ANALIZA W PIGUŁCE

Pod koniec sierpnia ministra zdrowia Izabela Leszczyna wystąpiła jako gość na Festiwalu Campus Polska Przyszłości. W czasie tego wydarzenia powiedziała: „nigdzie już nie ma raka szyjki macicy, jest tylko w Polsce, bo nie szczepiliśmy się przeciwko HPV”. Ta wypowiedź sprowokowała pojawienie się dezinformujących treści w niektórych kanałach – zarówno w mediach społecznościowych (np. 1, 2), jak i tych tradycyjnych.

Jedna z reakcji pojawiła się 1 września na profilu Justyny Sochy – osoby powiązanej z organizacją Ogólnopolskie Stowarzyszenie Wiedzy o Szczepieniach „Stop NOP”. Jej wypowiedzi były w przeszłości wielokrotnie weryfikowane na łamach Demagoga (np. 1, 2, 3). Przed publikacją posta Justyny Sochy podobne treści pojawiały się też m.in. na facebookowym koncie Grzegorza Płaczka – posła należącego do Klubu Poselskiego Konfederacja.

Źródło: www.facebook.com, 1.09.2024

Wpis spotkał się ze sporym zainteresowaniem. Zareagowano na niego ponad 500 razy, udostępniono go ponad 300 razy. Użytkownicy Facebooka reagowali emocjonalnie na te treści [pisownia oryginalna]: „Szokujące informacje. Ciekawy jestem co na to lekarze”, „HPV nie jest na raka, jest stworzona by zaburzyć osobowość i stworzyć zanik samoświadomości osobników poprzez zmiany hormonalne … Na zachodzie jest to ostro widoczne co się dzieje z dzieciakami po tym syfie …”.

Czy szczepienia zwiększają zachorowalność na raka? Uwaga na dane wyrwane z kontekstu

W poście Justyny Sochy czytamy, że: „W Australii szacowany na 2022 r (po 16 latach programu szczepień anty-HPV) współczynnik zachorowalności na raka szyjki macicy wyniesie 7,1/1000 kobiet. Przed wprowadzeniem [w tym miejscu wstawiono symbol strzykawki, szczepionki – przyp. Demagog] (2006): 6,8/1000 kobiet”. Do powyższej treści dołączono link prowadzący do rządowej strony Cancer Australia, gdzie miały znaleźć się te statystyki.

Przyjrzyjmy się przytoczonym powyżej danym i wyjaśnijmy, dlaczego prezentowanie ich w ten sposób jest manipulacją związaną z pozbawieniem statystyk prawidłowego kontekstu. Zanim to zrobimy, podkreślmy jeszcze to, co jest najistotniejsze. Jak wskazano na stronie szczepienia.gov, prowadzonej przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny – Państwowy Instytut Badawczy (NIZP PZH – BIP):

Jak oceniać dane ze strony Cancer Australia?

Teraz przyjrzyjmy się samym danym przytoczonym w poście na profilu Justyny Sochy.

Pierwsza istotna obserwacja jest taka, że informacje przytoczone na stronie Cancer Australia dotyczą zarówno osób zaszczepionych, jak i niezaszczepionych. Nie dokonano tu podziału na obie grupy. To dlatego, że celem tej strony nie jest ocena efektywności szczepionki przeciw HPV, lecz przedstawienie sytuacji związanej z samą zachorowalnością na raka szyjki macicy. W odpowiednich raportach oceniających skuteczność szczepień stosuje się podział na osoby, które przyjęły szczepionkę lub jej nie przyjęły. Dzięki temu można wiarygodnie ocenić, jaka jest skuteczność podania tej profilaktyki.

Po jakim czasie „widać” skuteczność szczepień przeciw HPV?

Kolejna kwestia to czas. Powszechne szczepienie przeciw HPV wprowadzono w Australii w 2007 roku. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) nowotwór szyjki macicy rozwija się po skutecznym zainfekowaniu ok. 15–20 lat. Jednak, jak podaje American Cancer Society (ACS), średni wiek wykrycia tego raka to ok. 50 lat, a aż jedna piąta diagnoz następuje u kobiet w wieku powyżej 65. roku życia.

W kontekście danych australijskich warto zwrócić uwagę na to, że przytaczano tu wskaźniki zachorowalności na raka szyjki macicy, które dotyczą wielu grup wiekowych. Zatem duża część tej statystyki to właśnie kobiety niezaszczepione. 

Gdzie znaleźć informacje na temat związku szczepień z rakiem szyjki macicy?

Skoro już odnieśliśmy się do samej zachorowalności na raka szyjki macicy i do danych przytoczonych przez Justynę Sochę w poście, poświęćmy teraz uwagę samej skuteczności szczepień przeciw HPV.

Natomiast istnieje inne źródło, również rządowe i również australijskie, które bierze pod lupę właśnie skuteczność szczepień przeciw HPV. Tym źródłem jest obszerny raport „Analysis of cervical cancer and abnormality outcomes in an era of cervical screening and HPV vaccination in Australia”.

To, co różni powyższy raport od przytoczonej przez Justynę Sochę strony, to m.in. podział populacji na osoby zaszczepione i niezaszczepione (s. 85).

Szczepienia na HPV i zachorowalność na raka szyjki macicy w Wielkiej Brytanii

Powyżej omówiliśmy dane dotyczące Australii. Podobną argumentację można odnieść do innych krajów przytoczonych w poście Justyny Sochy. We wpisie napisano bowiem o Wielkiej Brytanii: „zachorowalność na raka szyjki macicy w UK właściwie nie uległa zmianie od momentu wprowadzenia szczepień anty-HPV”.

Na stronie Cancer Research UK nie dokonano podziału na osoby zaszczepione oraz niezaszczepione – nie można mówić więc o różnicach między grupami i wpływie szczepień na zachorowania. Ponadto czas, jaki upłynął od wprowadzenia powszechnych szczepień (u dziewcząt od 2008 roku), jest wciąż zbyt krótki, by realnie ocenić wpływ profilaktyki na zapadalność na raka szyjki macicy.

Piszą o tym zresztą sami autorzy z Cancer Research UK, którzy wyjaśniają na swojej stronie, dlaczego na rozstrzygające wyniki trzeba poczekać, aż pierwsze grupy zaszczepionych dziewcząt będą w odpowiednim wieku. Podają oni:

Czy wszystkie dane podane w poście pochodzą z wiarygodnych źródeł?

Dalej w poście czytamy, że: „Praktycznie we wszystkich krajach prowadzących [szczepienia – przyp. Demagog]  p-ko HPV w okresie stosowania tych szczepień współczynnik zachorowalności na raka szyjki macicy nie tylko nie zmniejszył się ale w wielu przypadkach nawet znacząco się zwiększył”.

Jak pisze sam autor: „Nie będę w tym miejscu podawał źródeł, bo są one ogólnie dostępne na stronach państwowych instytucji zdrowotnych każdego kraju, jak również podawane w wielu publikacjach naukowych i każdy może je bez trudu odnaleźć i sprawdzić” (s. 2).

Co na temat skuteczności szczepień przeciw HPV mówią wiarygodne źródła?

Przejrzyjmy więc wiarygodne źródła na ten efektów szczepienia przeciw HPV w różnych krajach. Jednym z nich jest obszerna praca przeglądowa, w której uwzględniono wyniki wielu badań klinicznych, a także tzw. real–world data, czyli tzw. rzeczywistych danych obserwacyjnych dotyczących zaszczepionych kobiet w różnych krajach.

Autorzy tej publikacji podają (s. 1):

Komentarz ekspertki w sprawie skuteczności szczepień przeciw HPV

Przytoczoną powyżej publikację komentowała również prof. Agnieszka Szuster–Ciesielska. Badaczka, powołując się na dane publikowane w tej pracy, podała:

„Przedstawię teraz wyniki badań dowodzących skuteczności szczepionek przeciwko HPV w ochronie przed dysplazją umiarkowanego [czyli tzw. CIN2 – przyp. Demagog] i wysokiego stopnia [czyli CIN3 – przyp. Demagog], na podstawie bardzo obszernego przeglądu systematycznego […].

Badania kliniczne szczepionek 2, 4 i 9-walentnych:

• Costa Rica Vaccine Trial (11 lat obserwacji) – ochrona przed ≥CIN2 – 97,4 proc., przed CIN3 – 94,9 proc.,
• FUTURE I (3,6 lat obserwacji) – ochrona przed ≥CIN2 – 100 proc.,
• HPV-P007 (5 lat obserwacji) – ochrona przed ≥CIN2 – 100 proc.,
• V501-018-11 (10 lat obserwacji) – ochrona przed ≥CIN2 – 100 proc.,
• FUTURE II (14 lat obserwacji) – ochrona przed ≥CIN2 – 100 proc.,
• Latin American Study (5 lat obserwacji) – ochrona przed ≥CIN3 – 92,3 proc.,
• Skandynawia [czyli tzw. Scandinavian study – przyp. Demagog] (8 lat obserwacji) – ochrona przed zmianami przednowotworowymi >90 proc.

Były też badania dotyczące mężczyzn (V501-P020, P020-AIN, NCT00090285, P020-21, P020-21) (do 11 lat obserwacji) – ochrona przed zmianami genitalnymi – 90,4 proc.

Badania real world (czyli obserwacyjne zaszczepionych kobiet w różnych krajach):

• Australia (2015 r.) (9 lat obserwacji) w wyniku szczepień obniżenie występowania onkogennych HPV z 22,7 proc. do 1,5 proc.,
• Dania (2020 r.) (10 lat obserwacji) statystycznie istotne obniżenie ryzyka ≥CIN2,
• Australia (2020 r.) (12 lat obserwacji) – występowanie infekcji onkogennymi HPV u zaszczepionych – 0,7 proc., u niezaszczepionych – 5,5 proc.,
• Szwecja (2020 r.) – szczepienie zmniejsza ryzyko raka szyjki macicy aż o 88 proc., jeśli dziewczęta zostaną zaszczepione przed ukończeniem 17 roku życia,
• Anglia (2021 r.) (13-15 lat obserwacji) – 97 proc. redukcja – ≥CIN3 (w porównaniu z niezaszczepionymi),
• Japonia (2022 r.) (9 lat obserwacji) – infekcje HPV16/18 u zaszczepionych – brak, u niezaszczepionych – 5,4 proc.”

Czego tak naprawdę dotyczy publikacja omawiająca sytuację w Szwajcarii?

Dalej w poście powołano się na rzekome dane dotyczące Szwajcarii: Jak tłumaczono, szczepionka: „przeciw HPV jest zalecana w Szwajcarii od 2007 kobietom w wieku 11-26 lat. Wyniki nie wykazują żadnego spadku od 2007 r., co sugeruje, że jak dotąd szczepienie nie miało wpływu na liczbę raków szyjki macicy”.

Jako źródło wykorzystano pracę naukową z 2017 roku, ale publikacja nie dotyczy wcale okresu od 2007 roku do „jak dotąd”, czyli do chwili obecnej. Przeciwnie, przytoczona praca dotyczy okresu od 1992 roku, kiedy to rutynowe szczepienia przeciw HPV nie były jeszcze rekomendowane u dziewcząt (początek tej praktyki to w Szwajcarii 2007 rok) do 2012 roku. 

Istotne jest również to, że celem tej publikacji nie jest ocena skuteczności szczepień przeciw HPV, lecz wskazanie problemu nierówności w realizacji różnych metod profilaktyki raka szyjki macicy.

Jakie są wnioski autorów pracy Szwajcarii?

Autorzy publikacji dotyczącej sytuacji w Szwajcarii zwracają uwagę na to, że liczba wykonanych w tym kraju badań cytologicznych na przestrzeni analizowanego okresu wzrosła tylko nieznacznie (s. 3). Pokazują również w swojej pracy, że szczepienia przeciw HPV oraz inne działania profilaktyczne (takie jak cytologia) pozostają ze sobą w niejasnym związku.

 Jak czytamy w publikacji (s. 3):

Jak widać, dezinformacja medyczna może bazować nie tylko na całkiem niepoprawnych danych lub źródłach niskiej jakości. Bywa również tak, że dane wyjściowe są poprawne, ale wyciągnięto z nich nieprawidłowe wnioski lub zinterpretowano je w niewłaściwy sposób.