W marcu 2023 roku Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) opublikował podsumowanie swojego VI raportu. Zebrano w nim najważniejsze informacje z wszystkich części publikacji: o fizycznych podstawach zmiany klimatu, o jej skutkach, o sposobach adaptacji oraz o możliwościach jej złagodzenia. Prace nad raportem trwały od 2018 roku, kiedy to wyznaczono ekspertów do jego przygotowania.

Według autorów raportu rozwój cywilizacji odpornej na zmianę klimatu staje się trudniejszy z każdym ułamkiem stopnia wzrostu średniej globalnej temperatury. Wybory dokonane w najbliższych kilku latach zadecydują o przyszłości naszej i kolejnych pokoleń.

Kluczowe wnioski z raportu

Dzięki kolejnym raportom IPCC wzrasta poziom zrozumienia problemu zmiany klimatu: jej przyczyn, skutków, powiązań, a także możliwych rozwiązań.

Dziś nie ma już wątpliwości, że:

Dlaczego ten raport jest wyjątkowy?

W VI raporcie IPCC stwierdzono, że działalność człowieka bezdyskusyjnie przyczyniła się do globalnego ocieplenia (s. 6). Zagrożenia związane ze zmianą klimatu okazały się poważniejsze, niż wcześniej sądzono. Udało się też lepiej poznać sprzężenia zwrotne, czyli procesy naturalne, które pojawiają się, gdy temperatura wzrośnie powyżej pewnego poziomu – mogą one bowiem jeszcze bardziej przyspieszać zmianę klimatu.

Dzięki tym ustaleniom można było dokładniej niż w V wydaniu raportu oszacować czułość klimatu, czyli jak bardzo może wzrosnąć średnia globalna temperatura przy danym wzroście emisji gazów cieplarnianych. W efekcie dało się precyzyjniej przewidzieć długoterminowy wzrost temperatur, zależnie od scenariusza emisji. (s. 33).

Pod koniec obecnego stulecia można spodziewać się wzrostu średniej globalnej temperatury o (s. 33):

• 1,0°C–1,8°C w scenariuszu bardzo niskich emisji gazów cieplarnianych,
• 2,1°C–3,5°C w scenariuszu umiarkowanych emisji gazów cieplarnianych,
• 3,3°C–5,7°C w scenariuszu bardzo wysokich emisji gazów cieplarnianych.

(Przytoczone powyżej wzrosty porównują obecną średnią temperaturę globalną z temperaturą w latach 1850–1900.)

Przykładowo: jeśli Ziemia ogrzeje się tylko o 2°C, 37 proc. populacji będzie doświadczać fali upałów co najmniej raz na 5 lat, a w niektórych regionach śmiertelne upały mogą występować co roku. W przypadku 70 proc. wybrzeży na świecie poziom wody podniesie się o 20 cm, a wszystkie rafy koralowe praktycznie wyginą.

Jak zmieniało się stanowisko IPCC?

Jeszcze w 1990 roku twórcy pierwszego raportu IPCC podawali, że obserwowane na tamten moment ocieplenie mieściło się w zakresie naturalnej zmienności klimatu i brakowało wystarczających dowodów na to, że zmiany będą postępować (s. 64). Najbardziej aktualne dane prowadzą jednak do innych wniosków.

Zmiana klimatu już teraz ma negatywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne oraz przyczynia się do kryzysów humanitarnych i wymusza migracje ludności (s. 16). Jeśli będziemy kontynuować politykę sprzed 2020 roku, średnia globalna temperatura prawdopodobnie wzrośnie o 3,2°C do 2100 roku (s. 33).

Pewność autorów raportów IPCC co do tego, jak ludzkość przyczynia się do obserwowanego ocieplenia, zmieniało się w kolejnych raportach wraz z rozwojem wiedzy. Wnioski z kolejnych raportów podsumowała Nauka o Klimacie:

Czy jest już za późno?

Jak powiedział Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) António Guterres: „ludzkość stąpa po cienkim lodzie – i ten lód szybko topnieje”, ale jednocześnie „klimatyczna bomba zegarowa tyka, ale raport IPCC to instrukcja, jak ją rozbroić”. Dodaje też:

Jak spowolnić globalne ocieplenie? Według António Guterresa konieczne będzie m.in.:

• dążenie do neutralności klimatycznej gospodarek rozwiniętych w 2040 roku, a wschodzących – w 2050 roku,
• wycofanie węgla w Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) w 2030 roku, a w pozostałych – w 2040 roku,
• zaprzestanie udzielania licencji na eksploatację nowych złóż ropy i gazu,
• zahamowanie wzrostu produkcji ze złóż już eksploatowanych,
• przesunięcie dotacji ze źródeł kopalnych na czyste technologie.

Dysponujemy już odpowiednimi technologiami i rozwiązaniami, które pozwolą znacząco zredukować emisje gazów cieplarnianych. Kluczowe jest działanie rządów, które polityką i regulacjami są w stanie zwiększyć finansowanie działań na rzecz klimatu, również poprzez inwestorów.

Istnieją także wypróbowane już środki polityczne, które mogą przyczynić się do osiągnięcia znaczących redukcji emisji i odporności na zmiany klimatu, muszą one jednak być stosowane na szerszą skalę. Dopiero połączenie technologii, finansowania i decyzji politycznych przyniesie odpowiednią redukcję emisji.

Jak nam idzie spowalnianie zmiany klimatu?

Pomimo tworzenia kolejnych raportów i zawierania porozumień klimatycznych, od czasu wydania pierwszego opracowania IPCC z 1990 roku, emisje gazów cieplarnianych wzrosły już prawie 1,5 raza.

Obecnie średnia globalna temperatura jest już wyższa o 1,1°C niż w czasach sprzed rewolucji przemysłowej. Zatrzymanie ocieplenia na poziomie 1,5°C pozwoliłoby na ograniczenie najgorszych skutków zmiany klimatu.

W podsumowaniu VI raportu autorzy wskazują, że ludzkość poczyniła już pewne postępy w działaniach na rzecz klimatu. Można zaobserwować wzrost świadomości wśród społeczeństwa i rosnące w siłę ruchy oddolne, m.in. młodzieżowe, praw człowieka, ludności rdzennej. Lokalne społeczności zaczynają być włączane w procesy decyzyjne (s. 18). 

Rozwijane są działania polityczne i przepisy dotyczące łagodzenia skutków zmiany klimatu. Do 2020 roku takie przepisy powstały już w 56 krajach, które odpowiadają łącznie za 56 proc. emisji (s. 19). Niektóre kraje, takie jak USA, Wielka Brytania, Hiszpania, Włochy czy Francja, zredukowały już swoje emisje CO₂ w porównaniu z rokiem 1990.

Ponadto od 2010 roku koszty niektórych technologii niskoemisyjnych stale spadają – energii słonecznej o 85 proc., wiatrowej o 55 proc. i baterii litowo-jonowych o 85 proc. (w 2019 roku). Wzrasta także ich użycie na świecie, a w wielu regionach energia ze źródeł odnawialnych jest już tańsza niż ta ze źródeł kopalnych (s. 19). Globalnie maleje energochłonność, czyli ilość energii potrzebna do wytworzenia jednostki produktu, a także ilość emisji CO₂ na jednostkę wyprodukowanej energii (s. 20).

Co ważne, inwestorzy i banki centralne także zwiększają swoją świadomość ryzyka klimatycznego – w efekcie coraz więcej środków przeznacza się na cele klimatyczne. Gdyby zapewnić międzynarodowe przepływy pieniężne w tym zakresie, efektywność działań znacznie by się zwiększyła (s. 20).

Podsumowanie

Kolejne raporty IPCC przynoszą coraz większe zrozumienie, jak działa klimat i do jakich skutków doprowadzi globalne ocieplenie. Dziś wiemy już z całą pewnością, że jest ono skutkiem emisji gazów cieplarnianych, powstających w efekcie działalności człowieka.

Sytuacja jest poważna – na ten moment średnia globalna temperatura – od czasów rewolucji przemysłowej – wzrosła już o 1,1 °C. Obecnie zmierzamy ku ociepleniu o 3,2 °C do 2100 roku (s. 33). Pocieszające może być to, że rozwiązania oraz technologie potrzebne do poradzenia sobie z kryzysem klimatycznym są już znane i powoli wdrażane (s. 18-20).

Jak powiedział przewodniczący IPCC Hoesung Lee na konferencji poświęconej podsumowaniu VI raportu: „Jeśli zadziałamy teraz, wciąż możemy zabezpieczyć nadającą się do życia, zrównoważoną przyszłość dla wszystkich”.

AKTUALIZACJA 12.04

Analiza została zaktualizowana po wykryciu błędu faktograficznego. W pierwotnej wersji analizy w podsumowaniu znajdowała się nieprawdziwa informacja, że „obecnie zmierzamy ku ociepleniu o 3,2 °C do 2030 roku”, podczas gdy faktycznie „obecnie zmierzamy ku ociepleniu o 3,2 °C do 2100 roku”.