohol benzylowy może powodować reakcje alergiczne”.

Drugie: „bardzo rzadkie działania niepożądane [po przyjęciu leku – przyp. Demagog] (występują rzadziej niż u 1 na 10 000 osób): ciężkie reakcje alergiczne […]. Jeżeli wystąpi którykolwiek z tych objawów alergicznych, należy PRZERWAĆ stosowanie leku […] i natychmiast zgłosić się do lekarza”. 

Trzecie: „kiedy nie stosować leku […]: jeśli u pacjenta stwierdzono uczulenie (nadwrażliwość) na wapń lub którykolwiek z pozostałych składników leku”.

Ale może to po prostu zły lek? Sprawdźmy inny.

Inny lek, te same wnioski

Karta charakterystyki innego leku typu calcium, produkowanego przez innego producenta, w innej postaci oraz innej dawce, również nie pozostawia złudzeń:

Jak widać, w przypadku tego preparatu również nie podano, by wskazaniem do stosowania było łagodzenie objawów uczuleniowych. A jak sytuacja wygląda w przypadku suplementów?

Przegląd suplementów: czy tu znajdzie się coś o uczuleniach?

Informacja na temat jednego z suplementów typu calcium brzmi: „Wapń przyczynia się do prawidłowego: utrzymania stanu kości i zębów, funkcjonowania mięśni i przewodnictwa nerwowego, krzepnięcia krwi, metabolizmu energetycznego, podziału komórek, funkcjonowania enzymów trawiennych. Wapń pomaga zmniejszyć utratę minerałów kostnych u kobiet w okresie pomenopauzalnym”.

Przeciwnie, podano tu po prostu garść informacji na temat pierwiastka, jakim jest wapń. Nie przedstawiono też żadnych dowodów na potwierdzenie, że przyjmowanie wskazanego suplementu zapewni taki wpływ preparatu na organizm, jaki opisany został w ogólnych informacjach na temat roli wapnia w ciele człowieka.

Jak wyglądają deklaracje dotyczące innych suplementów?

Sprawdźmy inny suplement, produkowany przez inny podmiot. Tym razem jest to produkt zawierający nie tylko związki wapnia, ale też witaminę C. Znajdziemy tu następujące deklaracje: „To suplement diety w postaci tabletek musujących, przeznaczony dla dorosłych, jako uzupełnienie diety w wapń i witaminę C. Preparat zawiera wapń i witaminę C, składniki te wspomagają prawidłowe funkcjonowanie mięśni, kości oraz układu odpornościowego”.

Ponownie mamy tu do czynienia z ogólnikami na temat działania samego wapnia, a nie na temat wpływu tego konkretnego preparatu na organizm pacjenta. Po raz pierwszy w dzisiejszej analizie pojawia się jednak jakaś wzmianka o układzie odpornościowym. Czy to poszlaka, która doprowadzi do finału dzisiejszych dociekań?

Jak coś ma w nazwie „alergię”, to chyba musi działać przeciwalergicznie?

Przyjrzyjmy się informacjom dołączonym do kolejnego suplementu, tym razem o nazwie Allertec Wapno Plus. Coś, co się tak nazywa, chyba musi pomagać na alergię, prawda? Przecież ma w nazwie „aller…”, więc to chyba jest dowód? W opisie tego preparatu podano: „to suplement diety dla osób ze skłonnością do alergii”. Zaczyna się obiecująco. Jednak dalej znajdziemy informację:

Co się kryje za deklaracjami dołączanymi do suplementów?

Czasami do suplementów (w każdym razie do tych nieco skrupulatniej opisywanych przez producenta) dodawane są znaczniki z naukowo wyglądającymi akronimami oraz liczbami. Sprawia to bardzo profesjonalne wrażenie, tylko co się kryje pod tymi symbolami? Na przykład w informacji dołączonej do omówionego powyżej suplementu o nazwie Allertec Wapno Plus możemy znaleźć następującą adnotację: „(EFSA: 237)”. Wygląda naukowo. A co oznacza?

W dokumencie zawierającym naukową opinię panelu EFSA na temat wapnia nie znajdziemy ani słowa o jego rzekomym działaniu przeciwalergicznym czy łagodzącym objawy uczulenia. Znajdujemy natomiast informację (s. 4): „Panel stwierdza, że ​​wykazano związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy wapniem a prawidłową regulacją podziału i różnicowania komórek”. Następnie podmiot ten wskazuje, że ilości wapnia potrzebne do pełnienia wymienionych funkcji „mogą być z łatwością pozyskane ze zbilansowanej diety” (s. 4).

Ale u mnie działa!

Jakiej reakcji można się spodziewać u osób, które przeczytały tę analizę, a dotychczas stosowały „wapno na uczulenia? „Ale u mnie działa!”. Nie ma problemu, nie ma prawa zabraniającego przyjmowanie suplementów diety, ale warto mieć wiedzę na temat ich realnego działania. Należy też pamiętać o tym, na co zwrócili uwagę w swojej publikacji naukowej specjaliści alergologii przytoczeni na początku tej analizy.

Na przykład, w karcie charakterystyki jednego z leków z wapniem możemy znaleźć następującą informację:

„Wapno” może wchodzić w interakcję nie tylko z lekami, ale też ze składnikami diety

Warto pamiętać, że substancje zawarte w lekach i suplementach mogą wchodzić w interakcję nie tylko ze składnikami innych preparatów leczniczych, ale też ze składnikami pożywienia.

Należy też mieć na uwadze, że nawet preparaty zawierające tak powszechnie występujący składnik, jak wapń, mogą być przeciwwskazane u niektórych osób. Ulotka podaje: