Raport EEA dotyczy wyłącznie państw Unii Europejskiej i obejmuje dane od kwietnia do września 2020 roku. Autorzy starają się odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób mogła wpłynąć na środowisko zmiana zapotrzebowania na cztery rodzajów produktów:

• maseczki ochronne, których stosowanie w części badanego okresu nie było jeszcze zalecane przez Światową Organizację Zdrowia (zalecenie wprowadzono od 5 czerwca 2020 roku); ich użycie było jednak obowiązkowe bądź rekomendowane w krajach unijnych,
• rękawiczki jednorazowe, których używanie było zalecane w określonych sytuacjach w przestrzeni publicznej, np. w sklepach spożywczych,
• plastikowe opakowania do jedzenia oraz sztućce jednorazowe – z jednej strony zapotrzebowanie na nie wzrosło ze względu na ograniczenia możliwości korzystania z restauracji, z drugiej strony wpływ na zmniejszenie liczby zużywanych tego typu opakowań (szczególnie do napojów) mogły mieć zakazy organizowania festiwali, koncertów czy innych wydarzeń skupiających dużą liczbę osób,
• opakowania z tworzyw sztucznych wykorzystywane do pakowania zwiększonej liczby przesyłek w handlu detalicznym, zwłaszcza w okresie, w którym znacznym ograniczeniom podlegał handel i zwiększyła się liczba zakupów z wysyłką.

Maseczki ochronne

Ze względu na brak informacji dotyczących produkcji maseczek w krajach UE skupiono się na dostępnych w Eurostat danych o ich imporcie. Badacze wyznaczyli linię trendu dla importu za okres od stycznia 2019 do marca 2020 roku, a następnie pokazali oraz zsumowali wzrost od kwietnia do września 2020. Przedstawione zostało to na poniższym wykresie.

Źródło: EEA

Rękawiczki ochronne

Używanie rękawiczek ochronnych nie było zalecane przez międzynarodowe organizacje tak jak np. używanie płynów dezynfekujących. Jednakże w Hiszpanii oraz we Włoszech rękawiczki były zalecane przy zakupach pieczywa oraz owoców i warzyw. 

Podobnie jak w przypadku maseczek badacze oparli się na danych dotyczących importu rękawiczek ochronnych do Unii Europejskiej, który w 2019 roku wynosił ok. 261 tys. ton. Na tej podstawie wyznaczyli linię trendu obejmującą okres od stycznia 2019 do marca 2020, co pozwoliło pokazać znacznie zwiększony import od kwietnia do września 2020, co prezentuje następny wykres.

Źródło: EEA

Zebrane przez Eurostat dane pokazująm że w przeciągu sześciu miesięcy ubiegłego roku import rękawiczek ochronnych do Unii zwiększył się o ok. 105 tys. ton.

Opakowania z tworzyw sztucznych

W przypadku opakowań z tworzyw sztucznych mamy do czynienia z odmiennym trendem niż w przypadku maseczek oraz rękawiczek.

Mimo że produkcja tego typu opakowań w Unii Europejskiej sukcesywnie się zmniejsza od 2017 roku, wyjątkowo duży spadek został zanotowany w okresie od kwietnia do września 2020 roku. Podobnie jak w przypadku maseczek i rękawiczek badacze oparli się na odchyleniu od trendu dla tego samego okresu. Na wykresie poniżej widać, że produkcja tego typu opakowań zmniejszyła się aż o 227 tys. ton.

Źródło: EEA

W raporcie podano kilka możliwych przyczyn zmniejszenia wolumenu produkcji opakowań jednorazowych w Europie, lecz wpływ każdej z nich nie został dokładnie zbadany. Uwagę zwraca się na:

• spadek popytu w Europie oraz na świecie,
• czasowe zamknięcia zakładów produkujących opakowania czy problemy z dostępnością pracowników (kwarantanny lub opieka nad dziećmi),
• ograniczenia w łańcuchu dostaw, szczególnie w dostawach surowców z Azji.

Dodatkowo ok. 17 proc. produkcji tworzyw sztucznych w Unii Europejskiej ma miejsce we Włoszech, kraju szczególnie mocno dotkniętym „pierwszą falą” pandemii w roku 2020.

Jednorazowe opakowania jedzenia na wynos

Branża gastronomiczna szczególnie dotkliwie odczuła wpływ pandemii na jej funkcjonowanie. Od marca do sierpnia 2020 roku obroty w Unii Europejskiej spadły średnio o ok. 45 proc., ale w niektórych krajach spadek ten był odczuwalny dużo mocniej.

Źródło: EEA

Na powyższym wykresie widać, że w Hiszpanii czy Francji spadek obrotów sięgał w kwietniu lub maju 2020 roku nawet 80 proc. Wiele firm z branży gastronomicznej starało się dostosować do sytuacji i przestawić swoją działalność na dostarczanie gotowych dań na wynos. Obsługująca zamówienia online firma Deliveroo raportowała, że zamówienia z dostawą do domu w piątki oraz soboty zwiększyły się w maju, w stosunku do lutego 2020 roku, o 36 proc.

Badacze przywołują także dane zebrane przez firmę Kantar, wskazujące na zwiększoną liczbę zamówionych on-line śniadań i obiadów od maja do lipca 2020 roku o odpowiednio 50 oraz 80 proc., w porównaniu do lutego tego samego roku. Sugerują, że może to być związane ze znacznym zwiększeniem liczby osób pracujących z domu. Ze względu na brak danych twórcy raportu nie pokusili się o określenie ilościowego wpływu dostaw jedzenia na wynos na zwiększenie zużycia jednorazowych opakowań z tworzyw sztucznych. Podkreślają jednak, że zmniejszenie obrotu niekoniecznie skutkowało zmniejszeniem liczby opakowań jednorazowego użytku wykorzystywanych przez sektor.

Opakowania z tworzyw sztucznych w sprzedaży on-line

Zamknięcie sklepów w okresie pandemii, z wyjątkiem tych pierwszej potrzeby, spowodowało zwiększenie liczby zamówień on-line. Wzrost był oczywiście różny w zależności od krajów Unii Europejskiej, co zostało zobrazowane na grafice.

Źródło: EEA

Największy wzrost odnotowano o ok. 25 proc. w maju 2020 roku. Natomiast w sierpniu 2020 roku wzrost wynosił ok. 14 proc. Odniesieniem dla wspomnianych wartości jest linia trendu wyznaczona przez twórców raportu za okres od stycznia 2019 do marca 2020 roku.

Wzrost zakupów on-line najprawdopodobniej przyczynił się do wzrostu zużywanych opakowań wykonanych z tworzyw sztucznych. Opierając się na dostępnych danych, autorzy oszacowali liczbę opakowań zużywanych w handlu online na ok. 125-193 tys. ton w roku 2019, przyjmując, że w całym 2020 roku wzrost obrotów w branży e-commerce, spowodowany przez pandemię, wyniósł ok. 9,1 proc. W związku z tym oceniono ilościowy wzrost zużycia opakowań w przedziale od 11,4 tys. do 17,6 tys. ton.

Wpływ na środowisko naturalne

Na podstawie powyższych danych oszacowany został w raporcie wpływ na środowisko, a dokładniej potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (GWP). Za pomocą współczynnika porównuje się ilość absorbowanego przez określoną masę gazu ciepła do ilości ciepła zatrzymanego przez podobną masę dwutlenku węgla. 

Dla maseczek jednorazowych obliczenia wykonano w zależności od materiału, jaki został użyty do wyprodukowania mocowań. Rozróżnione zostały trzy rodzaje materiałów:

• polieteroimid,
• guma syntetyczna,
• poliester. 

Założono także, że produkcja maseczek miała miejsce w Chinach, przetransportowano je do krajów Unii Europejskiej samolotami i po zużyciu poddano je na miejscu utylizacji. Oszacowany dla każdego rodzaju maseczki wpływ na GWP przedstawia poniższy wykres.

Źródło: EEA

Warto zwrócić uwagę, jak duży udział w GWP stanowi transport lotniczy (niebieska część słupków), szczególnie dla maseczek drugiego i trzeciego typu. 

Na podstawie opracowanych statystyk oszacowano, ile ekwiwalentu dwutlenku węgla (określającego stężenie dwutlenku węgla, którego emisja do atmosfery miałaby identyczny skutek jak dane stężenie porównywalnego gazu cieplarnianego) mogło zostać wyprodukowane w związku ze zwiększonym zużyciem maseczek jednorazowych w Unii Europejskiej od kwietnia do września 2020 roku. Wynik, w dość szerokim przedziale, został przedstawiony na poniższym wykresie.

Źródło: EEA

Podobna analiza została przeprowadzona także dla rękawiczek jednorazowych, przy czym założono, że udział najczęściej stosowanych do ich produkcji materiałów, czyli gumy syntetycznej oraz polietylenu wysokiej gęstości, wynosi po 50 proc. Także w przypadku rękawiczek założono, że wyprodukowane zostały w Chinach, a następnie dostarczone drogą lotniczą do Europy, a ich utylizacja odbędzie się na terenie Unii. Przy powyższych założeniach wpływ zwiększonego zużycia rękawiczek jednorazowych w badanym okresie to ok. 1,5 mln ton ekwiwalentu dwutlenku węgla.

Źródło: EEA

Tak jak w przypadku maseczek znaczny wpływ na potencjał tworzenia efektu cieplarnianego ma transport lotniczy. Dla 1 kg rękawiczek został on określony jako 14,9 kg ekwiwalentu dwutlenku węgla, z czego aż dwie trzecie (9,6 kg) stanowi transport lotniczy. 

Zmniejszenie produkcji opakowań z tworzyw sztucznych w Unii Europejskiej miało pozytywny wpływ na stan środowiska. Redukcja została oszacowana na ok. 770 tys. ton ekwiwalentu dwutlenku węgla.

Podsumowanie

Działania będące skutkiem pandemii COVID-19 spowodowały zwiększone wykorzystanie produktów takich jak maseczki, rękawiczki ochronne czy niektóre rodzaje opakowań z tworzyw sztucznych, powodując dodatkowe emisje gazów cieplarnianych. Niektóre z tych produktów zaśmiecają także środowisko lądowe i morskie, potencjalnie szkodząc ekosystemom i zwierzętom. 

Istnieje potrzeba ponownego przemyślenia praktyk produkcji, konsumpcji i gospodarowania odpadami jednorazowego użytku. Ważna jest w tym rola wszystkich obywateli Unii, jak również władz oraz przedsiębiorstw, gdyż od nas zależy, w jaki sposób utylizowane będą zużywane produkty jednorazowe.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.