Korzystacie z Uwag Społeczności? W Demagogu na co dzień zawodowo zajmujemy się weryfikacją informacji. Przyglądamy się temu rozwiązaniu z zaciekawieniem i widzimy zarówno jego wady, jak i zalety. Mamy nadzieję, że nasze dobre rady pomogą tym, którym zależy na obiektywności i rzetelności uwag.

Czym są Uwagi Społeczności?

Pod wpisami na platformie X – również u polskich polityków – coraz częściej pojawiają się specjalne uwagi, ostrzeżenia lub informacje kontekstowe. To Uwagi Społeczności. Skąd się biorą i czy można im ufać? 

Pomijając kwestię „swobodnego wyznaczenia kandydata” na wicemarszałka Sejmu musimy zgodzić się z B. Szydło, co do tego, że „community notes” nie zawsze mają wiele wspólnego z fact-checkingiem.

Dlatego tak ważna jest niezależna weryfikacja informacji, przez zweryfikowane… https://t.co/zF9TYQE0tV

— 🔎 DEMAGOG (@DemagogPL) November 14, 2023

Uwagi nie są autorskim pomysłem właściciela platformy X – Elona Muska. Historia tego programu (wówczas znanego pod mianem „Birdwatch”) sięga 2020 roku. Nowy właściciel przyznał, że to rozwiązanie ma niesamowity potencjał na poprawę dokładności informacji na Twitterze, a wkrótce zmienił jego nazwę na „Community Notes”. O tym, jak Twitter zmienił się pod rządami Muska, dowiesz się więcej z innej naszej analizy. 

 X jako samokorygująca się platforma?

W walce z dezinformacją Elon Musk stawia na „mądrość tłumów” (s. 3), czyli crowdsourcing pracy z weryfikacją faktów. Ta strategia zakłada, że to użytkownicy mają sami wzajemnie weryfikować swoje treści. Pod jego własnymi wpisami też pojawiają się uwagi.

Źródło: X | Elon Musk „Mediom kazano o tym nie informować”. | Uwaga Społeczności: „Tak naprawdę to głośny temat w niemieckich mediach oraz opisują to również media międzynarodowe”.

W podobny sposób działa Wikipedia, w której użytkownicy sami tworzą treści, weryfikują wzajemnie swoją pracę oraz uzyskują reputację w zależności od jakości tworzonych przez siebie wpisów. Wyjaśnia to również portal X we wstępnych informacjach dla użytkowników, którzy chcieliby dołączyć do programu:

Źródło: X

Czy Uwagi Społeczności to dobry kierunek?

Docelowo, choć nie znamy pełnych planów Elona Muska, to Uwagi Społeczności mają być głównym mechanizmem moderacji treści, tropienia nękania i dezinformacji oraz korygowania fałszywych informacji na portalu X. Wcześniej zajmowali się tym pracownicy z zespołu ds. bezpieczeństwa, którzy – zgodnie z doniesieniami medialnymi – zostali w ostatnim roku zwolnieni.

Właściciel platformy sam przyznał, że zorganizowane grupy (lub podmioty państwowe) mogą manipulować treścią notatek. W grudniu usunął on uwagę spod swojego wpisu dotyczącego wydarzeń w Ukrainie, ponieważ uznał, że odpowiadają za nią bliżej nieokreślone „podmioty państwowe”. W tym przypadku podejrzenia budzi też fakt, że może on sam usuwać notatki.

Jak to wszystko działa?

Nie każda uwaga jest od razu widoczna na platformie. Wręcz przeciwnie, jest to tylko mniejszość stworzonych uwag (według szacunków od 4 do 8 proc.). Na takie wyróżnienie zasługują tylko uwagi, które zostaną uznane za „pomocne”. A kto je ocenia? Sami użytkownicy platformy, którzy zgłosili się do programu.

Idźmy po kolei. Użytkownicy, którzy zapisali się do systemu, na początku mogą tylko oceniać uwagi innych. Dopiero gdy wyrobią sobie odpowiednią reputację, mogą przejść do samodzielnej weryfikacji. A jak zdobyć reputację?

Nie jest to takie proste, ponieważ aby uwaga była pomocna, platforma oczekuje, aby została oceniona pozytywnie przez osoby o „odmiennych poglądach”. Co to znaczy?

Czy zgoda pomimo podziałów jest możliwa?

W przeszłości system Birdwatch miał problem ze stronniczością użytkowników – przede wszystkim oceniali oni wpisy tych osób, z którymi się nie zgadzali politycznie, co potęgowało spory światopoglądowe i polaryzację. Portal X pod rządami Muska przekonuje, że jest na to remedium. Jak czytamy w przewodniku po Uwagach Społeczności:

W jaki sposób to działa? Dla osób zainteresowanych samym algorytmem portal udostępnia swój kod, natomiast w przewodniku znajdziemy wyjaśnienie, że system nie pyta o poglądy polityczne, a zamiast tego grupuje weryfikatorów na podstawie dotychczas wystawionych ocen.

Czy to dobre rozwiązanie? 

Na pierwszy rzut oka troska o zgodę różnych grup wydaje się właściwa, ale z biegiem czasu pojawiają się wątpliwości. W przypadku polaryzujących tematów (takich jak polityka, sprawy światopoglądowe) uzyskanie konsensusu jest wyjątkowo trudne. Tym samym, wiele uwag po prostu nie pojawia się na platformie.

Źródło: X | Proponowane uwagi pod wpisem Szymona Hołowni dotyczącym spornego tematu w polskiej polityce. Skrót NNN oznacza „No Note Needed”, czyli „notatka nie jest potrzebna”.

To założenie wymaga „ponadideologicznego porozumienia w sprawie prawdy”, co w tak upolitycznionym środowisku, jakim jest X, okazuje się niemal niemożliwe do osiągnięcia. Takie wnioski przedstawił Alex Mahadevan z inicjatywy Instytutu Poyntera MediaWise podczas ubiegłorocznej konferencji fact-checkerów GlobalFact 10 w Seulu:

Wstępne badania przekonują, że program nie zmniejszył ekspozycji na informacje wprowadzające w błąd. Przykładem jest trwający obecnie konflikt na Bliskim Wschodzie. Z innego naszego artykułu dowiesz się, że portal X został zalany dezinformacją dotyczącą wojny między Izraelem a Hamasem, a Uwagi Społeczności zawiodły jako rozwiązanie, które miało temu przeciwdziałać. 

Czy Uwagi wciąż mają potencjał?

Z drugiej strony nie oznacza to, że system całkowicie nie działa. Uwagi pomagają w prostowaniu wpisów wprowadzających w błąd na tematy niepolitycznie, np. dotyczących popkultury lub sportu. Podobnie sądzi przywołany wyżej Mahadevan.

Źródło: X, „Czy nadal wierzycie w lądowanie na księżycu?”, a pod spodem notatka „To Ryan Gosling podczas kręcenia filmu »Pierwszy człowiek«”.

Pojawiają się doniesienia, że z czasem system się rozwija i „dociera”, a na platformie wyświetla się coraz więcej notatek. Co ciekawe, notatki są dodawane również do reklam, co pomaga w identyfikowaniu i ostrzeganiu przed oszustwami i scamami.

Źródło: X; reklama gry mobilnej, pod spodem notatka „Wideo pokazane w reklamie W OGÓLE nie obrazuje tego, jak wygląda ta gra”.

Pojawiają się również nowe funkcje, w tym weryfikacja multimediów. Gdy na platformie pojawi się zdjęcie lub film, które wprowadzają w błąd, zaufany użytkownik ma prawo dodać notatkę bezpośrednio do tego materiału, co spowoduje, że wyświetli się ona pod każdym wpisem, który udostępni to zdjęcie czy film, a nie tylko pod oryginalnym wpisem.

Co dalej z Uwagami? Ty też możesz o tym zdecydować

Jak na razie notatki nie są idealny systemem, ale pozwalają przynajmniej na wybiórcze identyfikowanie problematycznych twórców na platformie X. W sieci powstał już ranking profili, pod których wpisami najczęściej pojawiają się uwagi kontekstowe. Wśród tych „celebrytów” znalazło się konto Visegrad24, znane z podejrzanych powiązań i promowania dezinformujących treści.

Czy system ma potencjał? To już pytanie do Was – naszych Czytelników. Nawet jeśli budzi on wątpliwości, to wciąż możecie do niego dołączyć, eksperymentować i zmieniać go od środka.

📣 To chyba pierwszy przypadek (poprawcie nas jeśli się mylimy), kiedy na 🇵🇱polskim Twitterze w ramach tzw. community notes zostaje oznaczony post oficjalnej instytucji państwowej (@nbppl).

Czy Waszym zdaniem rozwiązanie to rzeczywiście przyczynia się do poprawy jakości treści… https://t.co/rThtzlVu4f pic.twitter.com/yVh4RY95Hr

— 🔎 DEMAGOG (@DemagogPL) October 1, 2023

Jak dołączyć do systemu?

Na początek potrzebujesz konta na platformie istniejącego od 6 miesięcy, mającego zweryfikowany numer telefonu oraz niemającego historii naruszeń Zasad platformy. Następnie zgłoś się do programu (pod tym linkiem), a Twój profil zostanie sprawdzony.

Moje konto zostało zweryfikowane w ciągu jednego dnia i od razu mogłem przejść do działania. Platforma zaleca wybranie anonimowego pseudonimu (aby zachować neutralność w dyskusjach nad ocenami). Na początku nie będziesz mógł dodawać uwag do wpisów, a jedynie oceniać notatki innych. 

A teraz – czy wiesz, jak oceniać i weryfikować?

Skąd wiedzieć, że uwaga jest przydatna? Istnieje szereg kryteriów, według których będziesz oceniać uwagi. Pomocna, zdaniem poradnika portalu X, jest uwaga, która spełnia kryteria widoczne na tym zrzucie ekranu:

Zrzut ekranu z platformy X: widok z perspektywy użytkownika Uwagi Społeczności.

Z drugiej strony, na negatywną ocenę zasługują uwagi, które nie podają źródeł (lub przywołane źródła nie są odpowiednim dowodem), są nieprawdziwe, przedstawiają opinię, pomijają kluczowe fakty, są stronnicze lub prowokują kłótnię, są używane do nękania twórcy lub po prostu nie są przydatne. 

Chcę piąć się w rankingu. Co mam robić?

Poniżej przykład dyskusji prowadzonej pod jednym wpisem. Czy Twoim zdaniem jest on wart Uwagi? A jeśli tak – to jakiej?

Źródło: X; widok z perspektywy użytkownika Uwagi Społeczności pod jednym ze wpisów.

Oceniaj negatywne uwagi jako „niepomocne”, a pozytywne – jako „pomocne”, a zyskasz wpływ na działanie tego systemu. To od Ciebie zależy, czy Uwagi pojawią się na głównej stronie platformy. Z biegiem czasu Twoja praca zapewni Ci coraz wyższą reputację i odblokujesz sobie prawo do pisania własnych notatek. Dla najbardziej zasłużonych dostępna jest funkcja oceniania zdjęć i filmów.

Chcę napisać uwagę. Jak zrobić to dobrze?

W Stowarzyszeniu Demagog zajmujemy się weryfikacją faktów zawodowo na podstawie jawnej metodologii. Na podstawie naszej wiedzy i doświadczeń przygotowaliśmy kilka rad dla użytkowników portalu X, którzy chcą tworzyć pomocne Uwagi Społeczności:

• Po pierwsze, korzystaj ze źródeł pierwotnych. Mamy tu na myśli pierwsze miejsce, w którym pojawia się informacja umożliwiająca weryfikację wpisu. Tezę obalają statystyki z raportu GUS? Lepiej zacytuj sam raport niż artykuł medialny na ten temat. 
• Po drugie, zwróć uwagę na aktualność źródeł. Niektóre dane (np. liczba ludności, rozmiar długu, odsetek w sondażach) zmieniają się z czasem. Warto powołać się na najlepsze dostępne informacje. Gdy dodajesz uwagę, sprawdź najpierw, czy nie są dostępne nowsze dane niż te, które chcesz przytoczyć.
• Po trzecie, sprawdzaj, skąd się wzięła informacja weryfikowana przez Ciebie. Zastanów się, skąd pochodzi informacja przywołana przez autora wpisu. O ile nie jest całkowicie zmyślona, to może pochodzi z wadliwego źródła, które możesz zweryfikować? A może autor błędnie zinterpretował rzetelne źródło? Jeśli można, wyjaśniaj, na czym polega błąd autora.
• Po czwarte, skup się na faktach. A nie – na opiniach i spekulacjach. Pozwól, aby to fakty przemówiły. Przedstaw aktualne i wiarygodne dane, a opinię pozostaw odbiorcom.
• Po piąte, używaj neutralnego języka. Jesteś przekonany, że masz rację, a autor wpisu jej nie ma. Mimo to pamiętaj, że oceniasz wypowiedź, a nie – samego autora. W swojej weryfikacji skup się na faktach istotnych dla czytelnika i nie wartościuj twórcy oraz jego poglądów.
• Po szóste, pisz w sposób jasny i zrozumiały. Pamiętaj, że Twoje uwagi będą czytać osoby, które nie wiedzą wszystkiego co Ty. Postaraj się przedstawić fakty jasnym i prostym językiem. Jeśli podane przez Ciebie źródło składa się z wielu stron, wskaż, na której stronie znajduje się fakt potrzebny do weryfikacji.
• Po siódme, reaguj na każdy fałsz. Pamiętaj, że każda błędna informacja przynosi negatywne konsekwencje niezależnie od tego, kto ją publikuje. Dodawaj więc uwagi nie tylko pod wpisami osób, z których poglądami się nie zgadzasz, lecz także tych, których na co dzień lubisz i popierasz. Notka kontekstowa to nie kara, a każda uczciwa osoba po prostu powinna przyznać się do błędu i przeprosić.
• Po ósme, korzystaj z pomocy profesjonalnych fact-checkerów. Gdy masz wątpliwości, śmiało możesz sprawdzić, czy dany temat sprawdzali już zawodowi weryfikatorzy. Analizy znajdziesz na przykład na naszej stronie lub w wyszukiwarce Fact Check Explorer. Analiza factcheckingowa to również dobre źródło do zacytowania w przygotowywanej notatce, choć – powtarzamy – najlepsze są źródła pierwotne.

Interesuje Cię weryfikacja? Sprawdź, jak robić to lepiej

Weryfikowanie informacji to umiejętność, którą można trenować i rozwijać. Przyda Ci się ona zarówno podczas redagowania notatek na platformie X, jak i podczas samodzielnego przeglądania mediów społecznościowych.

W Demagogu zależy nam na promowaniu wiedzy. Dla wszystkich osób zainteresowanych fact-checkingiem opracowujemy materiały edukacyjne. Chcesz rozwinąć swoje krytyczne myślenie? Zajrzyj na naszą platformę edukacyjną. 

Więcej dowiesz się z naszych artykułów. Pod tym linkiem znajdziesz poradnik dotyczący weryfikacji źródeł. Natomiast z innych analiz dowiesz się, jak ocenić wiarygodność strony internetowej i jak radzić sobie z dezinformacją.