Bezpłatny transport jako remedium na niską frekwencję

W jednej z poprzednich analiz naszego cyklu pisaliśmy, że podczas najbliższych wyborów powstanie wiele nowych obwodów wyborczych. Lokale do głosowania zostaną zorganizowane w mniejszych miejscowościach, aby ułatwić wyborcom dotarcie do urny. To nie jedyny ukłon w stronę obywateli z mniejszych ośrodków.

Z uzasadnienia nowelizacji Kodeksu wyborczego, która weszła w życie w marcu tego roku, dowiemy się, że główną przyczyną proponowanych zmian jest „konieczność podjęcia działań, które wpłyną na zwiększenie frekwencji w wyborach przeprowadzanych na terytorium RP oraz transparentność i przejrzystość całego procesu wyborczego”.

W świetle nowych przepisów część wyborców będzie mogła skorzystać z bezpłatnego transportu do lokalu wyborczego. Mowa o mieszkańcach gmin wiejskich (lub miejsko-wiejskich), osobach niepełnosprawnych oraz osobach powyżej 60. roku życia (art. 37e i 37f Kodeksu wyborczego). 

Transport na terenach wykluczonych komunikacyjnie

Wiele polskich miejscowości mierzy się z problemem wykluczenia transportowego. Mowa o znaczącym ograniczeniu lub całkowitym braku dostępu do komunikacji zbiorowej. Według Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN prawie 1/4 sołectw nie jest skomunikowana transportem publicznym. A jak wynika z danych GUS, w ostatnich 10 latach o ponad 30 proc. spadła liczba lokalnych połączeń autobusowych.

Wykluczenie to nie tylko trudności z dojazdem ze wsi do większego miasta, to również problem z dotarciem do lokalu wyborczego. Z tej przyczyny postanowiono ułatwić dojazd na wybory mieszkańcom wsi i gmin miejsko-wiejskich (art. 37f Kodeksu wyborczego).

Transport we wsiach, ale nie we wszystkich

Z uzasadnienia do nowelizacji dowiemy się, że: „Przewóz jest dla wyborców bezpłatny, a przy jego planowaniu uwzględnia się wszystkie miasta, osiedla, wsie, osady, kolonie i przysiółki położone w obrębie stałego obwodu głosowania”. Czy taki transport ruszy w całej Polsce? Nie do końca.

Na mocy art. 37f Kodeksu wyborczego bezpłatny autobus jest organizowany dla mieszkańców obwodu głosowania wówczas, gdy spełnione są dwa warunki:

• na obszarze gminy nie funkcjonuje w dniu wyborów publiczny transport zbiorowy,
• najbliższy przystanek komunikacyjny jest oddalony o ponad 1,5 km od lokalu wyborczego.

Kto jeszcze skorzysta na zmianach?

Wyborca, który nie ma możliwości dotrzeć do lokalu wyborczego, na przykład z powodu niepełnosprawności, może zagłosować korespondencyjnie lub przez pełnomocnika (art. 53a Kodeksu wyborczego).

Ponownie mowa wyłącznie o obwodach i gminach, w których w dniu głosowania nie ma dostępnego transportu publicznego. Nie wlicza się tu transportu organizowanego na potrzeby wyborów, o którym pisaliśmy powyżej. Oznacza to, że w takiej gminie będzie organizowany transport dla mieszkańców oraz oddzielny dla najbardziej potrzebujących.

Zasady bezpłatnego transportu

Przede wszystkim transport ma być dostępny dla wszystkich, którzy tego potrzebują. Mimo tego przystanki komunikacyjne na trasie tego transportu będą w każdym mieście, osiedlu, wsi, osadzie, kolonii i przysiółku, w którym mieszka co najmniej pięciu wyborców ujętych w spisie wyborców w danym stałym obwodzie głosowania (art. 37f, par. 3).

Rozwiązanie to dotyczy nie tylko najbliższych wyborów parlamentarnych. Na kolejne wybory również dojedziemy do lokalu bezpłatnym transportem. Co istotne, w przypadku wyborów z dwiema turami (np. prezydenckich), transport będzie zapewniany w obu dniach. Bezpłatny transport nie zawiezie nas natomiast na referenda.

Kto zapewni transport?

Ustawa jasno definiuje, że jest to zadanie wójta gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej. Musi on najpóźniej na 10 dni przed wyborami poinformować wyborców o zorganizowanej linii komunikacyjnej, godzinach odjazdów oraz przystankach, na których zatrzyma się autobus (art. 37f, par. 5).

Sami obywatele nie zapłacą za transport, jednak jego organizacja wiąże się z kosztami dla państwa. Według ustawy pieniądze na ten cel ma zapewnić wojewoda (art. 37g). 

Co o pomyśle sądzą wójtowie?

Niektórzy samorządowcy już teraz donoszą, że organizacja transportu będzie wielkim wyzwaniem. W wywiadzie dla radia RMF FM wójt Skierniewic zauważył, że nie wszystkie gminy dysponują własnymi pojazdami, więc problemem będzie zorganizowanie autobusu do przewiezienia wyborców. Pojawiają się też głosy przychylne nowemu rozwiązaniu. Wójt Ełku podkreśla, że:

Wójt dowiezie nas na własne wybory?

Organizacja transportu przez wójtów wiąże się z pewnym problemem etycznym. Sam wójt również jest politykiem, na którego głosujemy w wyborach. Przedstawicielka gminy Pawonków zauważa, że:

Natomiast wójt gminy Filipów zastanawia się, jak bezpłatny transport wpłynie na kampanię wyborczą: „Ktoś mi przecież może zarzucić, że dowożę ludzi do lokali wyborczych, żeby na mnie głosowali. Tak nie powinno być”.

RPO: to transport tylko dla wybranych

W lutym tego roku Rzecznik Praw Obywatelskich wydał swoją opinię na temat nowelizacji Kodeksu wyborczego. Jego zdaniem ograniczenie transportu tylko do wybranych gmin grozi złamaniem zasady równości wyborów:

Rzecznik zauważył, że nie zostały przedstawione żadne szczegółowe ustalenia dotyczące geograficznego zakresu występowania zjawiska wykluczenia transportowego. Nie jest więc jasne, czy na pewno nowe rozwiązania trafią tam, gdzie są najbardziej potrzebne.