Nieco ponad dwa tygodnie dzielą nas od wyborów parlamentarnych. Partie intensywnie zabiegają o poparcie i prowadzą kampanie w internecie oraz w terenie. O ile większość osób wie, na jaki komitet chce głosować, o tyle wciąż istnieje grupa niezdecydowanych wyborców. 

Na pomoc nieprzekonanym przychodzą różnego rodzaju testy przedwyborcze. Zresztą nie tylko im – z testów mogą skorzystać wszyscy: od osób, które po raz pierwszy pójdą na wybory, po obywateli silnie zakorzenionych w życiu politycznym, chcących zweryfikować swój światopogląd.

Wyniki testów nie stanowią ostatecznej wyroczni. Deklaracje partii nie zawsze muszą pokrywać się z jej faktycznymi zamiarami. Do tego dochodzi kwestia wiarygodności. Czy pomimo złożonych obietnic partie będą w stanie się z nich wywiązać?

Dlatego testy wyborcze należy traktować raczej jako drogowskaz ułatwiający dokonanie wyboru ugrupowania, przy którym wyborca postawi „x” na karcie. Ponadto test testowi nie jest równy. W tym tekście przyglądamy się dostępnym narzędziom i porównujemy je ze sobą.

Latarnik Wyborczy

Prawdopodobnie najpopularniejszym narzędziem tego typu jest Latarnik Wyborczy. W tym roku skorzystało z niego już 1,8 mln osób. Test składa się z 20 stwierdzeń. Użytkownik przy każdym haśle ma do wyboru trzy opcje: zgadzam się, nie zgadzam się, nie mam zdania. Stwierdzenia mają charakter neutralny, nie zawierają określeń wartościujących. Pytania są co do zasady precyzyjne.

W przypadku wątpliwości z pomocą przychodzi funkcja „wyjaśnienie”, która nakreśla tło (np. poprzez przytoczenie stanu prawnego, danych statystycznych). Spośród 20 stwierdzeń dominują tematy dotyczące gospodarki lub polityki (ustrój, sprawy międzynarodowe). Jedynie dwa stwierdzenia odnoszą się do spraw światopoglądowych.

Jak są liczone punkty?

Jak wygląda punktacja? Jeśli obie strony (użytkownik i komitet) się zgadzają, przyznawane są 3 punkty, a gdy obie strony wybrały opcje „nie mam zdania”, na konto trafiają 2 punkty. Użytkownik otrzymuje 1 punkt w sytuacji, kiedy zaznaczył „zgadzam się” lub „nie zgadzam się”, a komitet wybrał „nie mam zdania” (lub odwrotnie). Brak punktów występuje wtedy, gdy strony wybrały skrajne opcje „zgadzam się” i „nie zgadzam się”.

Jeżeli użytkownik uzna temat za bardzo ważny, wówczas punktacja przy danym stwierdzeniu ulega podwojeniu.

Test wyborczy 2023 od ewybory.eu

Z 20 pytań składa się także test wyborczy przygotowany przez portal ewybory.eu. Do wyboru są dwie ścieżki: ogólna i spersonalizowana. W przypadku tej drugiej pula pytań jest mniejsza i ogranicza się do dwóch z trzech wybranych tematów: światopogląd, polityka społeczna i socjalna oraz gospodarka.

Plusem tego quizu jest fakt, że odpowiedzi nie zawsze ograniczają się do odpowiedzi „tak” lub „nie”. Można natrafić na odpowiedzi opisowe lub odpowiedzi warunkowe, np. „tak, ale…” lub „nie, ale…”.

Niestety wśród odpowiedzi zdarzają się stwierdzenia wartościujące, np. mówiące o „fatalnej sytuacji budżetu”, lub lakoniczne, np. „mądra polityka integracji migrantów”. Przy pytaniach nie ma również opcji wyświetlenia dodatkowych informacji, które nakreśliłyby tło.

Niektóre pytania można sformułować lepiej

Wątpliwości może budzić sama konstrukcja pytań. Część z nich jest ogólna. W przypadku pytania o poparcie dla zwiększenia nakładów na ochronę zdrowia nie wskazano kwoty. Podobny problem dotyczy pytania o cykliczny wzrost pensji minimalnej. Z kolei w sprawie aborcji pytano o poparcie dla powszechnego dostępu do niej zamiast np. o prawo do przerywania ciąży do 12. tygodnia.

Z kolei pytanie dotyczące rozwoju OZE reprezentuje tzw. myślenie dychotomiczne. „Czy rozwój zielonej energii kosztem ograniczania paliw kopalnych powinien być priorytetem polityki energetycznej?” – taka konstrukcja nie dopuszcza możliwości połączenia zielonej energii i paliw kopalnych.

Po rozwiązaniu całego quizu wyświetla się wyłącznie logo jednego komitetu – tego, z którego odpowiedziami wybory użytkownika są najbardziej zbieżne. Nie wiadomo więc, w jakim stopniu odpowiedzi pokrywają się z innymi ugrupowaniami.

Zagadką pozostaje również to, na jakiej podstawie poglądy zostały dopasowane do poszczególnych ugrupowań. Można jednak przypuszczać, że bazowano na programach wyborczych partii (tak było w poprzednich edycjach testu).

Barometr wyborczy 2023 od wnp.pl

Więcej, bo 43 pytania, zawiera Barometr Wyborczy 2023 przygotowany przez portal wnp.pl. Spektrum pytań jest w miarę szerokie. Są one dość precyzyjne (z wyjątkiem pytania o odejście od węgla). Użytkownik ma zawsze do wyboru odpowiedź „tak” lub „nie”. Tylko w niektórych przypadkach pojawia się możliwość odpowiedzi „trudno powiedzieć / nie mam zdania”. 

Dwa pytania zawierają sformułowanie „tak jak planuje obecny rząd”, co może sprawiać, że odbiorca, zamiast skupić się na meritum, udzieli odpowiedzi, kierując się sympatią lub antypatią do obecnej władzy. Przy pytaniach brakuje także dodatkowych objaśnień, które byłyby przydatne dla potencjalnego wyborcy nieobeznanego w polityce.

Po przejściu całego testu – podobnie jak w przypadku Latarnika Wyborczego – ukazuje się wykres. Przedstawia on zgodność poglądów użytkownika z deklaracjami poszczególnych (lecz nie wszystkich) partii politycznych, a nie – komitetów wyborczych.

Oddzielnie potraktowana została Suwerenna Polska startująca z list PiS, Zieloni będący na liście Koalicji Obywatelskiej oraz PSL i Polska 2050 (koalicja Trzecia Droga). Deklaracje partii dotyczące poszczególnych tematów zaczerpnięto z programów politycznych.

Wyborczy 2023 od myPolitics i Ad Personam

Najdłuższy i najbardziej obszerny barometr wyborczy powstał w wyniku współpracy myPolitics i Ad Personam. Test – który wypełniło ponad 250 tys. osób – składa się łącznie ze 102 stwierdzeń w pięciu kategoriach: gospodarka, światopogląd, polityka klimatyczna, polityka zagraniczna i ustrój. 

W trzech pierwszych kategoriach liczba stwierdzeń przekracza 20. W przypadku dwóch ostatnich jest mniejsza (odpowiednio 15 i 16). Z każdym stwierdzeniem można się zgodzić lub też nie (w tym „zdecydowanie”). Twórcy przewidzieli również opcję „neutralnie”. W sumie pięć możliwości odpowiedzi do wyboru.

Niektóre ze stwierdzeń mogłyby być sformułowanie precyzyjniej. Takich przykładów jest kilka. 

Niedociągnięcia w formułowaniu stwierdzeń

Przy stwierdzeniu: „Jestem za jak najszybszym przyjęciem waluty Euro w Polsce” – nie określono cezury czasowej. „Wiek emerytalny powinien zostać podniesiony” – zasadnicze pytanie brzmi: do ilu lat? Nie ma też możliwości wyboru opcji opowiadającej się za wyrównaniem wieku emerytalnego mężczyzn i kobiet. Idąc dalej, „Podatki powinny być niższe niż obecnie” – z tym stwierdzeniem w zasadzie mógłby zgodzić się każdy, jeśli odbierze je dosłownie i osobiście.

Znalazły się też stwierdzenia odwołujące się do emocji, np. czy wysokość zysków koncernów energetycznych wzbudza oburzenie. Niepotrzebne emocje może wzbudzić także sformułowanie: „Należy cofnąć reformy prawa karnego wprowadzone przez aktualny rząd”, w którym niepotrzebnie znalazła się wstawka dotycząca tego, kto wprowadził ustawy. 

Pejoratywny wydźwięk może mieć też stwierdzenie insynuujące, że ekolodzy wywierają presję w sprawie wprowadzania absurdalnych ograniczeń w miastach (stwierdzenie z tezą).

Wreszcie stwierdzenie dotyczące aborcji: „Popieram ułatwienie dostępu do aborcji w Polsce”. Odpowiadając twierdząco, można popierać zarówno powrót do tzw. kompromisu aborcyjnego, jak i prawo do przerywania ciąży do 12. tygodnia.

Szczegółowa wizualizacja wyników

Po rozwiązaniu całego testu ukazuje się wykres, który przedstawia procentową zgodność odpowiedzi użytkownika z poglądami pięciu komitetów wyborczych, które startują w wyborach (nie uwzględniono Bezpartyjnych Samorządowców). 

Wyborczy GPS

Fani gospodarki powinni być zadowoleni z testu przygotowanego przez Puls Biznesu. Lista 25 pytań odnosi się wyłącznie do zagadnień związanych z polityką gospodarczą. 

Większość pytań ma charakter zamknięty. Zdarzają się też pytania problemowe, w których należy wskazać poparcie dla konkretnych działań. Niektóre z nich są dość specjalistyczne. Z pomocą przychodzi jednak broszura informacyjna dostępna przy każdym z pytań, która zawiera argumenty za i przeciw.

Ponadto pod każdym pytaniem znajdują się krótkie filmiki, w których przedstawiciele komitetów wyborczych przedstawiają stanowisko na dany temat. Trzecia Droga została potraktowana oddzielne: odpowiedzi udzielili reprezentanci PSL i Polski 2050. 

Natomiast PiS jako jedyny nie zdecydował się nagrać wideo ani udzielić odpowiedzi tekstowych. W tej sytuacji deklaracje uwzględniono na podstawie programu wyborczego i oficjalnych wypowiedzi członków ugrupowania. Filmików nie nagrali też Bezpartyjni Samorządowcy, którzy jednak znajdują się wśród partii uwzględnionych w wynikach testu.

Cyfrowy Kompas Wyborczy

Powstał również test, który porusza tematykę nowych technologi i cyfryzacji. Quiz przygotowała fundacja Digital Poland we współpracy z ekspertami. Aby przejść test, należy udzielić odpowiedzi na 26 pytań zamkniętych.

Poziom pytań jest zróżnicowany. W większości są one jasno sformułowane, choć niekoniecznie muszą być zrozumiałe dla każdego ze względu, iż dotykają kwestii specjalistycznych (np. przetwarzania danych czy regulacje AI). Po przejściu testu użytkownik otrzymuje wykres przedstawiający zgodność swoich odpowiedzi z odpowiedziami pięciu największych komitetów wyborczych i ich programów (nie uwzględniono Bezpartyjnych Samorządowców). Nie wiadomo jednak jaką odpowiedź udzieliły komitety na poszczególne pytania.

Nie ma testu idealnego

Wśród omawianych testów największy potencjał ma ten przygotowany przez myPolitics i Ad Personam. Narzędzie można polecić osobom, które interesują się polityką. Osoby mniej obeznane mogą mieć większy problem ze względu na brak dodatkowych informacji przy stwierdzeniach. Co więcej, niektóre z tych stwierdzeń należałoby lepiej sformułować. 

Tego problemu nie ma Latarnik Wyborczy, który jednak bazuje na dość małej próbie (20 stwierdzeń, z czego zaledwie 2 dotyczą spraw światopoglądowych). Narzędzie będzie użyteczne dla osób, które wybierają się na wybory po raz pierwszy.