Problem dezinformacji w sferze publicznej jest widoczny już od wielu lat. Niedawne wydarzenia, takie jak pandemia COVID-19 czy rosyjska inwazja na Ukrainę, rodzą pytania o to, jak można skutecznie walczyć z tym zjawiskiem. Zwłaszcza wtedy, gdy prowadzeniem dezinformujących działań zajmują się podmioty zewnętrzne (np. określone państwa), których celem jest zaszkodzenie porządkowi publicznemu. Parlament Europejski przewiduje, że w przyszłości liczba ingerencji i manipulacji informacją będzie się zwiększać.

Unia Europejska pracuje nad szeregiem działań, które mają na celu m.in. obronę obywateli przed dezinformacją oraz poprawę jakości debaty publicznej w kontekście walki z fałszywymi informacjami. 1 czerwca 2023 roku wydano rezolucję Parlamentu Europejskiego w sprawie obcych ingerencji we wszystkie procesy demokratyczne w Unii Europejskiej, w tym dezinformacji. Jakie zagadnienia porusza dokument i jakie wytyczne w kontekście fact-checkingu się w nim znalazły?

Potrzeba wspólnych działań przeciw obcym ingerencjom

Pierwsze zalecenia w zakresie przeciwdziałania obcym ingerencjom, w tym dezinformacji, przyjęto w rezolucji z 9 marca 2022 roku. W związku z narastającymi zagrożeniami Parlament Europejski ponownie zauważył potrzebę opracowania wspólnej europejskiej strategii w tej sprawie. Obecnie dostrzega się, że wyborom będzie zagrażać tzw. dezinformacja na zlecenie, a Rosja i Chiny mogą ingerować w demokratyczne wybory. W ramach rezolucji z 1 czerwca 2023 przyjęto, że strategia powinna obejmować:

• środki, które mają na celu lepsze egzekwowanie istniejących przepisów dotyczących obcych ingerencji;
• stworzenie punktu kontaktowego ds. prowadzenia dochodzeń i strategicznych reakcji, które mają na celu przeciwdziałanie obcym ingerencjom;
• zapewnienie finansowania działań na rzecz budowania zdolności mających na celu zwalczanie dezinformacji i podtrzymywanie procesów demokratycznych.

Nacisk na fact-checking i edukację medialną – na co zwrócono uwagę?

Parlament Europejski zaapelował o to, by podejmować wspólne wysiłki z udziałem „instytucji UE, państw członkowskich, krajów partnerskich, społeczeństwa obywatelskiego, środowisk biznesowych i niezależnych mediów, aby w sposób całościowy pogłębić świadomość społeczną i instytucjonalną oraz inwestować w edukację na temat dezinformacji, manipulacji informacjami i obcych ingerencji oraz sposobów przeciwdziałania im”. Pogłębianie świadomości miałoby odbywać się zwłaszcza poprzez:

• edukację medialną,
• rozwój umiejętności weryfikacji informacji. 

Jednym z proponowanych rozwiązań jest wprowadzenie przez państwa członkowskie nauczania umiejętności związanych z mediami i technologiami cyfrowymi, krytycznym myśleniem, pozyskiwaniem informacji oraz analizowaniem ich wiarygodności do szkolnych, a także uniwersyteckich programów nauczania.

Edukacja w zakresie walki z dezinformacją nie powinna ograniczać się tylko do uczniów szkół oraz studentów. Parlament Europejski zwraca uwagę, że „wszystkie szczeble administracji publicznej powinny odbyć specjalne szkolenie z rozpoznawania manipulacji informacjami i ingerencji w informacje oraz przeciwdziałania tym zjawiskom”. Prowadzenie takiej edukacji ma zapewnić odporność instytucji, organów i agencji UE jako całości.

Większe wsparcie dla edukacji medialnej i organizacji factcheckingowych

W ramach rezolucji Parlament Europejski zaapelował też o to, by państwa członkowskie zwiększyły wsparcie dla organizacji, które zwalczają manipulację informacjami. Zdaniem parlamentu:

Jednocześnie podkreślono, że Unia Europejska może przyczynić się do rozwoju globalnej społeczności weryfikatorów informacji i wyznaczenia globalnych norm jakości w zakresie weryfikacji informacji. Z zadowoleniem przyjęto m.in. to, że: 

Platformy muszą robić więcej, by przeciwdziałać dezinformacji

W rezolucji Parlament Europejski ubolewał nad tym, że duże platformy internetowe, takie jak Meta, Google, YouTube, TikTok i Twitter (aktualnie X) nadal robią zbyt mało w zakresie przeciwdziałania dezinformacji, a nawet ograniczają personel, który mógłby być przydatny w ograniczaniu tego zjawiska. Platformy wciąż zrobiły niewiele w zakresie wykrywania kampanii dezinformacyjnych i zapobiegania ich rozpowszechnianiu, nie udało im się wypełnić wszystkich zobowiązań, a te, które są przestrzegane – są realizowane zbyt wolno.

W rezolucji zwrócono uwagę na wciąż obecny problem dezinformacji na temat społeczności LGBT+, podważanie zasadności wsparcia na rzecz ukraińskich uchodźców poprzez kampanie dezinformacyjne oraz to, że prawa kobiet stały się celem dezinformacji. Z zaniepokojeniem odnotowano też, że:

• podmioty, które negują zmianę klimatu i atakują działania na rzecz klimatu, mają status zweryfikowanych użytkowników na różnych platformach, co pozwala im rozpowszechniać nieprawdziwe informacje w ramach uprzywilejowanego statusu;
• grupy, które szerzyły dezinformację zdrowotną, oraz ekstremiści polityczni (np. fundamentaliści religijni, tacy jak talibowie) byli w stanie uzyskać status zweryfikowanych użytkowników i rozpowszechniać fałszywe informacje na Twitterze bez posiadania wiedzy eksperckiej.

Ze względu na wciąż obecną dezinformację PE wezwał platformy internetowe, by poświęciły więcej zasobów i wykwalifikowanych pracowników, którzy mogliby monitorować i moderować szkodliwe treści we wszystkich językach urzędowych UE, językach lokalnych i dialektach. Do tego zachęcono, by platformy zwiększały integrację akredytowanych weryfikatorów informacji, którzy mogliby weryfikować informacje w państwach członkowskich.