Kontrowersje wokół MON

W maju doszło do  wydarzeń, które wywołały debatę dotyczącą ochrony polskiego nieba. Od przypadkowego znalezienia rakiety pod Bydgoszczą, poprzez balon z Białorusi, na dronach przelatujących w pobliżu samolotów cywilnych kończąc. Wszystkie te zdarzenia spotęgowały krytykę opozycji skierowaną stronę rządu i ministra Błaszczaka.

Jedną z osób, która zabrała głos w tej sprawie, była Izabela Leszczyna. Posłanka PO tłumaczyła, że decyzję o zwiększeniu finansowania wojska podjął już rząd PO-PSL. Wśród zarzutów pojawiło się także opłacanie wojska z długu, czyli z Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych (FWSZ).

.@PiotrMuller mówi,że wydatki na armię to zasługa uszczelnienia podatków🤦🏻‍♀️
Tymczasem:
1.Zakupy(czołgi,samoloty,zestawy Patriot…)finansowane są z długu i to poza budżetem,czyli kontrolą parlamentu!
2.Decyzja o wydatkach 2%PKB to decyzja #PO
3.#PiS ją zwiększył,gdy wybuchła wojna

— Iza Leszczyna✌️🇵🇱 (@Leszczyna) May 14, 2023

Finansowanie polskiej armii

Obecnie finansowanie wojska polskiego określa ustawa o obronie ojczyzny z 11 marca 2022 roku. W myśl ustawy (art. 40) wydatki zostały ustalone na poziomie 2,2 proc. PKB w roku 2022 i 3 proc. PKB w latach następnych. Jak wyglądały wydatki na wojsko w poprzednich latach? 

Postanowiliśmy zapytać Ministerstwo Obrony Narodowej o to, jak kształtowały się te wydatki na przestrzeni ostatnich 20 lat. Z otrzymanej odpowiedzi wynika, że najniższe sumy Polska przeznaczyła w roku 2008, kiedy wyniosły one ok. 1,55 proc. PKB. Z kolei najwyższe wydatki zanotowano w 2020 roku, kiedy to poziom finansowania wojska wyniósł 2,24 proc. PKB.

Lata 2001-2008. Cztery razy udało się spełnić minimalne wymagania

Po raz pierwszy w XXI wieku minimalne wydatki na wojsko określiła ustawa z 25 maja 2001 roku o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001-2006. Zgodnie z nią na wojsko powinno być wydawane minimum 1,95 proc. PKB. Dodatkowo określono minimalną kwotę (art. 7), która powinna być rozdysponowana w poszczególnych latach: 

• 16,1 mld zł w 2002 roku,
• 17 mld zł w 2003 roku,
• 17,9 mld zł w 2004 roku,
• 19 mld zł w 2005 roku, 
• 20,2 mld zł w 2006 roku.

Ustawa ta została znowelizowana 2 kwietnia 2004 roku. Zmiana, która została wprowadzona, pozostawiła wymóg przeznaczenia 1,95 proc. PKB na wojsko. Został dodany jednak zapis, który zmienił sposób naliczania wydatków względem PKB. Od tej pory wysokość wydatków miała być obliczana względem PKB roku poprzedniego, a nie – jak to miało miejsce dotychczas – względem roku, na który planowane są wydatki. 

PO spełniła cel wydatkowy tylko raz

W 2009 roku pierwszy rząd Platformy Obywatelskiej wprowadził kolejne zmiany we wspomnianej wyżej ustawie. Nie podlegał im jednak wymóg procentowy wydatków na obronność, który nadal pozostawał na poziomie 1,95 proc. PKB z poprzedniego roku. Taki stan prawny utrzymał się aż do 2015 roku, kiedy to kolejna nowelizacja wprowadziła wymóg 2 proc. PKB. W ustawie jednak nadal pozostał zapis o PKB roku poprzedniego.

Łącznie w okresie od 2009 do 2014 roku ani razu nie został spełniony cel wydatkowy na wojsko ustalany względem PKB. W ostatnim roku rządów Platformy Obywatelskiej wydatki wyniosły 2,29 proc. w stosunku do wymaganych 2 proc. PKB z poprzedniego roku.  

Najbliżej spełnienia wymagań rząd Donalda Tuska był w roku 2014, kiedy to na zbrojenia przeznaczono 1,93 proc. PKB roku poprzedniego, co mogło być związane z aneksją Krymu przez Rosję. Najdalej osiągnięcia celu wspomniany rząd był w roku 2008, kiedy poziom wydatków na wojsko osiągnął 1,69 proc. PKB roku poprzedniego, co z kolei zbiega się z kryzysem w gospodarce światowej.

PiS zwiększa wydatki już w 2017 roku

Pod koniec 2017 roku PiS odszedł od obliczania wydatków na wojsko względem roku poprzedniego. Powróciła tym samym zasada z 2001 roku, kiedy to pieniądze przeznaczane na armie były ustalane względem PKB aktualnego roku. Zmiana ta tłumaczona była wymaganiami nałożonymi przez NATO, aby wydatki na obronność odnosiły się do PKB bieżącego, a nie poprzedniego roku.

Wybuch pełnoskalowej wojny za wschodnią granicą doprowadził do powstania nowej ustawy o obronie ojczyzny. Po raz kolejny zwiększyła minimalny próg wydatków na wojsko w kolejnych latach na 3 proc. PKB od roku 2023. 

Z FWSZ na obronność przeznaczana jest co ósma złotówka

Jednym z elementów regulowanych przez ustawę o obronie ojczyzny jest utworzenie specjalnego funduszu w celu współfinansowania części wydatków na zbrojenia. Wśród zarzutów pojawiają się m.in. głosy, że jest to wyprowadzanie pieniędzy poza budżet, czyli kontrolę parlamentu.

Na pytanie, jaki udział w finansowaniu wojska w 2022 roku miał FWSZ, dostaliśmy odpowiedź, że było to ok. 8,34 mld zł. Budżet państwa przeznaczył na ten cel 60,02 mld zł. Łącznie więc na zbrojenia w ubiegłym roku wydano ponad 68 mld zł. Kwoty z FWSZ wynosiły więc zaledwie 0,27 proc. PKB, z 2,2 proc. ogólnych wydatków.

Polska wśród liderów wydatków na wojsko

W 2006 roku państwa członkowskie NATO zobowiązały się do przeznaczania 2 proc. swojego PKB na obronność. Jednak nie wszystkie kraje się do tego stosowały. W 2014 roku, po aneksji Krymu przez Rosję, na szczycie NATO w Walii władze sojuszu wezwały do respektowania ustaleń.

Według szacunków NATO (tabela 3) w 2022 roku 2 proc. PKB na wojsko przeznaczyły tylko następujące państwa: 

• Grecja (3,76 proc.),
• USA (3,47 proc.),
• Polska (2,42 proc.),
• Litwa (2,36 proc.),
• Estonia (2,34 proc.),
• Wielka Brytania (2,12 proc.),
• Łotwa (2,1 proc.),
• Chorwacja (2,03 proc.),
• Słowacja (2 proc.).

Dodatkowo wśród państw NATO 4 państwa posiadają prawne regulacje, w których zobowiązują się do przekazywania 2 proc. PKB na wojsko. Tymi państwami są: Litwa, Łotwa, Polska i Rumunia.