Kiedy myślimy o lęku przed rozwojem technologicznym, zwykle w naszej głowie pojawiają się przykłady z ostatnich 20, 30 lat: syndromy takie jak „smartfonowa twarz”, przewidywanie wyglądu miłośników gier wideo czy wreszcie narracja o straszliwej technologii 5G powodującej wszelkie choroby, od bezsenności po nowotwory. Jak się jednak okazuje, popularność nowych wynalazków powodowała niepokoje społeczne na wiele lat przed powstaniem sieci komórkowej.

XIX-wieczna kocia morda

Koniec XIX wieku to czas tzw. rowerowego szaleństwa. Pojawienie się nowych modeli bicykli znanych jako „bezpieczne”, rozpowszechniło ten pojazd wśród większego grona osób. Na rowerze jeździli wszyscy, niezależnie od płci czy statusu społecznego. Pojawienie się tak egalitarnego środka transportu nie wywołało jednak zachwytu u wszystkich…

Jako pierwszy niepokojący syndrom trapiący rowerzystów miał opisać lekarz Artur Shadwell. W swoim tekście „Ukryte niebezpieczeństwa związane z jazdą na rowerze„ („The hidden dangers of cycling”) twierdził, że wszyscy jeżdżący noszą tę „twarz”, ponieważ tak mocno skupiają się na utrzymaniu równowagi w trakcie jazdy, że ani nie mają czasu na uśmiech, ani na rozmowy.

„Czy ktoś kiedykolwiek widział osoby na rowerach rozmawiające, śmiejące się i wyglądające wesoło, jak osoby zajęte inną rozrywką? Nigdy, przysięgam” – puentował kolarzy Shadwell.

Dwukołowe świry

Powykrzywiana mimika mająca utrwalać się po przejażdżce to jednak nie koniec problemów, jakie miały spotykać miłośników rowerowych podróży. Eksperci przestrzegali, że ten środek transportu nie jest przemyślany dla większości społeczeństwa. Jak można było przeczytać na łamach „The Literary Digest”:

O krok dalej poszedł wspomniany doktor Shadwell, który w swoim artykule opisał różne przypadki mające stanowić dowód na to, że jeżdżenie na rowerze jest szkodliwe dla zdrowia.

Przykładowo u kobiety, która kochała długie podróże na dwóch kółkach, pojawiły się „wole wytrzeszczowe” i spuchnięte gardło. Powodem miało być „podniecenie psychiczne”. Inne przykłady wspomnianych przez doktora szkodliwych skutków jazdy na rowerze to np. stany zapalne, czerwonka czy problemy na tle nerwowym.

Aura rowerowego zepsucia

Opisując negatywny odbiór „rowerowego szaleństwa”, nie można zapominać o wpływie popularności nowego sprzętu na społeczeństwo, szczególnie jeśli chodzi o emancypację kobiet.

Okres rządów królowej Wiktorii to dominacja tzw. wiktoriańskiej moralności. Charakteryzowała się ona m.in. wyraźnym podziałem ról ze względu na płeć, gdzie mężczyźni byli niezależną siłą koncentrującą się na udziale w życiu publicznym i w polityce, podczas gdy kobiety pełniły funkcję „domowych aniołów”. Przypadała im rola skromnych matek, których czystość i nieskalanie były reprezentowane np. przez ubiór, zakrywający ciało szczelnie niczym kombinezon ochronny.

Popularność rowerów oznaczała konieczne zmiany w modzie – jazda na rowerze w przydługiej sukni groziła bowiem wkręceniem się materiału w szprychy i kontuzją (s. 96). Wtedy to zaczęły się pojawiać pierwsze spodnie do jazdy, ułatwiające korzystanie z nowego środka transportu. Jak komentuje dla nas dr Beata Kiersnowska z Instytutu Neofilologii Uniwersytetu Rzeszowskiego:

Zmiana stylu ubierania się przez kobiety nie wszędzie była akceptowana. Jak opisuje dr Kiersnowska w swojej pracy „Kobieca jazda na rowerze i dyskurs paniki moralnej w późnowiktoriańskiej Wielkiej Brytanii”, w 1894 roku doszło do pewnego incydentu. Dwóm młodym kobietom odmówiono podania obiadu w zajeździe ze względu na ich strój do jazdy. Po odmowie założenia spódnic w celu zakrycia spodni obie opuściły lokal w akompaniamencie drwin i śmiechu gości (s. 98). 

Parafia pw. Ostrego Koła

Swoją rolę w oporze przeciw modzie na jazdę na rowerze odegrał również Kościół. Zdaniem części hierarchów, głównie protestanckich, bicykle odciągały ludzi od niedzielnej mszy (s. 341–342). To właśnie siódmy dzień tygodnia był w Stanach Zjednoczonych dniem wolnym, zwyczajowo przeznaczanym na chodzenie do kościoła.

Wraz z upowszechnieniem się jazdy na rowerze coraz więcej osób spędzało swój czas na przejażdżkach niż w Domu Bożym. Nic więc dziwnego, że jednym z powodów pojawiania się wspomnianej „rowerowej twarzy” miało być właśnie „moralne zmęczenie spowodowane ignorowaniem Dekalogu”.

Werdykt: historia lubi się powtarzać

Tak szybko jak pojawiały się doniesienia o „rowerowej twarzy” i straszliwych skutkach jazdy na dwóch kółkach, tak szybko były one wypierane. Jak komentuje dla nas dr Kiersnowska:

Najciekawsze w tej opowieści, moim zdaniem, są analogie pokazujące, jak kreuje się lęk przed nowymi rozwiązaniami. Opowieści o omdleniach i szaleństwie po rowerowej wycieczce jako żywo przypominają opisy na Facebooku głoszące niebezpieczeństwo ze strony masztów telekomunikacyjnych. Pytanie brzmi: czy za 100 lat ktoś będzie się z nas śmiał tak samo, jak my teraz śmiejemy się z cyklofobów?