Wokół pracy w oświacie narosło wiele stereotypów i nieprawdziwych informacji. Wizerunek roszczeniowego belfra, który mało pracuje, ale chce dużo zarabiać, jest nie tylko szkodliwy, ale też nieprawdziwy. W związku z Dniem Edukacji Narodowej weryfikujemy najpopularniejsze mity dotyczące zawodu nauczyciela.

Mit 1: Nauczyciele pracują 18 godzin tygodniowo

Jedną z najpopularniejszych fałszywych informacji na temat zawodu nauczyciela jest ta, zgodnie z którą pracuje on 18 godzin tygodniowo. To mit niesłusznie deprecjonujący tę pracę.

Co więcej, bywa on powielany przez polityków. Premier Mateusz Morawiecki stwierdził w styczniu 2019 roku, że „nauczyciel ma troszeczkę więcej czasu wolnego w stosunku do innych osób pracujących, ale chce więcej zarabiać”. 

Realny czas pracy polskiego nauczyciela

Ile czasu tak naprawdę pracuje nauczyciel? Jeśli jest zatrudniony w pełnym wymiarze godzin – czyli 40 godzin tygodniowo – pracuje co najmniej tyle. Jak każdy pracownik zatrudniony na pełen etat.

Liczba godzin spędzonych na zajęciach dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych (potocznie określana czasem „przy tablicy”) różni się w zależności od rodzaju pracy konkretnego nauczyciela. Kwestię tę reguluje art. 42 ust. 3 Karty Nauczyciela. Przykładowo zatrudnieni na pełen etat:

• nauczyciele przedszkoli spędzają na zajęciach 25 godzin tygodniowo,
• nauczyciele przedmiotowi (np. matematycy, poloniści) – 18 godzin tygodniowo,
• wychowawcy świetlic szkolnych i półinternatów – 26 godzin tygodniowo,
• nauczyciele-bibliotekarze bibliotek szkolnych – 30 godzin tygodniowo.

Zgodnie z art. 42. ust. 2 Karty Nauczyciela poza godzinami „przy tablicy” nauczyciele mają w ramach pracy jeszcze inne obowiązki wynikające z zadań szkoły (m.in. przeprowadzanie egzaminów zewnętrznych, prowadzenie dokumentacji, organizacja wydarzeń artystycznych, sportowych itd. czy też udzielanie uczniom konsultacji).

Ponadto mają obowiązek przygotowania się do zajęć oraz samodoskonalenia, a więc m.in. uczestnictwa w kursach i szkoleniach. 

Wbrew innej fałszywej informacji, która również pojawia się w dyskusjach na ten temat, nie dla każdego nauczyciela godzina pracy oznacza 45 minut. Tyle trwa godzina lekcyjna, lecz biorąc pod uwagę nauczycieli przedszkoli, godzina ich czasu pracy trwa 60 minut.

Ile czasu pracują nauczyciele w Polsce na tle innych krajów?

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) wydała publikację pt. „Education at a Glance 2021”, gdzie zgromadziła dane dotyczące 38 wysoko rozwiniętych i demokratycznych państw. Wynika z nich, że polscy nauczyciele poświęcają na pracę więcej czasu, niż wynosi średnia OECD (s. 395).

Niezależnie od etapu nauczania jest to 1 720 godzin rocznie, podczas gdy średnia wynosi od 1 627 do 1 656 godzin w zależności od etapu edukacji. Jednocześnie z danych OECD wynika, że polscy nauczyciele „przy tablicy” spędzają średnio poniżej 600 godzin rocznie, co jest jedną z najniższych wartości w zestawieniu. 

Biorąc pod uwagę różne etapy edukacji, nauczyciel w szkole podstawowej spędza „przy tablicy” 604 godziny. Z kolei w szkole średniej na prowadzenie zajęć przypada 478 godz. Tym samym, polski nauczyciel poświęca na nauczanie 34 proc. czasu pracy w szkole podstawowej i 28 proc. czasu pracy w szkole średniej.

Mit 2: Nauczyciele zarabiają dużo

Wiele mitów o nauczycielach dotyczy ich zarobków. Temat pensji osób pracujących w oświacie powraca za każdym razem, kiedy pojawiają się informacje o planowanych strajkach.

W czerwcu tego roku wiceminister Tomasz Rzymkowski powiedział na antenie Radia Zet, że zna nauczycieli z Sieradza zarabiających 11 tys. złotych. Czy nauczyciele rzeczywiście zarabiają dużo i jak ich zarobki wyglądają w skali europejskiej?

Zgodnie z przepisami funkcjonującymi od 1 września 2022 roku minimalna stawka wynagrodzenia wynosi:

• dla nauczyciela początkującego: 3 424 zł brutto,
• dla nauczyciela mianowanego: 3 597 zł brutto,
• dla nauczyciela dyplomowanego: 4 224 zł brutto.

Średnie stawki wynoszą odpowiednio:

• 4 432,15 zł brutto,
• 5 318,58 zł brutto,
• 6 795,97 zł brutto.

Warto dodać, że średnie stawki nie są równe przeciętnemu wynagrodzeniu nauczycieli. Średnie stawki to kwota bazowa, przewidziana w budżecie państwa (art.9 pkt 2 ustawy budżetowej) pomnożona przez wskaźnik średniego wynagrodzenia (art. 30 pkt 3 Karty Nauczyciela). 

Zarobki początkujących nauczycieli nie zachęcają do rozpoczęcia pracy w zawodzie. Aby pokazać, jak zmieniały się pensje pracowników oświaty w czasie, zdecydowaliśmy się na porównanie średniego wynagrodzenia nauczyciela stażysty (czyli nauczyciela pierwszego stopnia zatrudnienia, w placówce publicznej do 2021 roku) ze średnim wynagrodzeniem w gospodarce narodowej w danym roku. 

Podstawą do obliczenia średniego wynagrodzenia dla nauczyciela stażysty była kwota bazowa, ustalana każdego roku w ustawie budżetowej. Do 2010 roku średnie wynagrodzenie nauczyciela stażysty wynosiło 82 proc. kwoty bazowej. Od 2010 roku do 2021 roku średnie wynagrodzenie obliczało się ze 100 proc. kwoty bazowej.

Fot. Demagog.org.pl

Polscy nauczyciele są także daleko w tyle, jeśli chodzi o zarobki w skali europejskiej. Jak pisaliśmy w naszym innym artykule, początkujący nauczyciel zarabiał gorzej niż w Polsce tylko w trzech państwach – w Słowacji, na Węgrzech i Łotwie.

Dodatkowo nie każdy nauczyciel pracujący w Polsce jest zatrudniony na podstawie Karty Nauczyciela. Część pedagogów pracuje w placówkach niepublicznych, gdzie obowiązuje Kodeks pracy. W takim przypadku ich wynagrodzenie może różnić się od tego oferowanego w szkołach.

Mit 3: Wszyscy nauczyciele mają dwa miesiące wakacji

Dwa miesiące wakacji, dwa tygodnie ferii zimowych, a do tego długa przerwa na Boże Narodzenia i Wielkanoc… Praca nauczyciela to według popularnego mitu głównie czas wolny. Rzeczywistość jest jednak bardziej skomplikowana, a postrzeganie czasu pracy nauczycieli wyłącznie przez pryzmat tego, kiedy prowadzą lekcje, jest błędem.

Jednak, jak wynika z art. 64 ust. 1. Karty Nauczyciela, w trakcie przerw dyrektor placówki może zobowiązać nauczyciela do określonych obowiązków, takich jak: przeprowadzanie egzaminów, praca związana z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem do nowego, opracowanie szkolnego zestawu programów czy też uczestnictwo w szkoleniach.

W związku z tym w wielu szkołach wakacje dla nauczycieli kończą się kilka tygodni przed tymi dla uczniów – prowadzone są bowiem szkolenia, przygotowuje się plany lekcji i dokumenty potrzebne do rozpoczęcia nowego roku szkolnego.

Wakacje w odgórnie wyznaczonym terminie ograniczają też możliwość skorzystania z urlopu w innych okresach roku, z czym w większości zawodów nie ma problemu. Urlop wypoczynkowy w trakcie roku szkolnego (poza wakacjami) przysługuje nauczycielowi, który nie wykorzystał go w całości lub w części podczas wakacji z powodu specyficznych okoliczności, np. choroby, urlopu macierzyńskiego czy odbywania ćwiczeń wojskowych. Wynika to z art. 66 ust. 1 Karty Nauczyciela.

Należy również podkreślić, że przepisy te dotyczą nauczycieli pracujących w publicznych placówkach. Ci zatrudnieni w prywatnych szkołach i przedszkolach podlegają – w zależności od umowy – przepisom prawa pracy lub prawa cywilnego. 

Czas trwania polskich wakacji na tle Europy

Okres wakacji w Polsce nie odbiega od czasu, jaki jest na nie przewidziany w innych krajach europejskich. Europejska Agencja Wykonawcza ds. Edukacji i Kultury (EACEA), działająca w ramach Komisji Europejskiej, porównała długość letniej przerwy w lekcjach w 30 krajach europejskich. Okazuje się, że w 19 z nich wakacje trwają dłużej niż w Polsce.

Mit 4: Nauczyciela nie można zwolnić z pracy

Inny mit związany z zawodem nauczyciela dotyczy zwolnienia z pracy. Ponieważ pedagodzy pracujący w placówkach publicznych są zatrudnieni na podstawie Karty Nauczyciela, część osób może odnieść wrażenie, że nauczyciela nie da się zwolnić z pracy. Sprawdźmy zatem, jak wygląda to w praktyce.

Kwestię zwolnienia nauczyciela reguluje art. 20 Karty Nauczyciela. Artykuł ten dotyczy sytuacji, w której dochodzi do likwidacji szkoły lub zmian organizacyjnych przyczyniających się do zmniejszenia liczby oddziałów lub planu nauczania. W takich przypadkach stosunek pracy z nauczycielem jest rozwiązywany.

Ponadto, jak reguluje art. 23 ust. 1 pkt. 5 Karty Nauczyciela, rozwiązanie umowy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania może nastąpić także wskutek „negatywnej oceny pracy”. Warto dodać, że ewaluacji podlega również praca wykonywana przez nauczycieli zatrudnionych na umowę o pracę.

Ocenianie pracy nauczyciela opisane zostało w art. 6a – ewaluacja pedagoga może zostać przeprowadzona z inicjatywy dyrektora lub na wniosek nauczyciela, rady szkoły czy rady rodziców. Na ocenę pracy składa się realizowanie obowiązków nauczyciela, opisanych w:

• art. 6 Karty Nauczyciela (np. rzetelne realizowanie zadań czy wspieranie każdego ucznia w rozwoju),
• art. 42 ust. 2 Karty Nauczyciela (np. realizacja zadań dydaktycznych),
• art. 5 Prawa Oświatowego (np. poszanowanie godności osobistej ucznia).

Jak ocenia Joanna Janiak, radca prawny z Kancelarii Kacprzak Kowalak i Partnerzy, jest to efekt m.in. wzrostu świadomości rodziców na temat przysługujących im praw. Wpływ miała mieć także pandemia, która zwiększyła napięcie na linii nauczyciele–dyrektorzy-rodzice.

Przykładowe sprawy zgłaszane do komisji dyscyplinarnych dotyczą np.:

• nękania,
• uwodzenia,
• nagabywania,
• pozostawienia uczniów bez opieki,
• naruszania obowiązku trzeźwości,
• korespondencji przez Facebooka o charakterze seksualnym.

Mit 5: Nauczyciele jeżdżą na darmowe wycieczki, w trakcie których tylko odpoczywają

Liczne wycieczki i darmowe bilety do kina w ramach pracy? Brzmi jak marzenie, ale dla nauczycieli wszelkie wyjścia poza szkołę wraz z uczniami to w istocie dodatkowe obowiązki.

Obowiązki nauczyciela w związku z wycieczką określa rozporządzenie ministra edukacji narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki z 25 maja 2018 roku. Zgodnie z §10 rozporządzenia kierownik wycieczki odpowiada m.in. za:

• opracowanie programu i regulaminu wycieczki,
• organizację i nadzór transportu, wyżywienia i noclegów dla uczniów i opiekunów,
• nadzór zaopatrzenia uczniów i opiekunów w odpowiedni sprzęt, wyposażenie i apteczkę pierwszej pomocy,
• rozliczenie finansowe wycieczki.

Z kolei wśród obowiązków opiekuna wycieczki (§11 rozporządzenia) znajduje się przede wszystkim sprawowanie opieki nad uczniami oraz realizacja programu wycieczki.

Nauczyciel jest odpowiedzialny za szkody wyrządzone przez uczniów

Z przepisów prawa cywilnego wynika, że podczas wycieczki nauczyciel może ponieść odpowiedzialność nie tylko za szkody, które sam wyrządzi, lecz również za te spowodowane przez uczniów. 

Nauczyciel może uniknąć odpowiedzialności, kiedy wykaże, że nadzór był sprawowany starannie lub że szkoda powstałaby nawet przy właściwym sprawowaniu przez niego opieki.

Za wycieczkę nie przysługuje dodatkowe wynagrodzenie

Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Edukacji Narodowej z 14 listopada 2011 roku organizacja i udział w wycieczce przez nauczyciela stanowi wykonywanie zadań statutowych szkoły.

Ponadto organizacja i udział w wycieczce może oznaczać dla nauczyciela nawet niższe wynagrodzenie niż zwykle. Wynika to z faktu, że w trakcie wyjazdu nauczyciel jest pozbawiony możliwości pracy w tzw. godzinach ponadwymiarowych, czyli np. realizacji zajęć dodatkowych czy zastępstw, które są odpłatne (art. 30. ust. 1 p. 3 Karty Nauczyciela).