Fake news w pigułce

Na Facebooku krąży nagranie, w którym pewien mężczyzna opowiada o tym, jak Polska i Ukraina stają się jednym państwem. Twierdzi, że przejawem tego jest rzekomo m.in. opłacanie ukraińskich urzędników (czas nagrania 00:13), nadawanie numerów PESEL (czas nagrania 08:17), przesyłanie broni (czas nagrania 11:42) czy też sądzenie Polaków zgodnie z ukraińskim prawem (czas nagrania 17:09). 

Autor wypowiedzi przedstawia swoje zdanie po to, by ostrzec innych – ponoć – przed włączeniem Polski do wojny jako połączonego z Ukrainą państwa (czas nagrania 24:23). Niemniej jednak przytaczane przez niego argumenty bazują na fałszywych informacjach i nie stanowią dowodu na to, że oba państwa zostały scalone w jeden twór.

Źródło: www.facebook.com

Polska i Ukraina – scalenie państw dzięki specjalnej pożyczce w kwocie 9 mld?

Zdaniem autora „polski rząd podpisał tajną umowę scalającą Polskę z Ukrainą w sposób stały” (czas nagrania 00:13). Miałoby to działać dzięki udzielonej pożyczce: „pożyczka w wysokości dziewięciu miliardów euro, które zostały rozdysponowane w zupełnie inny sposób, niż w normalnych krajach się to moi drodzy stosuje” (czas nagrania 02:17) – słyszymy. Jak wyjaśnia dalej: „jest stała dotacja w wysokości dziewięciu miliardów euro, czyli cztery i pół miliarda euro miesięcznie, Polska będzie wydawała na utrzymanie wszelkich służb na Ukrainie” (czas nagrania 07:00).

Pożyczka na 9 mld euro dla Ukrainy nie została udzielona bezpośrednio przez Polskę, lecz przez Unię Europejską, i nie jest podstawą do scalenia tego państwa z innym czy też przyłączenia go do UE. Fałszywa informacja bazuje na doniesieniach z lipca 2022 roku. Niektórzy internauci uznali wtedy, że udzielona pożyczka pochodzi w całości z polskiego budżetu – więcej na ten temat możesz przeczytać w jednej z naszych poprzednich analiz.

Pożyczka udzielona przez Komisję Europejską na rzecz wsparcia odbudowy kraju

W maju Komisji Europejskiej zapowiedziała złożenie projektu o udzielenie pomocy makrofinansowej dla objętej wojną Ukrainy w wysokości 9 mld (na razie przyznano tylko część tej kwoty – 5 mld euro). Na stronie KE czytamy, że „odbudowa kraju po wojennych zniszczeniach będzie wymagać ogromnego globalnego wysiłku finansowego, stworzenia podwalin wolnego i dostatniego państwa, opartego na europejskich wartościach, zintegrowanego z europejską i światową gospodarką”. 

Udzielone wsparcie autor filmu nazywa raz „pożyczką”, a raz „dotacją” – tymczasem są to dwa różne pojęcia. Wsparcie nie jest dotacją rozumianą jako „bezzwrotna pomoc finansowa”. Ze strony Parlamentu Europejskiego można dowiedzieć się, że w przyszłości Ukraina będzie musiała zwrócić przekazaną jej kwotę, ale w związku ze szczególną sytuacją (tj. wojną) budżet unijny pokryje koszty odsetek.

Czy numer PESEL spowodował zrównanie praw Ukraińców i Polaków?

W filmie słyszymy, że „wydanie numerów PESEL – przypominam wydanie numerów PESEL w Polsce – o czym mówią wszelkie przepisy, jest tylko i wyłącznie możliwe wydać obywatelowi polskiemu. Nie obcokrajowcowi” (czas nagrania 08:17). W nagraniu wspomina się też o czymś takim jak „ukraiński dekret o zrównaniu praw Polaków z Ukraińcami” (czas nagrania 08:43). Zdaniem autora świadczy to o tym, że „każdy Ukrainiec, który posiada numer PESEL, ma takie same prawa jak Ty, Polaku, rozumiesz?” (czas nagrania 09:08).

Nie jest to dowód na scalenie Polski i Ukrainy. PESEL przysługiwał i przysługuje cudzoziemcom na określonych warunkach – nie jest to więc tylko i wyłącznie przywilej polskich obywateli. PESEL nadawany jest z urzędu osobom, które uzyskały: 

• prawo stałego pobytu lub zezwolenie na pobyt stały, 
• zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, 
• status uchodźcy,
• ochronę uzupełniającą albo azyl,
• zgodę na pobyt tolerowany,
• ochronę czasową,
• zgodę na pobyt ze względów humanitarnych.

Czy każdy Ukrainiec ma kapitał początkowy w ZUS-ie? Uwaga – manipulacja!

Na nagraniu można usłyszeć, że „półtorej roku temu była awantura w ZUS-ie, że każdy Ukrainiec ma ufundowany z polskiego budżetu kapitał początkowy, czyli odpowiednia kwota pieniędzy, która umożliwi takiemu typowi wypłatę emerytury lub renty. Czyli to są mniej więcej składki za 5 lub 10 lat uśrednione, które na konto indywidualne otrzymał każdy Ukrainiec” (czas nagrania 10:19) – to miałoby być kolejnym przejawem połączenia obu państw.

Ukraińcy w Polsce nie mają „ufundowanego kapitału początkowego”, który jest przelewany na indywidualne konta. Emerytury przyznawane są na określonych zasadach. Wątpliwości w tej sprawie już w 2017 roku rozwiał Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) na swojej stronie internetowej:

W Polsce można uzyskać „podwójną emeryturę” – za okres pracy w Polsce i w Ukrainie. Jak podawał ZUS w 2018 roku w komunikacie do Ukraińców: „my wypłacimy Ci emeryturę lub rentę za okresy ubezpieczenia w Polsce, natomiast ukraińska instytucja wypłaci Ci świadczenie za okresy pracy na Ukrainie”. Taka opcja działa jednak w dwie strony – to znaczy, że Polak ma taką możliwość również w Ukrainie.

Jak wygląda sprawa przyznawania emerytury minimalnej Ukraińcom w Polsce?

Nieco bardziej skomplikowanie prezentuje się sprawa minimalnej emerytury. Jeżeli w ramach pracy Ukrainiec nie osiągnie minimalnego progu emerytury, państwo dopłaci odpowiednią różnicę (od zsumowanych świadczeń w Polsce i w Ukrainie) pod warunkiem stałego zamieszkania na terenie Polski lub na odwrót – na terenie Ukrainy.

Wiele zależy od umów podjętych między państwami. W rozmowie z „Gazetą Wyborczą” dr Marcin Wojewódka, radca prawny z firmy Wojewódka i Wspólnicy, wyjaśnia, że takie same prawa jak Ukraińcy w Polsce mają np. Polacy pracujący w krajach UE:

Czy istnieją specjalne zasady przekazywania broni do Ukrainy przez Polskę? 

W dalszej części filmu autor zastanawiał się, „na jakiej podstawie prawnej podjęto decyzję o przekazaniu (broni – przyp. Demagog). Przypominam, że przekazanie może nastąpić jedynie z jednostki wojsk pancernych do jednostki Wojsk Terytorialnych w Polsce” (czas nagrania 11:42). Podsumował to słowami: „Ukraina nie jest w NATO, więc nie istnieje taka możliwość przekazania” (czas nagrania 14:34) – z których wyciąga wniosek o tym, że w praktyce „Ukraina i Polska jest jednym organizmem państwowym” (czas nagrania 15:03).

Bierze ona pod uwagę przypadki ważne dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Zatwierdzona w marcu nowelizacja tej ustawy dodatkowo uprościła procedury w przypadku nieodpłatnego przekazywania broni.

Państwa członkowskie NATO mogą przekazywać broń Ukrainie, o ile prawo krajowe lub decyzje na szczeblu administracji rządowej nie stanowią inaczej. To indywidualne wsparcie zależne jest od możliwości i chęci pomocy Ukrainie poszczególnych członków Sojuszu. 

Wiele państw przekazuje pomoc wojskową Ukrainie. To nie dowód na połączenie państw!

Założenie, że Polska scaliła się z Ukrainą na podstawie informacji o przekazywaniu broni, jest bezpodstawne. Według raportu Kiel Institute for the World Economy państwami, które przekazały najwięcej broni i pomocy finansowej w przeznaczeniu wojskowym Ukrainie, są Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. Na trzecim miejscu znalazła się Polska, a za nią – Niemcy oraz Kanada.

Źródło: www.ifw-kiel.de

Polak był sądzony zgodnie z ukraińskim kodeksem karnym w gdańskim sądzie?

W filmie pojawia się znacznie więcej odwołań do rzekomo scalonych państw. Z nagrania wynika, że rządy dostosowują służby, system emerytalny i wymiar sprawiedliwości, by je połączyć. „Dowodem na to jest, że wygadał się o tym prokurator z Gdańska. Który żądał od sędziego w Gdańsku wszczęcia postępowania i osądzenia tego człowieka zgodnie z kodeksem karnym ukraińskim” (czas nagrania 17:09) – przekonywał autor filmu. Następnie powiedział, że sprawa „zniknęła” (czas nagrania 18:07), tak jakby zamierzano ją „zamieść pod dywan”.

Ze względu na brak istotnych szczegółów w nagraniu, trudno było określić, o jakim wydarzeniu była dokładnie mowa. W związku z tym zwróciliśmy się z zapytaniem do Prokuratury Okręgowej w Gdańsku. Dowiedzieliśmy się, że dotyczy to najpewniej głośnej medialnie sprawy znieważenia flagi przez Mariusza L. w Pucku.

Na podstawie doniesień z prasy z końca października br. można zauważyć, że sprawa wciąż się toczy – nie jest więc zgodne z prawdą założenie, że „zniknęła”, jak twierdził autor filmu.

Zamieszanie wynika z niezrozumienia zasady wzajemności w polskich przepisach

Oskarżonemu postawiono 23 zarzuty, w tym m.in. o znieważenie ukraińskiej flagi oraz nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych. Jak przekazała nam rzecznik prasowa gdańskiej prokuratury, prokurator Grażyna Wawryniuk, nie ma możliwości, by mężczyzna był sądzony na podstawie ukraińskiego kodeksu karnego: 

Fałszywe doniesienia z filmu mogą opierać się więc na niezrozumieniu przepisów. W Polsce – zgodnie z art. 137 k.k. § 2 – grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku podlega osoba, która znieważy symbol (m.in. flagę) obcego państwa, wystawionego publicznie przez przedstawicielstwo kraju lub na zarządzenie polskiego organu władzy.

By przepis pozostawał w mocy, musi zaistnieć tutaj zasada wzajemności – tj. obce państwo podobnie powinno karać za znieważenie polskiej flagi (art. 138 k.k. § 1). I taki też przepis funkcjonuje w ukraińskim kodeksie karnym (art. 338 ust. 2).

Podsumowanie – w czasie wojny liczą się wiarygodne informacje

Fałszywe informacje na temat wojny w Ukrainie i uchodźców mogą doprowadzać do tworzenia podziałów między grupami, a także przedstawiania Ukraińców jako winnych wszystkim złym wydarzeniom, co może zostać wykorzystane przez rosyjską dezinformację.

Konsekwencje takich działań mogą prowadzić do zobojętnienia wobec tematu wojny i legitymizowania działań podjętych przez Federację Rosyjską. Dlatego też w przypadku doniesień na temat wojny zawsze warto dokładnie sprawdzać sensacyjne informacje, posługując się wiarygodnymi źródłami.