Ten tekst jest częścią serii poświęconej faktoidom, czyli anegdotkom, które lubimy przekazywać, zwłaszcza w charakterze „naukowych” ciekawostek. Raz powielone, stają się prawie nieśmiertelne. Dlaczego? Ponieważ mają fantastyczny potencjał społeczny: miło jest rzucić w towarzystwie jakąś mądrą, intrygującą tezą.

Dziś poświęcimy uwagę faktoidowi dotyczącemu powiązania pomiędzy przesiadywaniem na murkach, na krawężnikach czy na ziemi a tajemniczym „wilkiem”.

Co to znaczy: dostać albo złapać wilka?

„Nie siedź na zimnym, bo dostaniesz wilka”. Czy jest ktoś, kto nigdy nie usłyszał tej przestrogi z ust mamy, babci czy sąsiadki? Przedstawia ona tok myślenia, zgodnie z którym kontakt pośladków z chłodną powierzchnią prowadzi do groźnie brzmiącego schorzenia. Czy „wilk” to choroba ustrojowa, czy miejscowa? Uleczalna czy towarzysząca człowiekowi do końca życia? Gdzie odnaleźć jej symptomy? Może lepiej nie pytać i na wszelki wypadek posłuchać babci – wstać z zimnej powierzchni, a następnym razem powtórzyć to samo ostrzeżenie kolejnej osobie?

Oczywiście w Demagogu nie zgadzamy się z takim podejściem i wychodzimy z założenia, że zawsze warto pytać i dociekać. W pierwszej kolejności odczarujmy zatem tajemniczą chorobę zwaną wilkiem.

Jak podaje dr n. med. Agnieszka Padjas, specjalistka chorób wewnętrznych z Collegium Medicum UJ,  „złapać wilka” oznacza najczęściej „zachorować na hemoroidy”. Niekiedy rozumiane jest też szerzej jako: „przeziębić pęcherz moczowy”, a w niektórych ujęciach po prostu: „zachorować, przeziębić się od siedzenia na zimnej powierzchni”. Skąd pomysł, by łączyć nazwę zwierzęcia z takimi przypadłościami? Jak wyjaśniono w zbiorze ciekawostek językowych Narodowego Centrum Kultury:

Każdy ma hemoroidy… w pewnym sensie

W tej analizie skupimy się zatem na dwóch przypadłościach, które są kojarzone z frazeologizmem „złapać wilka”: na hemoroidach oraz na przeziębieniu pęcherza moczowego. Zacznijmy od pierwszej jednostki chorobowej.

Guzki krwawnicze są zbudowane przede wszystkim z tkanki łącznej oraz naczyniowej. Dzięki temu w prawidłowych warunkach zachowują się jak gąbka, która może się rozszerzać lub zwężać. Gdy odpowiednia ilość krwi napływa do łącznotkankowego „rusztowania”, hemoroidy się rozszerzają i szczelniej zamykają ujście prostnicy. Gdy natomiast naczynia krwionośne ulegną zwężeniu, cała struktura się zmniejsza.

Kontakt z zimną powierzchnią nie jest przyczyną choroby hemoroidalnej

W niektórych warunkach dochodzi do patologii w obrębie opisanych powyżej procesów. Na przykład w strukturach naczyniowych tworzą się zakrzepy, czemu mogą towarzyszyć dodatkowe powikłania. Gdy hemoroidy są objęte procesem zapalnym, rozwijają się objawy takie jak bolesność, swędzenie, dyskomfort itp.

Istnieje wiele bezpośrednich lub pośrednich przyczyn stanów patologicznych hemoroidów. Ryzyko ich rozwoju wzrasta w stanach, w których występuje wysokie ciśnienie w jamie miednicznej, np. w ciąży, u osób z otyłością, prowadzących siedzący tryb życia, doświadczających notorycznych zaparć lub biegunek itp. To jest ten etap, na którym należałoby rozstrzygnąć, czy jednym z czynników ryzyka jest również siedzenie na zimnych powierzchniach.

Jeśli jednak zakrzepy hemoroidów już u kogoś występują, to siedzenie na twardej powierzchni może wiązać się z bólem i dyskomfortem. Trudno rozstrzygnąć, czy samo doznanie chłodu w tej okolicy również zwiększa nieprzyjemne doznania, ponieważ zimne okłady bywają rekomendowane jako metoda na złagodzenie objawów. W tym kontekście decydujące znaczenie ma zatem subiektywne odczucie konkretnej osoby.

Związek między chłodem a oddawaniem moczu

A jak wygląda sprawa z przeziębieniem pęcherza moczowego? Z jednej strony, kontakt z zimnymi powierzchniami nie jest wymieniany ani wśród przyczyn, ani wśród czynników ryzyka chorób układu moczowego. Z drugiej jednak strony, istnieją pewne przesłanki przemawiające za tym, że ochłodzenie partii ciała może mieć pewien związek z problemami zdrowotnymi dotyczącymi pęcherza.

Ten większy napływ krwi wiąże się ze wzrostem ciśnienia i pobudza nerki do intensywniejszej pracy. To z kolei może prowadzić do wytwarzania większych ilości moczu. Co więcej, przy spadku temperatury otoczenia częstą reakcją organizmu jest skurcz mięśni. Może to dotyczyć również mięśni w okolicach pęcherza moczowego. Gdy dochodzi do ich skurczu, pojawia się potrzeba pójścia do toalety.

Wychłodzenie może zwiększać ryzyko infekcji układu moczowego

Jeśli u danej osoby występuje predyspozycja do infekcji pęcherza moczowego, spadek komfortu termicznego może zwiększać ryzyko zachorowania. Niższa temperatura wiąże się z mniejszą efektywnością pracy układu odpornościowego, dlatego mikroorganizmy już obecne w układzie moczowym mają większą szansę na zainicjowanie infekcji.

Zimne otoczenie prowadzi też często do mniejszej podaży płynów, przez co mocz jest bardziej zagęszczony, dłużej zalega w pęcherzu moczowym, a wraz z nim ewentualne bakterie. Gdy nie zostaną one wypłukane, mogą prowadzić do infekcji.

Podsumujmy dzisiejszy faktoid. Dostępne dowody wskazują, że siedzenie na zimnych powierzchniach nie jest przyczyną „wilka”, czyli zakrzepów hemoroidalnych oraz infekcji pęcherza moczowego. W odniesieniu do tej drugiej dolegliwości kontakt z chłodnym otoczeniem i wyziębienie może jednak zwiększać ryzyko zachorowania, zwłaszcza u osób predysponowanych.