Analitycy z agencji badawczej Openfield przyjrzeli się temu, jak żyje się Ukraińcom w Polsce. Zgromadzili dane dotyczące m.in. pracy, znajomości języka polskiego oraz trudności, z jakimi mierzą się zarówno przedwojenni migranci z Ukrainy, jak i wojenni uchodźcy z tego kraju.

Raport przygotowany przez Openfield dostarcza informacji nie tylko na temat obecnego stanu rzeczy – prezentuje także porównanie obecnych postaw z tymi, które można było zaobserwować w ubiegłym roku, tuż po rozpoczęciu pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę.

Maciej Maj, prezes zarządu agencji, która przeprowadziła omawiane badanie, podkreśla (s. 3):

Kogo objęło badanie? Większość to kobiety

Na początku odpowiedzmy sobie na pytanie, kim są osoby, które udzieliły odpowiedzi w badaniu. Zdecydowaną większość migrantów i uchodźców z Ukrainy wziętych pod uwagę w analizie stanowią kobiety (s. 4). W pierwszej edycji badania – przeprowadzonej w marcu, kwietniu i maju 2022 roku – ponad 78 proc. przepytanych przedwojennych migrantów z Ukrainy stanowiły kobiety. Wśród uchodźców odsetek ten był jeszcze większy, bo stanowił ponad 97 proc. (s. 4). W najnowszym badaniu pod uwagę wzięto odpowiedzi przedwojennych migrantów (niemal 77 proc. z nich to kobiety) oraz uchodźców (wśród nich kobiety stanowią niemal 95 proc.).

Jeśli mowa o wieku respondentów, to w ubiegłym roku wśród przedwojennych migrantów największy udział miały osoby w wieku 18–29 lat (ponad 47 proc.) i 30–44 lat (prawie 32 proc.). Z kolei wśród uchodźców ponad 56 proc. badanych to osoby między 30 a 44 rokiem życia, a w wieku 18–29 lat było ich znaczenie mniej, bo 18 proc. W 2023 roku największy udział zarówno wśród przedwojennych migrantów, jak i uchodźców mieli Ukraińcy w wieku 30–44 lat (s. 4). W odniesieniu do wykształcenia, zarówno w 2022, jak i 2023 roku – i to tak wśród migrantów, jak i uchodźców – dominuje wykształcenie wyższe (s. 5).

Jak Ukraińcy postrzegają stosunek Polaków wobec nich?

Jeszcze rok temu zdecydowana większość Ukraińców twierdziła, że Polacy mają pozytywny lub nawet bardzo pozytywny stosunek do ich narodu. Ponad 27 proc. przedwojennych migrantów i 39 proc. uchodźców uważało, że Polacy żywią do nich bardzo dobre uczucia. W obu grupach odnotowano wtedy minimalny odsetek osób twierdzących, że nastawienie większości Polaków do Ukraińców jest negatywne (s. 8).

Z biegiem czasu postrzeganie tych postaw uległo jednak zmianie. Istotnie spadł odsetek Ukraińców uważających, że Polacy mają wobec nich bardzo pozytywny stosunek (uważa tak niewiele ponad 6 proc. migrantów i niespełna 8 proc. uchodźców wojennych). Wzrosła natomiast liczba osób z Ukrainy postrzegająca nastawienie Polaków jako negatywne.

Wzrasta poziom znajomości języka polskiego wśród Ukraińców

Istotnym elementem raportu jest obserwacja, że mieszkający w Polsce Ukraińcy uczą się języka polskiego (s. 9).

Znacząco zmienił się także odsetek uchodźców postrzegających swoje umiejętności językowe na poziomie B1, czyli średniozaawansowanym, umożliwiającym podstawową komunikację. Znajomość polskiego na tym poziomie deklaruje obecnie ponad 23 proc. ukraińskich uchodźców, podczas gdy rok temu było to prawie 6 proc. z nich.

Jaka część Ukraińców pracuje i w jaki sposób szukają oni zatrudnienia?

Migranci, którzy przyjechali do Polski przed pełnoskalowanym atakiem Rosji na Ukrainę, w zdecydowanej większości wykonują pracę zarobkową. Tak w ubiegłym roku, jak i obecnie ponad 80 proc. z nich pracuje, a ok. 15 proc. zamierza podjąć pracę (s. 10).

Wśród uchodźców, którzy do naszego kraju dotarli już podczas wojny, sytuacja wygląda inaczej. W 2022 roku prawie 1/3 z nich była zatrudniona. Obecnie wykonywanie pracy deklaruje ponad połowa uchodźców z Ukrainy (s. 10). Zmienił się także odsetek tych z nich, którzy nie pracują i nie planują podejmować pracy (z niemal 15 proc. w ubiegłym roku spadł do ponad 8 proc. obecnie). 

Różnice pojawiają się także w procesie znajdowania pracy. Jeszcze rok temu ponad 1/3 Ukraińców znalazła zatrudnienie poprzez pośrednictwo agencji pracy (s. 11). Z kolei w 2023 roku ponad połowa respondentów – zarówno migrantów, jak i uchodźców – znalazła pracę samodzielnie. W poszukiwaniach zatrudnienia Ukraińcom pomagają także członkowie rodziny i znajomi. 27 proc. migrantów i prawie 22 proc. uchodźców skorzystało z takiej formy szukania pracy.

Część Ukraińców w Polsce nie pracuje – dlaczego?

Powody niepodejmowania pracy przez Ukraińców mieszkających w Polsce są różne w grupach uchodźców i migrantów sprzed wojny (s. 13). Wśród uchodźców najczęściej podawaną rok temu przyczyną była konieczność sprawowania opieki nad inną osobą. Obecnie jest nią nieumiejętność znalezienia zatrudnienia. Kolejny wskazywany przez uchodźców powód to niewystarczająca znajomość języka polskiego.

Migranci, którzy do Polski przybyli przed 24 lutego 2022 roku jako główny powód niepodejmowania pracy zarobkowej określają barierę językową. Inne przyczyny to (w kolejności od najliczniej wskazywanych): obowiązek opieki nad kimś innym, nieumiejętność znalezienia pracy, brak odpowiednich kwalifikacji, a także – przeciwnie – niechęć do podejmowania pracy poniżej posiadanych umiejętności i doświadczenia (s. 12).

Tęsknota za domem, kłopoty z pracą czy z językiem? Jakie trudności towarzyszą Ukraińcom w Polsce?

W trakcie badania Ukraińcy zostali zapytani także o największe problemy, z jakimi muszą mierzyć się po przyjeździe do Polski (s. 16). 

W przypadku przedwojennych migrantów – zarówno w 2022 roku, jak i obecnie – na pierwszy plan wysuwają się trudności związane z brakiem znajomości języka polskiego. Ponownie, autorzy raportu zauważają (s. 16), że wynik ten jest „dość zaskakujący” i podkreślają, że „może to świadczyć o tym, że ich (migrantów – przyp. Demagog) znajomość języka polskiego nie jest wystarczająca np. aby przejść z zatrudnienia z wtórnego na pierwotny rynek pracy”.

W 2023 roku głównymi problemami wskazywanymi przez migrantów z Ukrainy są także: kłopoty ze znalezieniem mieszkania i pracy oraz brak wiedzy na temat przepisów prawa.

Ukraińcy zostaną w Polsce czy wyjadą?

W ubiegłym roku ponad 40 proc. uchodźców z Ukrainy zapewniała, że chciałaby wrócić do swojego kraju, gdyby stało się to możliwe (s. 14). Ok. 38 proc. deklarowała chęć pozostania w Polsce na stałe. Wyniki z 2023 roku wskazują natomiast, że ponad 47 proc. ukraińskich uchodźców chce wrócić do kraju (więcej niż rok temu), a 30 proc. pragnie zostać w Polsce (mniej niż w ubiegłym roku).

Z kolei wśród migrantów odsetek osób deklarujących chęć pozostania w Polsce na stałe wynosi 22 proc. (mniej niż w 2022 roku). Ponad 57 proc. z nich zamierza jednak kontynuować pracę w Polsce. Wśród migrantów ponad 8 proc. osób deklaruje chęć powrotu do Ukrainy (s. 14).