Jako organizacja będąca członkiem Międzynarodowej Sieci Fact-checkingu (IFCN) zobowiązujemy się do pełnej transparentności zasad oceniania wypowiedzi osób publicznych i weryfikacji informacji. Jesteśmy niezależni w doborze tematów. Nie publikujemy artykułów sponsorowanych ani reklam. Przyjmując jakiekolwiek zewnętrzne źródło finansowania zastrzegamy, że nie może mieć ono jakiegokolwiek wpływu na to, kogo i jak będziemy oceniać.

Jak weryfikujemy wypowiedzi osób publicznych?

Ze zbioru wszystkich wypowiedzi polityków wybieramy te, które są merytoryczne i dotyczą rzeczywistości obiektywnie sprawdzalnej. Dobór próby badawczej jest ściśle jakościowy i oparty o kryterium dostępności materiału. 

• Analizujemy wszystkie wypowiedzi, które są możliwe do sprawdzenia. 
• Nie stosujemy doboru probabilistycznego, czyli losowego. Im częściej polityk podaje informacje obiektywnie sprawdzalne, tym częściej pojawiać się będzie w naszym portalu. 
• Jako źródła wypowiedzi wykorzystujemy zapisy najważniejszych programów z udziałem polityków w radiu i telewizji, stenogramy z posiedzeń sejmowych, a także bezpośrednie wypowiedzi polityków na ich profilach w mediach społecznościowych. 
• Sprawdzamy także wypowiedzi polityków, o których weryfikację jesteśmy proszeni przy wykorzystaniu formularza kontaktowego (zgłoś wypowiedź do sprawdzenia) lub za pośrednictwem naszych mediów społecznościowych. 

Próba ta nie pozwala wyciągać ogólnych wniosków na całą klasę polityczną, nie możemy więc stwierdzić, że statystycznie politycy partii „A” najczęściej podają fałszywe dane (ale możemy powiedzieć, że w zbadanej próbie polityków przedstawiciele partii „A” najczęściej podają fałszywe dane). 

Wartość naszych badań ma aspekt jakościowy: odpowiadamy na pytania, jak politycy budują swoje wypowiedzi, jakimi technikami manipulacyjnymi wprowadzają odbiorców w błąd i w jakich kwestiach przekazują prawdziwe informacje. 

W naszych analizach nie orzekamy o tym, czy polityk w swojej wypowiedzi skłamał. Fałsz nie jest bowiem równoznaczny z kłamstwem. Ocenę tego, czy autor minął się z prawdą w sposób świadomy, pozostawiamy czytelnikom. 

Etapy weryfikacji wypowiedzi:

1. Oceniamy, czy wypowiedź zawiera weryfikowalne fakty istotne dla debaty publicznej

Fact-checkingowi podlegają wyłącznie treści merytoryczne i istotne z punktu widzenia polskiej debaty publicznej. 

• Treści merytoryczne muszą zawierać odwołanie do faktów (liczby, wydarzenie z przeszłości itp.). 
• Treści merytoryczne muszą wychodzić poza zakres tzw. wiedzy powszechnej.
• Treściami merytorycznymi nie są deklaracje na przyszłość oraz opinie. 

2. Sprawdzamy fakty w wiarygodnych źródłach

Korzystamy ze źródeł publicznie dostępnych, także z wykorzystaniem oficjalnego trybu dostępu do informacji publicznej. W miarę możliwości wykorzystujemy źródła maksymalnie pierwotne, nieprzetworzone, gdzie dane występują w swoim oryginalnym kontekście. Wykorzystujemy źródła najbardziej aktualne, istniejące w chwili wypowiedzi polityka. 

Najczęściej wykorzystywane przez nas źródła to: krajowe, międzynarodowe oraz zagraniczne akty prawne, raporty organizacji międzynarodowych (np. Banku Światowego, OECD, WHO, ECDC), dane urzędów statystycznych (GUS, Eurostat), raporty organów kontrolnych państwa (NIK), raporty instytutów badania opinii publicznej (CBOS), recenzowane badania naukowe publikowane w renomowanych czasopismach (np. Science, The Lancet).

Powołujemy się na opinie wiodących ekspertów i naukowców z danej dziedziny, biorąc pod uwagę ich specjalizację, a także dotychczasowy dorobek naukowy.

W przypadku wątpliwości priorytet mają publikacje instytucji państwowych i badawczych (przed opiniami pojedynczych ekspertów). 

Weryfikując kluczowe tezy, korzystamy w analizach z przynajmniej dwóch niezależnych i wiarygodnych źródeł, z wyjątkiem sytuacji, gdy tylko jedno źródło jest adekwatne do wiarygodnej oceny danej tezy.

3. Kategorie ocen wypowiedzi osób publicznych

Prawda 

Wypowiedź uznajemy za zgodną z prawdą, gdy: 

• istnieją dwa wiarygodne i niezależne źródła (lub jedno, jeśli jest jedynym adekwatnym z punktu widzenia kontekstu wypowiedzi) potwierdzające zawartą w wypowiedzi informację, 
• zawiera najbardziej aktualne dane istniejące w chwili wypowiedzi, 
• dane użyte są zgodnie ze swoim pierwotnym kontekstem.

W przypadku użycia stwierdzeń: „około”, „niemal” czy „ponad” zaokrąglenie musi mieścić się w normie języka potocznego – z uwzględnieniem kontekstu wypowiedzi i wagi problemu. Wypowiedź prawdziwa może zawierać drobne nieścisłości, które nie wpływają na ogólny kontekst wypowiedzi.

Częściowy fałsz

 Wypowiedź uznajemy za częściowy fałsz, gdy: 

• zawiera połączenie informacji prawdziwych z fałszywymi. Obecność nieprawdziwej informacji nie powoduje jednak, że teza zawarta w weryfikowanym stwierdzeniu zostaje wypaczona bądź przeinaczona,
• rzeczywiste dane w jeszcze większym stopniu przemawiają na korzyść tezy autora.

Fałsz 

Wypowiedź uznajemy za fałsz, gdy: 

• nie jest zgodna z żadną dostępną publicznie informacją opartą na reprezentatywnym i wiarygodnym źródle, 
• jej autor przedstawia nieaktualne informacje, którym przeczą nowsze dane,
• zawiera szczątkowo poprawne dane, ale pomija kluczowe informacje i tym samym fałszywie oddaje stan faktyczny. 

Wypowiedź uznana za fałsz nie jest tożsama z kłamstwem.

Manipulacja

Wypowiedź uznajemy za manipulację, gdy zawiera ona informacje wprowadzające w błąd lub naginające/przeinaczające fakty, w szczególności poprzez: 

• pominięcie ważnego kontekstu, 
• wykorzystywanie poprawnych danych do przedstawienia fałszywych wniosków, 
• wybiórcze wykorzystanie danych pasujących do tezy (cherry picking),
• używanie danych nieporównywalnych w celu uzyskania efektu podobieństwa lub kontrastu, 
• wyolbrzymienie swoich dokonań lub umniejszenie roli adwersarza,
• pozamerytoryczne sposoby argumentowania.

Nieweryfikowalne

Wypowiedź uznajemy za nieweryfikowalną, gdy: 

• jest niemożliwa do weryfikacji w żadnym dostępnym źródle, 
• odnosi się do źródeł przestarzałych, na podstawie których nie można stawiać osądów dotyczących teraźniejszości, 
• dotyczy danych szacunkowych, obarczonych dużą dozą niepewności,
• zawiera stwierdzenia nieprecyzyjne lub zbyt ogólnikowe, 
• z innych obiektywnych przyczyn jest niemożliwa do weryfikacji. 

Ocenę tę przyznajemy również wypowiedziom będącym w trakcie procesu pozyskiwania niezbędnych informacji w trybie dostępu do informacji publicznej.

Jak weryfikujemy obietnice?

• W przypadku obietnic wyborczych podstawowym źródłem ich doboru są dokumenty programowe partii oraz kandydatów w wyborach, a także ich oficjalne wystąpienia na konwencjach wyborczych, wiecach czy konferencjach prasowych. 
• W przypadku obietnic Prezesa Rady Ministrów ich źródłem jest również exposé. Ponieważ politycy składają obietnice także w trakcie trwania kadencji, ich źródłem mogą być też publiczne deklaracje złożone na przykład w trakcie wywiadu w mediach.
• Fact-checkingowi obietnic, podobnie jak wypowiedzi, podlegają wyłącznie obietnice merytoryczne, mające charakter skonkretyzowany i weryfikowalny, których stan realizacji jest istotny z punktu widzenia interesu publicznego.  
• Naszym zadaniem nie jest ocena zasadności obietnic (politycznej, ekonomicznej, społecznej itp.), a jedynie ocena stopnia ich realizacji w porównaniu z treścią deklaracji złożonej przez polityka. 
• Obietnice weryfikujemy w sposób ciągły, aktualizując stan ich realizacji przynajmniej raz na kwartał.

Kategorie ocen realizacji obietnic wyborczych

Złożona

Jest to wyjściowa ocena każdej obietnicy spełniającej nasze kryteria weryfikowalności. Taka ocena obietnicy oznacza, że będziemy monitorować stan jej realizacji w toku trwania kadencji danego organu. 

Zrealizowana 

Obietnicę uznajemy za zrealizowaną, jeśli została całkowicie wykonana w założonym okresie na to przeznaczonym, np. w trakcie kadencji partii rządzącej. 

Zrealizowana z opóźnieniem

Obietnicę uznajemy za zrealizowaną z opóźnieniem, jeśli jej całkowite wykonanie przekroczyło wyznaczony na to termin, np. ustawa miała zostać uchwalona w trakcie pierwszych stu dni nowego rządu, ale uchwalono ją później. 

Częściowo zrealizowana

Obietnicę uznajemy za częściowo zrealizowaną, kiedy deklarowane rozwiązania urzeczywistnione zostały tylko w sposób częściowy, tzn. zostały podjęte pewne kroki w celu ich realizacji. Na podstawie analizy źródeł można stwierdzić, że ostatecznie przyjęte rozstrzygnięcia wpisują się w założenia pierwotnie złożonej obietnicy, nie realizując jej jednak w sposób całościowy. 

W trakcie realizacji 

Ocena „w trakcie realizacji” zostaje przydzielona obietnicy, której realizacja trwa, ale nie została jeszcze ostatecznie zamknięta w momencie publikacji analizy. Zostały np. podjęte działania zmierzające do uchwalenia danej ustawy (ustawa jest w trakcie procesu legislacyjnego) lub też zmiany wprowadzone w już uchwalonej ustawie nie weszły jeszcze w życie. 

Zamrożona

Obietnica zostaje uznana za zamrożoną w sytuacji, gdy zachodzą zewnętrzne przesłanki uniemożliwiające jej realizację, np.: brak wymaganej większości w Sejmie umożliwiającej przegłosowanie danej ustawy, sprzeciw organów unijnych blokujący wprowadzenie danych przepisów, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego uniemożliwiające zmianę prawa. Ocena ta jest przyznawana również obietnicom składanym przez partie opozycyjne, które będą mogły podjąć działania dopiero po przejęciu władzy. 

Działania niepodjęte

Ocena ta przydzielana jest obietnicy, wobec której nie zostały do tej pory podjęte żadne działania zmierzające ku jej urzeczywistnieniu, ale nie przekroczyła ona jeszcze założonego ostatecznego terminu jej realizacji, np. końca kadencji. 

Niezrealizowana

Obietnicę uznajemy za niezrealizowaną, jeżeli wraz z upłynięciem określonej cezury czasowej nie zostały podjęte żadne działania podmiotu w kierunku jej realizacji. Ta kategoria oceny służy weryfikacji obietnic zarówno w trakcie kadencji (jeśli dana obietnica miała dokładnie określony horyzont czasowy realizacji, np. uchwalenie ustawy w ciągu pierwszych stu dni rządu), jak i po jej zakończeniu (w przypadku obietnic, które nie miały wyraźnie zadeklarowanego terminu realizacji).

Poprawki i korekty

Gwarancją wiarygodności naszych analiz jest polityka otwartych i uczciwych korekt. 

• Każdy artykuł przed publikacją przechodzi powtórną weryfikację. Jest ona realizowana przez innego analityka, który nie jest pierwotnym autorem analizy. Proces ten przebiega pod nadzorem redaktora naczelnego. W ramach powtórnej weryfikacji sprawdzane są zarówno dobór źródeł, jak i ostateczne wnioski. 
• Zależy nam na jawności i uczciwości w naszej działalności, dlatego, jeśli czytelnik zauważy błąd lub brak kluczowych informacji, może go zgłosić, zaznaczając odpowiedni fragment tekstu na stronie i klikając na klawiaturze kombinację klawiszy CTRL + Enter. 
• W ciągu 24 godzin od momentu nadesłania zgłoszenia z uwagami dokonujemy wstępnej weryfikacji jego zasadności merytorycznej. 
• Jeżeli przesłane uwagi zaważają na zmianie oceny, dokonujemy odpowiedniej korekty, zmieniając ocenę wypowiedzi. W artykule zamieszczamy nową, poprawioną wersję analizy, pozostawiając w nim jednocześnie wyraźnie oznaczoną błędną wersję tak, aby można było dokładnie porównać różnice w treści obu z nich. 
• Poprawioną wersję analizy przygotowujemy w przeciągu 5 dni roboczych od momentu zgłoszenia. Jeśli jednak jej opracowanie może zająć więcej niż 5 dni roboczych (np. z powodu konieczności uzyskania informacji w trybie dostępu do informacji publicznej), informujemy o tym, zamieszczając stosowną aktualizację w treści analizy. 
• Osobom lub instytucjom opisywanym w naszych analizach zapewniamy możliwość merytorycznego odniesienia się do naszych ustaleń, w szczególności w sytuacji, gdy dana wypowiedź lub informacja są nieścisłe i wymagają doprecyzowania w celu rzetelnej weryfikacji stanu faktycznego. 
• Wszystkie analizy, w których dokonaliśmy korekty lub aktualizacji, znajdziesz pod tym linkiem.

Jeśli uważasz, że w naszej pracy naruszyliśmy zasady, których zobowiązaliśmy się przestrzegać, możesz to zgłosić do Międzynarodowej Sieci Fact-Checkingu (link) lub do Europejskiej Sieci Standardów Fact-Checkingu (link).