Analiza w pigułce

Fałszywe informacje, które mają przedstawić Ukrainę w złym świetle lub tworzyć teorie spiskowe na temat ukrytych motywacji władz, powstają od samego początku wojny (1, 2, 3). Ostatnio na Facebooku pojawił się wpis przedstawiający graffiti, na którym Wołodymyr Zełenski jest „zrośnięty” ręką z Władimirem Putinem. W opisie możemy przeczytać: „Banksy zna prawdę!?” – co wskazywało na to, że to rzekomo dzieło znanego artysty.

Źródło: Facebook.com, 26.08.2024

Wpis uzyskał ponad 4,6 tys. reakcji oraz 1300 komentarzy, wśród których możemy znaleźć zarówno opinie zgodne z narracją przekazaną za pośrednictwem fotografii [pisownia oryginalna]: „To dobrzy koledzy są i doją siano z całego świata”, jak i te, które podważają prawdziwość zdjęcia [pisownia oryginalna]: „Na nokii 6310 lepszy fotomontaż bym zrobił. Kto nie wie jak wygląda orginał, ten to łyknie jak zwolennicy teorii spiskowych i nienachalnie inteligentni”.

To przerobione graffiti z Putinem i Zełenskim – prawdziwe wygląda inaczej

Facebookowy post nie przedstawia prawdziwego graffiti, a przerobioną w programie graficznym wersję. Na prawdziwym malunku prezydenci Ukrainy i Rosji nie mają ze sobą żadnego bezpośredniego kontaktu fizycznego, a jedynie stoją naprzeciwko siebie. Można zauważyć, że w oryginalnej wersji Zełenski wykonuje gest nożyc w stronę Putina. Zdjęcie oryginalnego graffiti możemy znaleźć na stronie CamdenNewJournal, na której zaraz po pojawieniu się malunku na ścianie pojawił się artykuł na jego temat malunku. Porównanie obudwu zdjęć pozwala zauważyć różnice. 

fot. Lara Bodger / Bernadette Briggs / CamdenNewJournal

Czy Banksy jest autorem tego graffiti? Także i tu pojawia się fałszywa informacja

Opis posta wskazuje, że autorem graffiti jest Banksy, ale nie jest to prawda. Ani na stronie artysty, ani na jego profilu na Instagramie nie znajdziemy takiej pracy. Podpis na ścianie jasno wskazuje, że twórcą jest Loretto, co potwierdza także artykuł na stronie CamdenNewJournal.

Przerobione graffiti może być elementem kampanii dezinformacyjnej

Przerobiony obraz może być jednym z elementów kampanii wymierzonej przez Rosję w media. Celem jest zalanie przestrzeni informacyjnej prostymi fałszywymi informacjami w taki sposób, by przeciążyć dziennikarzy i fact-checkerów. Początkowo kampania obejmowała wyłącznie platformę X, jednak z czasem zaczęła przenikać inne media społecznościowe, m.in. Facebook, TikTok, Instagram. Zmieniła się także forma przekazów: od prostych wiadomości tekstowych do przerobionych i wygenerowanych zdjęć. Posty publikowane przez trolle i boty  zawierają przede wszystkim treści antyukraińskie i antyeuropejskie. 

Zidentyfikowano kilka kampanii dezinformacyjnych o podobnych założeniach

Jedną z kampanii dezinformacyjnych jest operacja „Overload”. Skupia się ona przede wszystkim na wysyłaniu do dziennikarzy i fact-chcekerów próśb o weryfikację nieprawdziwych informacji – różnymi kanałami, m.in. mailowo. Podobnie działa kampania „Matrioszka”, o której pisaliśmy w maju.

Rosjanie prowadzą także akcję „Doppelganger” – „Sobowtór”.  W przypadku tej kampanii tworzone są strony internetowe, które podszywają się pod strony prawdziwych mediów. Publikowane są na nich artykuły łudząco podobne pod względem stylu do przekazów tworzonych przez dziennikarzy, jednak zawierające narrację prorosyjską. Ostatnia zaobserwowana, wzmożona aktywność tego rodzaju pojawiła się przed wyborami do Paramentu Europejskiego.

Zdjęcia, nagrania i sztuka stają się kluczowe w dezinformacji

Celowo przerobione zdjęcia, nagrania wideo, graffiti i murale są chętnie wykorzystywane do działań dezinformacyjnych podejmowanych przez Rosję. W raporcie opublikowanym przez CheckFirst razem z Reset.Tech możemy przeczytać:

Naukowy artykuł „A Picture Paints a Thousand Lies? The Effects and Mechanisms of Multimodal Disinformation and Rebuttals Disseminated via Social Media” wskazuje, że treści graficzne przyciągają większą uwagę od tekstowych, ponieważ ukazują bezpośrednio, a mózg nie jest zmuszony do wyobrażania sobie tego, co ukryte za słowami. Dzięki temu zdjęcia, obrazy i nagrania są bardziej efektywne, potrafią szybciej dotrzeć do większej ilości odbiorców (1, 2).

Prosta i niebezpieczna siła oddziaływania w kampaniach dezinformacyjnych

Sztuka uliczna w kulturze postrzegana jest jako forma zwrócenia uwagi na problemy, m.in. polityczne i społeczne, które pojawiają się w danej grupie (s. 43). Dzięki temu możliwe jest przedstawienie innym opinii na dany temat. 

Oprócz tego, że wykorzystywane są przerobione wersje prawdziwych dzieł, dezinformujące obrazy mogą być również tworzone zupełnie od postaw w programie graficznym. Jednym z przykładów jest graffiti rzekomo stworzone przez artystę Blek le Rat, które przedstawia Zełenskiego jako płaczące niemowlę. Śledztwo przeprowadzone przez Provereno.Media udowodniło, że na wskazanej ścianie nie ma takiego graffiti.