„Czarne statystyki”, „Znów padł rekord”, „Straszne dane” – to tylko niektóre z nagłówków, które obiegły media na początku 2024 roku. A wszystko to za sprawą danych, przedstawionych przez Fundację GrowSpace, dotyczących prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży. Także tych, które zakończyły się zgonem. 

Fundacja zebrała dane z komend wojewódzkich w całym kraju, kierując do nich prośby o dostęp do informacji publicznej. 

2023: Próby samobójcze wśród dzieci i młodzieży. Co mówią dane?

W lutym oficjalne informacje udostępniła na swojej stronie Komenda Główna Policji. Patrząc na dane dotyczące osób do 18. roku życia, w 2023 roku nastąpił spadek przypadków śmierci w wyniku samobójstwa. W 2022 roku takich zgonów było 156, natomiast rok później 145. 

W 2023 roku w wyniku samobójstwa zmarło 7 osób w wieku od 7 do 12 lat, a rok wcześniej takich śmierci było 6. Jeśli chodzi o grupę wiekową od 13 do 18 lat, to w 2023 roku było 138 śmierci samobójczych, podczas gdy rok wcześniej 150. Tutaj więc nastąpił spadek.

Inaczej wygląda sprawa z próbami samobójczymi. W 2022 roku na swoje życie targnęły się 2 093 osoby do 18. roku życia, a w 2023 – już 2 139. Z tej grupy 85 osób miało od 7 do 12 lat, tak samo jak rok wcześniej. Natomiast 2 054 zdarzenia dotyczą osób w wieku od 13 do 18 lat. W tej grupie wiekowej było najwięcej prób samobójczych ze wszystkich grup wiekowych.

Liczba prób samobójczych wśród najmłodszych wzrosła

W przekazach medialnych (1, 2, 3) podkreślano właśnie fakt wzrostu prób samobójczych wśród najmłodszych. Rzeczywiście, od 2017 roku nie było jeszcze tylu zamachów samobójczych wśród osób do 18. roku życia, co pokazują dane zestawione na tej grafice.

W 2023 roku odnotowano 46 prób samobójczych więcej niż rok wcześniej. Gdy spojrzymy na ostatnie 7 lat, to mówimy już o wzroście o 193 proc., czyli o niemal trzykrotnym względem 2017 roku.

Niebezpieczna tendencja zatrzymała się

Oprócz clickbaitowych tekstów na temat policyjnych danych znalazły się na szczęście też takie, w których wypowiedzieli się eksperci. Suicydolożka dr Halszka Witkowska tłumaczyła Polskiej Agencji Prasowej, że znaczne pogorszenie sytuacji miało miejsce w latach 2021 i 2022. Wówczas doszło do dużego skoku, jeśli chodzi o liczbę samobójczych śmierci, jak i samych prób. 

Suicydolożka Lucyna Kicińska w wywiadzie dla „Dziennika Gazety Prawnej” zwróciła uwagę na sposób, w jaki media informowały o problemie samobójstw wśród dzieci i młodzieży. Powiedziała:

– Nie mamy w Polsce epidemii samobójstw. Tak samo jak nie mamy „wielkiej katastrofy” i „czarnych statystyk”. Każde z tych określeń jest nieprawdziwe, a także niezgodne z rekomendacjami suicydologów dotyczącymi informowania o zachowaniach samobójczych.

Zaznaczyła też, że takie sensacyjne nagłówki przynoszą opłakane skutki. Nieprawidłowy przekaz medialny może wywołać efekt Wertera, czyli de facto przyczynić się do wzrostu prób samobójczych. Media powinny odchodzić od sensacyjnego tonu i w przekazach na temat kryzysów psychicznych skupiać się na wskazywaniu rozwiązań, a nie na epatowaniu, jak zła jest sytuacja – nawet jeśli jest.

Alarmująca sytuacja mężczyzn

Pełne dane policji na temat wszystkich grup wiekowych nie spotkały się z dużym zainteresowaniem mediów. Statystyki pokazują, kogo przede wszystkim dotyczy problem samobójstw. Podobnie jak w poprzednich latach, dane wskazują, że najczęściej życie odbierają  sobie mężczyźni.

W 2023 roku śmierć w wyniku samobójstwa poniosły 5 233 osoby, wśród których było 4 404 mężczyzn (84,1 proc.). W ostatnich latach rośnie też liczba samych prób samobójczych mężczyzn, w ubiegłym roku sięgając już 9,6 tys. Dokładne dane przedstawiamy na poniższym wykresie.

Dane ostrzegają też o wzroście prób wśród kobiet

Równocześnie zauważalnie wzrasta liczba prób samobójczych wśród kobiet. Na przestrzeni lat 2017–2023 ponad dwukrotnie, co pokazujemy na poniższej grafice. W ubiegłym roku policja odnotowała 5,5 tys. prób.

Z roku na rok rośnie odsetek kobiet wśród odnotowanych zamachów samobójczych. W 2017 roku próbę samobójczą podjęło 11 139 osób, wśród których prawie co czwarta była kobietą (23,5 proc.). W ubiegłym roku była to już ponad co trzecia (36,5 proc.).

Seniorzy też wymagają naszej uwagi

W przywołanych przez nas artykułach medialnych (1, 2, 3) omówiona została sytuacji dzieci i młodzieży. My pragniemy również zwrócić uwagę również na osoby starsze. One także wymagają naszej troski. 

W ubiegłym roku ostrzegaliśmy, że liczba prób samobójczych wśród osób powyżej 70. roku życia przekroczyła 1 tys. W 2023 roku liczba ta spadła, ale statystyki pozostają alarmujące. Corocznie ponad 600 seniorów i seniorek ponosi śmierć w wyniku samobójstwa. Widoczne jest to na poniższym wykresie.

Statystyki policji to nie jest pełny obraz sytuacji

Kolejną ważną informacją, która często gubi się w przekazie medialnym, jest fakt, że statystyki policyjne dotyczące zachowań samobójczych nie odzwierciedlają skali problemu. Statystyki, nie tylko w Polsce, są niedoszacowane, co potwierdza przegląd systematyczny opublikowany w czasopiśmie naukowym „BMC Psychiatry”.

Jak wskazała suicydolożka prof. Agnieszka Gmitrowicz w OKO.press, w rzeczywistości prób samobójczych może być 10 lub 15 razy więcej, niż wskazują policyjne statystyki. Z kolei jak czytamy w publikacji wspomnianej Halszki Witkowskiej, samobójstw ma być – od 10 do 20 proc. więcej (s. 28). Z czego to wynika? 

Wiele prób samobójczych nie jest nigdzie zgłaszanych, a samobójstwa przeprowadzane są tak (niekiedy przez samą osobę, która odbiera sobie życie), aby wyglądały na wypadek. Więcej pisaliśmy o tym w osobnej analizie.

Myśli samobójcze. Gdzie szukać pomocy?

Jeśli Ty lub ktoś z twoich bliskich doświadcza myśli samobójczych, nie czekaj i poszukaj pomocy. Możesz skorzystać z darmowych infolinii dla osób w kryzysie psychicznym:

• Antydepresyjny Telefon Zaufania ITAKA (czynny w poniedziałki i wtorki w godz. 15-20) – tel. 22 484 88 01
• Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji (w każdą środę i czwartek w godz. 17-19) – tel. 22 594 91 00
• Telefon zaufania dla osób dorosłych w kryzysie emocjonalnym (od poniedziałku do piątku w godz. 14-22) – tel. 116 123
• Telefon Zaufania dla Mężczyzn (w każdy poniedziałek, wtorek i środę w godz. 17-19 oraz w czwartki w godz. 19-21) – tel. 608 271 402
• Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży (codziennie przez całą dobę) – tel. 116 111

Zawsze możesz też zadzwonić pod numer alarmowy 112 i zgłosić zagrożenie życia swojego lub osoby, o której wiesz, że planuje samobójstwo.

Podejrzewasz depresję u siebie lub bliskiej osoby? Nie lekceważ tego. Wsparcie znajdziesz również w tych miejscach:

• Stowarzyszenie Aktywnie Przeciwko Depresji – prowadzi działalność społeczno-edukacyjną w zakresie profilaktyki, wykrywania i leczenia zaburzeń psychicznych, a w szczególności zaburzeń depresyjnych. Kontakt do stowarzyszenia można znaleźć na stronie: www.depresja.org. 
• Forum Przeciw Depresji – portal społecznościowy prowadzony w ramach ogólnopolskiej kampanii, na którym można znaleźć kompendium wiedzy w zakresie depresji, w tym informacje o tym, gdzie szukać pomocy. Strona obejmuje również forum moderowane przez lekarzy specjalistów, na którym osoby chore oraz ich bliscy mogą uzyskać wsparcie www.forumprzeciwdepresji.pl.

Życie warte jest rozmowy – platforma internetowa, gdzie pomoc znajdą zarówno osoby w kryzysie psychicznym, zmagające się z myślami samobójczymi, jak i osoby, które są w żałobie po osobie, która odebrała sobie życie. Więcej na stronie www.zwjr.pl.